در حالی آخرین روزهای سال 2011 میلادی را سپری می­کنیم که ورود بازیگران جوان و قدرتمند اینترنتی [1] OTT  (نظیر گوگل) به عرصه­هایی همچون باندوسیع و بازارهای عمودی موجب به وجود آمدن میدانی جدید و در عین حال جدی در اکوسیستم خدمات مخابراتی شده است. موفقیت اپراتورهای مخابراتی به عنوان بازیگران پیشکسوت، در این بازار جدید نیازمند اتخاذ جهت­گیری مناسب در بخش­های مختلف برای حفظ جایگاه خود و در عین حال تعامل با فعالان اینترنتی خواهد بود.

شبکه­های نسل آینده در انتظار بازگشت سرمایه­ها
سرمایه­گذاری در فناوری­های نسل آینده­ی مخابراتی، یکی از مباحثی است که اپراتورهای مخابراتی –چه ثابت و چه همراه- در مواجهه با آن راهبردهای متفاوتی را در پیش می­گیرند. به طور معمول اپراتورهایی که با کاهش درآمد مواجه شده­اند، در پی کاهش نسبت بین هزینه­ها و درآمدهای خود هستند و در همین راستا استفاده از فناوری­های 3G و مسی را نسبت به LTE و فیبر نوری در اولویت بالاتری قرار می­دهند که البته دلیل اصلی این امر را می­توان انتظار برای بازگشت سرمایه­ی صرف شده در 3G و فناوری­های مسی دانست. این در حالی است که به خدمت گرفتن فناوری­های جدید، علاوه بر افزایش ظرفیت شبکه در پاسخ­دهی به تعداد مشترک بیشتر و امکان ارائه­ی حجم بالاتری از ترافیک به مشترکان، فرصت­های جدیدی چون قابلیت تسهیم شبکه­ی دسترسی[2] به منظور ارائه­ی خدمات عمدده­فروشی(توسط فناوری LTE) را برای اپراتور به ارمغان می­آورد.
از دیگر تحرکات اپراتورها جهت کاهش هزینه­های خدمت­رسانی به مشترکان می­توان به بهینه­سازی شبکه بر مبنای نوع ترافیک مورد استفاده­ی کاربران و کاهش بار ترافیکی شبکه به وسیله­ی femtocellها و دسترسی Wi-Fi اشاره نمود.
از سوی دیگر، تجهیزات مورد استفاده­ی کاربران نیز نقش غیر قابل انکاری در نوع ترافیک مصرفی دارد. یکی از اقدامات جدید اپراتورها بررسی نقش انواع تجهیزات مانند گوشی­های هوشمند و رایانه­های شخصی در استفاده از ترافیک دیتا است. تحلیل این اطلاعات می­تواند راهکار مناسبی برای پاسخ­گویی به انفجار ترافیک دیتا پیش پای اپراتورها قرار دهد.

راه­های خلق فرصت از یک انفجار بزرگ!
پیش­بینی می­شود حدود یک سوم از بازار گوشی­های تلفن همراه در سال 2012 به گوشی­های هوشمند اختصاص یابد. همچنین ظهور نسخه­هایی از این تجهیزات با قیمت بین 100 تا 200 دلار در بازارهای توسعه­یافته و درحال توسعه نیز از دیگر دلایلی است که افزایش ترافیک دیتای مورد استفاده بین مشترکین در سراسر جهان را دامن خواهد زد. البته این­ها تنها دلایل کارشناسان در افزایش روند گرایش به دیتا نیستند، بلکه فروش روزافزون دانگل­ها و افزایش چشم­گیر تعداد مشترکان فناوری­هایی مانند LTE و فیبر در سراسر جهان نیز شاهد دیگری بر این ادعاست.
در این موقعیت، بهینه­سازی در سرمایه­گذاری بر اساس نوع و نحوه­ی استفاده­ی کاربران از ترافیک را می­توان به یکی از ملزومات برای اپراتورهای پیشرو برای خلق فرصت­های بکر در عرصه­ی کسب درآمد دانست. البته بر اساس آمار، محتوای ویدیویی بیشترین ترافیک مصرفی را در سطح جهان به خود اختصاص می­دهد به طوری­که معمولا در حدود دوسوم از کل ترافیک شبکه­ی یک اپراتور مخابراتی به محتوای ویدیویی اختصاص می­یابد. یکی از اقداماتی که تاکنون اپراتورها برای کاهش جریان مصرف ترافیک از سرورهای ملی و ناحیه­ای در سال 2011 انجام داده­اند، مذاکره با بازیگرانی مثل گوگل به عنوان شبکه­های ارائه­ی محتوا[3]برای دریافت ارزان­تر ترافیک از سرورهای امریکای شمالی در کشورهای اروپایی و آسیایی بوده است.

