حقوق شهروندی در رسانه‌های اجتماعی
فاطمه پورمعصوم
@fpoor۱۹۸۴
در دنیای امروز، ارتباطات با رشد و پیشرفت فناوری، شتاب بیشتری به خود گرفته و امکان تعامل ملت‌ها و حتی دولت‌ها را ایجاد کرده است، از سوی دیگر، باتوجه به مفاهیم نوظهوری چون حکمرانی مطلوب و نقش‌رسانه‌ها در ایجاد و حفظ این نوع حکمرانی، ابزاری چون اینترنت می‌تواند وسیله‌ای برای انتقال خواسته‌ها، تمایلات و انتظارات مردم یک حکومت باشد تا کنش‌های تعاملی بین حکومت‌کنندگان و حکومت‌شوندگان حفظ شود. لذا رسانه‌ها و شبکه‌های‌اجتماعی نیز رسانه‌های نوینی هستند که خاصیت تعاملی بودن را دارا بوده و ازجمله امکانات اینترنت برای ایجاد فضای مناسب، جهت حفظ حکمرانی مطلوب به شمار می‌روند و همین مساله، تکلیفی بر دوش دولت‌ها و حقوقی را برای ملت‌ها ایجاد می‌کند.
با این اوصاف، اگر هدف حکمرانی مطلوب را دستیابی به یک حکمرانی مشارکتی بدانیم، این هدف بر فرآیند مشارکت شهروندان در فرآیند حکمرانی دولت دلالت خواهد داشت که هدف آن، دخالت شهروندان در تصمیم‌گیری‌ها خواهد بود. امری که برای مشارکت شهروندان نیازمند بهره‌گیری از رسانه‌ها برای تحقق مفهوم مشارکت است. یعنی رسانه‌ها به‌خاطر میانجی‌بودن، توانایی ایجاد شرایط و امکان مشارکت شهروندان را دارند؛ بنابراین مسائلی که در رابطه با نقش رسانه در انجام حکمرانی مطلوب در جامعه مطرح میشود در بیشتر موارد، این پرسش‌ها مطرح میشود که رسانه چه نقشی در تقویت حکمرانی مردم‌سالار و توسعه انسانی برعهده دارد؟ و در چه شرایطی رسانه می‌تواند به اینها دست یابد؟
البته در این مقال، همان‌طور که قبلا اشاره کردم، تاکید بر استفاده از رسانه‌های مبتنی‌بر اینترنت و شبکه‌ای است که در ادبیات جهانی، ۱۰ اصل برای بهره‌مندی از این رسانه‌ها در مبحث حکمرانی اینترنت مطرح کرده‌اند. اصولی که اعتقاد دارد برابری همراه با احترام و حمایت از حقوق انسان‌ها باید وجود داشته باشد؛ در این فضا، عدالت اجتماعی برای ارتقا، حفاظت و تکامل حقوق انسانی اهمیت داشته و حق برابر برای دستیابی و استفاده از اینترنت باز برای همگان محفوظ است؛ همچنین، حق‌بیان، دربردارنده حق جست‌وجو، دریافت اطلاعات مهم به‌صورت آزادانه روی اینترنت بدون سانسور و مداخله است؛ از سوی دیگر، حریم خصوصی، اطلاعات و داده‌های شهروندان باید حفظ شده و همه فرهنگ‌ها و زبان‌ها حق حضور داشته باشند و در این بستر، برابری شبکه‌ای باید در پس زمینه‌های سیاسی، تجاری، کنترل و سانسور و دسترسی حفظ شود. لذا هر حکمرانی موظف است تا استانداردهای مطمئن، باز و برابری برای استفاده همگان راآماده کند تا به حکمرانی مطلوب پایبند باشد.
بنابراین ارتباطات دوسویه، یک ملت را قادر خواهد ساخت تا در جریان فرآیندهای تصمیم‌گیری، تصمیم‌سازی، برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری قرار بگیرد و به‌صورت‌های مختلف در امور مشارکت کند. مشارکتی که برای تحقق آن، حقوق شهروندی باید شناسایی شوند و مورد توجه قرار گیرند.
به‌این منظور در منشور حقوق شهروندی که توسط معاونت حقوقی ریاست‌جمهوری منتشر شده است، مهم‌ترین حقوق‌شهروندی مرتبط با این یادداشت، مقوله‌ها‌ی«آزادی اندیشه، بیان و مطبوعات»، «دسترسی به اطلاعات»، «هویت فرهنگی، بیان رسانه‌ای و آفرینش هنری» و «حق مشارکت شهروندان در سرنوشت اجتماعی» هستند که با تکیه‌بر نقش‌رسانه‌ها در ایفای این حقوق گردآوری و تدوین شده است.
یکی از موضوعاتی که در این منشور به‌صورت‌های مختلفی موردتوجه قرار گرفته، منابع اطلاعاتی است که شهروندان از آنها برای کسب اطلاع استفاده می‌کنند. موضوع دیگر بهره‌مندی از ابزار لازم برای مشارکت کامل همه شهروندان در همه ابعاد زندگی است که دربرگیرنده فرهنگ‌ها و زبان‌های گوناگون در ایران است.
براساس این منشور، شهروندان حق بهره‌مندی از همه رسانه‌ها را در چارچوب قوانین دارا بوده و به طرق مختلف می‌توانند در سرنوشت خویش، نقش‌آفرینی داشته باشند. لذا امکان برقراری ارتباط چندسویه میان مردم با مردم، مردم و دولت یک حق طبیعی برای شهروندانی است که حق برخورداری از اطلاعات لازم و ارتباطات کافی برای بروز فرهنگ‌های قومیتی و گروهی خود را دارند، به‌شمار می‌رود. چنان‌که براساس تجربه‌ای که در چند سال اخیر از کاربری قشرهای مختلف جامعه به‌دست آمده است، کاربری رسانه‌های‌اجتماعی و بهره‌مندی از شبکه‌های‌اجتماعی، وسیله و ابزار گرانقدری برای کسب آگاهی و مشارکت‌اجتماعی مردم شناسایی میشود. ابزاری که توانمندی خود را در افزایش مشارکت اجتماعی و انتقال اطلاعات در رویدادهای مختلف به رخ کشیده است. مشارکتی که درپی ادعای نتانیاهو در شبکه «بی‌بی‌سی» در ممنوعیت استفاده ایرانیان از جین رخ داد، کمپینی خودجوش به نام «ما# جین می‌پوشیم» را در توییتر به راه اندخت و توانست توجه رسانه‌های بین‌‌المللی را در رد ادعای مقام اسراییلی توسط ایرانیان جلب کند.
درواقع، نمونه‌های بسیاری هستند که از محیط‌زیست گرفته تا ورزش، از سیاست گرفته تا اقتصاد و فرهنگ، فرصت‌های بی‌شماری برای دولتمردان در شناسایی اولویت‌های ملی ایجاد کرده‌اند، فرصت‌ها و شاید هشدارهایی که یک دولت خدمت‌گزار را بدون اتلاف وقت و هزینه، در جریان آنها قرار می‌دهد.
بنابراین چنین می‌توان جمع‌بندی کرد که کاربری و حضور مردم در فضای مجازی، علاوه‌بر تامین حقوق‌شهروندی، بازخوردهای مناسبی را از وضع کشور برای دولتمردان ایجاد می‌کند و خود گاهی بهترین ابزار برای حفظ وحدت ملی، حل مسائل‌ملی و دستیابی به‌حکمرانی مطلوب شمرده میشود.