دلیل واقعی فیلترینگ وی‌چت چیست؟
جواد افتاده – javadoftadeh@
اپلیکیشن پیام‌رسان وی‌چت کمتر از یک ماه است که فیلتر است، اپلیکیشنی که جایگاه نسبتا مناسبی را در میان کاربران ایرانی پیدا کرده بود و گویا در ایران هر فناوری به عرش رود، به فرش آید! طوری‌که اظهارنظرها و گمانه‌زنی‌ها درباره علت فیلترینگ آن نیز بسیار متفاوت است.
اپلیکیشن پیام‌رسان فوری وی‌چت (WeChat) ساخت شرکت تنست کشور چین است. این برنامه که از سال ۲۰۱۱ راه‌اندازی شده هم‌اکنون به ۲۰ زبان دنیا در دسترس است. این سرویس درحال‌حاضر ۶۰۰ میلیون عضو دارد که بیش از ۴۰۰میلیون نفر آن در چین هستند. تنست همان شرکتی است که کیوکیو، بزرگترین پرتال چین را دارد.
با فیلترینگ وی‌چت اما شایبه‌ها و حدس‌های گوناگونی درباره چرایی فیلترینگ آن مطرح شده است که برخی از آنها را مرور می‌کنیم:
مخابراتی‌ها: یکی از شایبه‌هایی که مطرح است این که فراگیری وی‌چت باعث زیان برای مخابراتی‌ها (همراه‌اول، ایرانسل و رایتل) شده است. زیرا کاربران به جای استفاده از این اپراتورها از سرویس‌هایی مثل وی‌چت استفاده می‌کنند و البته به‌دلیل رایگان (تنها هزینه اینترنت) بودن آنها کاملا منطقی به‌نظر می‌رسد. اما به‌نظر می‌رسد داستان فیلترینگ وی‌چت به این دلیل نباشد، چون اپلیکیشن‌های قدیمی‌تر مثل وایبر، تانگو، واتزاپ و لاین بدون هیچ مشکلی کار می‌کنند. البته مطمئنا هستند افرادی که از فیلتر کردن سود می‌برند نمونه بارز آن افرادی که وی‌پی‌ان می‌فروشند. حتی وزیر ارتباطات این موضوع را به صورت رسمی تکذیب کرد و گفت که ما مخالف این فیلترینگ بودیم!
نظارت: بحث دیگری که مطرح شده، بحث‌های امنیتی است که می‌گویند نظارت بر محتوا یا مکالمات وی‌چت ممکن نیست، بنابراین فیلتر کردند اما باز شاید حرفی منطقی به‌نظر نرسد چون با این استدلال باید سایر اپلیکیشن‌های پیام‌رسان همچون وایبر، لاین، واتزاپ و تانگو نیز فیلتر باشند که این‌گونه نیست.
وی‌چت صهیونیستی: رئیس بسیج جامعه زنان می‌گوید، پشت پرده وی‌چت صهیونیست است! این درحالی است که این اپلیکیشن ساخت کمپانی تنست چین است و وزیر ارتباطات هم تایید کرد که این اپلیکیشن چینی است.
موافق دولت: برخی از نمایندگان دولت می‌گویند که در جلسه فیلترینگ وی‌چت ما مخالف این امر بودیم اما کارگروه تعیین مصادیق می‌گوید همه موافق فیلترینگ بودند! البته همه‌ای که ۲ عضو ناظر مجلس نیز در این جلسه غایب بوده‌اند! این وسط همان نگاه این‌که سیاست دروغ می‌گوید وجود دارد.
جایگزین‌های ارتباطی: وی‌چت رفت، «کوکو» آمد، حتی ۲ روز از فیلترینگ نگذشته بود که این اپلیکیشن ساخته دانشجویان دانشگاه هاروارد معرفی شد و کافی است سری به آن بزنید تا ببینید چقدر مردم هم از آن استفاده می‌کنند و نشان می‌دهد دوباره مردم از ما جلوتر هستند. کوکو نه این‌که چیزی کمتر از وی‌چت ندارد بلکه بیشتر هم دارد. حتی می‌گویند «دیالوگ» نسخه بومی وی‌چت نیز آمده است اما سوال اساسی این است که مردم به «ما» اعتماد می‌کنند یا به «آنها»؟ باید یک‌بار هم که شده اعتماد اجتماعی مردم در فضای آنلاین و سرویس‌های بومی در مقایسه با نمونه خارجی آن مقایسه شود.
فرهنگی – اجتماعی: کارگروه تعیین مصادیق برای اولین‌بار دلیل کامل فیلترینگ یک ابزار و سرویس را توضیح داده و باز برچسبی گذاشته است که به همه سرویس‌های خارجی فعال در ایران نیز می‌خورد! دلایل کارگروه به جای این‌که اقناعی باشد، حالت دستوری داشت! کاربران نه‌تنها قانع نشده‌اند بلکه بی‌اعتمادی و آسیب به کارگروه هم بیشتر شده است. محمود خسروی، معاون وزیر ارتباطات می‌گوید، تحلیل‌های فرهنگی – اجتماعی وی‌چت مهم‌ترین دلیل فیلترینگ آن است. تحلیل‌هایی که تنها نقطه منفی یک پدیده را نشانه می‌گیرند و کاری به نقاط مثبت در آن ندارد و در برخی بولتن‌های خاص منتشر میشود. شاید این مهم‌ترین دلیل باشد که وی‌چت هم‌اکنون فیلتر است اما وزیر ارتباطات می‌گوید که با فیلترینگ هوشمند امکان رفع فیلتر وی‌چت نیز هست!
مردم این دور و بر: وزیر ارتباطات درباره دلیل اصلی فیلترینگ وی‌چت گفته است که گزینه مردم در این نزدیکی (people nearby) باعث فیلترینگ آن شده است! به عبارتی ملت به مردم دور و بر خود کار نداشته باشید و سرتان در کار خودتان باشد! بیایید از همدیگر دوری کنیم تا شاید رفع فیلتر شویم.
اپلیکیشن‌های بومی: دبیر کارگروه تعیین مصادیق مجرمانه اینترنتی در آخرین نظر رسمی خود می‌گوید که دلیل اصلی فیلترینگ وی‌چت این بود که نسخه بومی آن داخل کشور ساخته شده است و اگر نسخه بومی سایر اپلیکیشن‌های پیام‌رسان نیز ساخته شود فیلترینگ آنها در دستور کار قرار می‌گیرد! اما سوال اساسی این است که نگرانی‌های فرهنگی و اجتماعی در نسخه بومی پیش نمی‌آید؟
بنابراین به‌نظر می‌رسد امروز برای کاربران «چرا» از «چگونه» مهم‌تر است. چون چگونه دیگر مهم نیست و کاربران خود می‌دانند «چطور»؛ چرا و چگونه را دور بزنند و راه خود را پیدا کنند.
فیلترینگ وی‌چت نگرانی ارتباطی است، ارتباطی که این بار طی ۳ سال از تولد در قالب وی‌چت نمایان شد و به واقع نمی‌دانیم سال آینده در چه قالبی بیاید. قالبی که حتی می‌تواند هم‌اکنون در تلفن یا هر وسیله دیگری نیز شکل بگیرد اما مهم‌ترین نکته این است که پاک‌کردن صورت مساله نه‌تنها نگرانی ما را برطرف نکرده بلکه کم هم نمی‌کند، زیرا کاربران به ابزار فناوری، با خود فناوری دسترسی دارند و فیلترینگ (محدودیت) تنها آنها را حریص‌تر می‌کنند.