تضمین تدوام حضور در بازار، نتیجه­ی تجربه­ی خوشایند مشتری
ارائه­ی بسته­های مختلف خدماتی بر اساس نحوه­ی استفاده از ترافیک دیتا را می­توان نمونه­ای از بازنگری­های اپراتورها در نحوه­ی ارائه­ی خدمات دانست. این طرح­ها که عموما به صورت بسته­های قیمتی تعیین می­گردند، پاسخی ابتدایی به علاقه­ی مشترکین در مصرف فزاینده­ی دیتا هستند و انتظار می­رود که در آینده شاهد استراتژی­های جدیدی در قیمت­گذاری باشیم؛ که در آن­ها، زمان استفاده و تجهیزات کاربر در ارائه­ی خدمات لحاظ خواهند شد. البته اتخاذ این سیاست­ها توسط اپراتورها، نقش رگولاتوری را نیز در پایش بازارهای پیشرو پررنگ­تر خواهد نمود.
اما این بسته­های قیمتی یکی از ستون­های استراتژی خلق تجربه­های خوشایند برای مشتری هستند. ستون دیگر این استراتژی، که اگر اهمیت بیشتری از قیمت­گذاری نداشته باشد، هم­سنگ آن خواهد بود، کیفیت بالا در ارائه­ی خدمات به مشترک است تا او را به برقراری رابطه­ی دوباره با اپراتور ترغیب نماید.

بازار ICT و بازیگران ملی و بین­المللی آن
به جرأت می­توان Apple و Google را موفق­ترین نقش­آفرینان اکوسیستم جدید دنیای ICT نامید. موفقیت آن­ها در بازار سخت­افزار و گوشی­های هوشمند موجب شده است که عملکرد آتی آن­ها-مثل احتمال ارائه­ی تلویزیون اپل و ورود احتمالی گوگل به ارائه­ی جعبه مبدل از طریق شرکت موتورولا- تأثیر بسزایی بر روند جهانی بازار ICT خواهد داشت.
اما در سوی دیگر میدان اپراتورها نیز بیکار ننشسته­اند و برای تحکیم جایگاه خود، به استفاده از راهکارهای نوینی روی آورده­اند. برخی از آن­ها در رقابت با بازیگران OTT، قرائتی جدید از نقش اپراتور در رساندن خدمت به مشتری را در دستور کار خود قرار داده­اند و با تغییر جایگاه از ارائه دهنده به توانمندساز، برای بازیگران طرف سوم در ارائه­ی خدمات، نقشی بی­بدیل در بازار مخابرات به وجود آورده­اند؛ که با توجه به تعداد کم اپراتورها در یک کشور می­تواند سهم اپراتورها را در بازار را حفظ و حتی افزایش دهد.
برخی اپراتورها نیز نیز همکاری مشترک را در دستور کار قرار داده­اند. این همکاری­ها را می­توان به دو نوع کلی تقسیم نمود. یکی از این انواع، همکاری اپراتورها در دو کشور متفاوت است که معمولا فرصت را برای حضور بازیگران طرف سوم در ارائه­ی خدمات باز می­کند. نوع دیگر نیز مشارکت بین اپراتورهای یک کشور به منظور بازگشت بهتر سرمایه و در اختیار گرفتن سهم بیشتری از بازار است.
البته از دست دادن حوزه­هایی که اپراتورها در آن دارای موقعیتی انحصاری هستند اشتباهی بزرگ است. مثالی بارز از این حوزه­ها [4]NFCاست که اپراتورهای موبایل با در اختیار داشتن سیم­کارت خود می­توانند نقشی منحصر به فرد در امنیت این حوزه ایفا نمایند و حضور دیرهنگام آن­ها نیز می­تواند موجب از دست دادن بازار در برابر بازیگران جهانی(مانند گوگل با کیف پول[5]خود!) گردد.

بازیگران ایرانی در کجا هستند؟
گرچه بازیگران فعال در عرصه خدمات مخابراتی ثابت و سیار کشورمان قابلیت­های خود را جهت ارائه سرویس­های پایه تلفنی و خدمات ارزش افزوده ابتدایی (همچون SMS) تا حد قابل قبولی نشان داده­اند، اما با توجه به روند رو به رشد استفاده از خدمات ارزش افزوده و توسعه پلتفرم­های خاص ارائه سرویس موسوم به SDP، اکنون این سوال مهم مطرح است که آیا اپراتورهای مخابراتی در کشور ما نیز آمادگی لازم برای ایجاد و توسعه بسترهای مناسب برای ارائه سرویس­ها و خدمات ارزش افزوده متنوع در بازارهای عمودی همچون خدمات شهری، بانکی، سرگرمی و رسانه را پیدا کرده­اند؟
به نظر می­رسد زمان آن رسیده باشد تا فعالین عرصه مخابرات کشور، با بهره­گیری از تجربیات جهانی و آمیختن آن با نیازها و ملاحظات بومی به نوآوری و تحول در ارائه خدمات مخابراتی و توسعه تعاملات تجاری اقدام نموده و فضاهای جدید و متنوع­تری را برای رفع نیازمندی­های مشتریان و افزایش فرصت­های همکاری و تعامل ایجاد نمایند.
از همین روست که گروه علمی تحلیلی طیف به عنوان کانون تفکر مخابرات ایران، در تلاش است تا با برگزاری همایش بین­المللی «نوآوری و تحول در ارائه خدمات مخابراتی» در دهم بهمن سالجاری؛ و پرداختن به مباحث فنی و مدل­های تجاری جدید در عرصه خدمات مخابراتی باندوسیع، زمینه همکاری و تعامل بیشتر بین تصمیم‌گیران، مدیران و کارشناسان صنعت ارتباطات و فناوری اطلاعات را فراهم سازد.

[1] Over-The-Top
[2] RAN Sharing
[3] Content Delivery Network(CDN)
[4] Near Field Communication
[5] Google Wallet

سیدعلی خدام حسینی
khodamhoseini@teyf.ir
گروه طیف