توسعه فعالیت دفاتر خدمات الکترونیک قضایی
بیش از ۲سال از راه‌اندازی دفاتر خدمات قضایی با هدف توسعه کم‌کردن رفت‌وآمدها به محاکم در کشور می‌گذرد.
تهران نخستین شهری بود که به‌صورت پایلوت میزبان طرح جدید شد و حالا با گذشت 2سال از راه‌اندازی این دفاتر، مراکز استان‌ها نیز به مرور تجهیز می‌شوند تا در آینده‌ای نه چندان دور همه کشور تحت پوشش یکپارچه دفاتر خدمات الکترونیک قضایی قرار بگیرد. اکنون تعداد زیادی از دعاوی از طریق این دفاتر به ثبت رسیده و مطرح می‌شوند و چنانچه خواهان برای طرح دعوی در مرحله نخست به دادگاه یا محاکم قضایی مراجعه کند برای ثبت به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی راهنمایی میشود. اما مردم چقدر با این خدمت نوپا آشنا هستند و اصولا مشکلات آنها تا چه اندازه در این دفاتر قابل رفع است؟
خدمات با هزینه
انجام خدمات در دفاتر قوه قضاییه همانند آنچه در گذشته در دادگاه‌ها انجام می‌شد نیازمند پرداخت هزینه است. به گفته حسن روحان نیا، دبیر شورای فناوری اطلاعات قوه قضاییه، آنچه شهروندان در دفاتر خدمات قضایی پرداخت می‌کنند، عموما مشتمل بر 2بخش است: هزینه‌های دادرسی و هزینه‌های ارائه خدمات قضایی. مبلغ هزینه‌های دادرسی نسبت به سابق و شیوه سنتی تغییری نداشته و تنها تغییر پرداخت الکترونیک هزینه‌هاست. به این ترتیب مراجعین به جای تهیه و الصاق تمبر که در سابق انجام می‌شد، می‌توانند به سهولت و با کارت بانکی هزینه مربوطه را به‌طور مستقیم از طریق دستگاه‌های مخصوص مستقر در دفاتر خدمات قضایی به‌حساب خزانه واریز کنند. اما هزینه خدمات قضایی، هزینه‌ای است که توسط دفتر خدمات قضایی بابت خدماتی از قبیل ورود اطلاعات به سامانه، تایپ، پرینت اوراق، احراز هویت، کنترل مستندات و امثال آن دریافت میشود. براساس اعلام مرکز آمار و فناوری اطلاعات قوه قضاییه این هزینه‌ها با تدابیر اتخاذ‌شده به حداقل ممکن کاهش یافته است.
یکی از اقدامات مهم این دفاتر حذف موضوع برابر اصل کردن مدارک برای مردم است. به گفته دبیر شورای‌عالی فناوری اطلاعات قوه قضاییه در مسیر ارائه خدمات الکترونیک قضایی، نیازی به برابر اصل شدن مدارک نیست و آنچه در دفتر از خواهان یا وکیل او مطالبه میشود اصل مدارک است که اسکن شده و این مدارک از طریق الکترونیک برای مرجع قضایی ارسال میشود. البته وکلا قانوناً می‌توانند اوراق پرونده‌ای که وکالت آن را بر عهده دارند، برابر اصل کنند.
به گفته مژگان حوالی، مدیر دفتر خدمات الکترونیک قضایی ویژه تهران، اکنون 99درصد خواسته‌های حقوقی به‌صورت الکترونیکی ثبت و به مراجع دادرسی ارسال میشود و قرار است در آینده‌ای نزدیک نیز خواسته‌های کیفری در زمره اقدامات این دفاتر قرار بگیرند تا به این ترتیب مراجعات کیفری به دادسراها نیز کاهش پیدا کند. او معتقد است ناآگاهی مردم از وجود این دفاتر موجب مراجعه به محاکم قضایی برای ثبت دادخواست و درنتیجه افزایش سفر‌های درون‌شهری و تحمیل هزینه‌های مادی و معنوی به آنها شده است.
توسعه خدمات
آنچه در نگاه اول در دفاتر خدمات الکترونیک قضایی قابل مشاهده است اینکه موضوعاتی مانند طلاق، استرداد جهیزیه، نفقه همسر و فرزند، اجرت‌المثل زوجیت و چک بلامحل بیشترین مواردی هستند که شهروندان برای ثبت آنها به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی مراجعه می‌کنند. این در حالی است که هنوز این دفاتر موضوعاتی مانند تجدید نظرخواهی و اعتراض به رأی دادگاه را نمی‌توانند ثبت کنند و این موارد باید همانند گذشته در محاکم قضایی رسیدگی شوند.
سیامک رفعتی، معاون آمار و اطلاعات مرکز آمار و فناوری اطلاعات قوه قضاییه در این‌باره می‌گوید: طی مدتی که این دفاتر راه‌اندازی شده و براساس آمار 55درصد از حضور یک‌بار مردم در محاکم قضایی کاسته شده است. به گفته وی غیر از دفاتر خدمات الکترونیک قضایی تعدادی از دفاتر اسناد رسمی نیز با تأیید قوه قضاییه و بعد از کسب امتیاز مورد نظر، این خدمات را انجام می‌دهند. رفعتی با اشاره به این نکته که دفاتر الکترونیک قضایی نمی‌توانند هر فردی را جذب کنند، می‌گوید: افرادی که مدیریت این دفاتر را به‌عهده دارند حداقل بین 15تا 20سال سابقه کار مرتبط حقوقی دارند که در هر دفتر علاوه بر اپراتورهایی که برای انجام خدمات به مراجعه‌کنندگان آموزش‌های لازم را دیده‌اند، یک کارشناس حقوقی و یک کارشناس فناوری اطلاعات دارند. دفاتر خدمات الکترونیک قضایی مانند نمونه‌های مشابه خود یعنی دفاتر پلیس +10یا خدمات الکترونیک شهر البته کاستی‌هایی هم دارند و شهروندان از کیفیت برخی خدمات ارائه شده یا عدم‌ارائه همه خدمات گلایه دارند. با وجود این به‌نظر می‌رسد توسعه کمی این دفاتر و گسترش همین سطح از خدمات در تمام کشور باید اولویت اول باشد.
طرح دعوی بدون مراجعه به محاکم
برای طرح دعوا یا ثبت دادخواست و یا شکواییه بدون مراجعه به محاکم و یا دادسرا به‌صورت الکترونیکی می‌توان به درگاه خدمات الکترونیکی به نشانی www.adliran.ir مراجعه کرد. پس از تکمیل اطلاعات باید کد رهگیری دریافت کرده و به نزدیک‌ترین دفتر خدمات قضایی مراجعه کنید. پس از احراز هویت، ارائه مدارک و منضمات و پرداخت هزینه‌های مربوطه، دادخواست یا شکواییه به مرجع صالح ارسال میشود. همچنین می‌توانید پس از مراجعه به نزدیک‌ترین دفتر خدمات الکترونیک قضایی با ارائه اطلاعات و مدارک مورد نیاز، دادخواست/ شکواییه خود را طرح کنید. متصدی دفتر، مدارک و اطلاعات مربوط را دریافت و متن دادخواست را ثبت می‌کند. پس از وارد کردن تمامی اطلاعات و محاسبه هزینه دادرسی متصدی نسخه‌ای چاپی از دادخواست نهایی‌شده را به تأیید شما می‌رساند و سپس به مرجع قضایی صالح رسیدگی‌کننده ارسال می‌کند.