دولت تدبیر، شبکه‌های اجتماعی
ساعت 4 بامداد یک صبح بهاری در سال 1392 بود که در فیس‌بوک به صفحه شخصی جواد ظریف برخوردم. اگر اشتباه نکنم در آن زمان ظریف در آن «حساب شخصی» نهایتا چندصد دوست داشت. می‌دانستم ظریف نماینده ایران در سازمان ملل بوده و درس مطالعات بین‌المللی خوانده بود. برای ظریف درخواست دوستی فیس‌بوکی فرستادم، چند دقیقه بعد، ظریف درخواست دوستی من را پذیرفت. به رسم خودم از طریق پیام خصوصی از ظریف بابت پذیرش دوستی در شبکه اجتماعی یک‌میلیاردی سپاس‌گزاری کردم و چند ثانیه بعد ظریف هم پاسخ تشکر مرا داد. این تعامل مجازی بی‌واسطه با یک دیپلمات و واکنش‌های سریع و انسانی، و نه روباتی او برایم جذاب بود.
چندی پس از این ماجرا زمان انتخابات ریاست‌جمهوری 1392 فرارسید و انتخابات بحث داغ شبکه‌های اجتماعی شد. برای من به‌عنوان یک شهروند علاقه‌مند به پیگیری موضوع انتخابات ریاست‌جمهوری 1392 از طریق شبکه‌های اجتماعی، توییتر شبکه اجتماعی بسیار جذاب‌تری از دیگر شبکه‌ها از جمله فیس‌بوک بود.
ترجیح می‌دادم مناظره‌های تلویزیونی کاندیداهای انتخاباتی را از زاویه دید کاربران توییتر دنبال کنم تا اینکه پای تلویزیون بنشینم. با دنبال‌کردن مناظره‌ها از طریق توییتر هم به‌صورت ویژه در جریان نکات مهم مناظرها قرار می‌گرفتم و هم اینکه به‌صورت هم‌زمان در معرض حجم وسیعی از نظرات تأمل‌برانگیز کاربران در مورد گفته‌های کاندیداها در مناظره‌ها. حسن روحانی، محمدرضا عارف و سعید جلیلی به نسبت دیگر کاندیداها حضور چشمگیرتری در شبکه اجتماعی 140 کاراکتری توییتر داشتند، به‌خصوص حساب منتسب به حسن روحانی در آن زمان که بعدها روحانی گفت توسط «دوستان»ش اداره میشود.
عملکرد آن حساب روحانی در توییتر چه به لحاظ کار ساختاری و چه به لحاظ کار محتوایی در آن سطح عالی بود و اظهارنظرهای روحانی در مناظره‌های تلویزیونی به زبان انگلیسی و با کیفیت بالایی، حتی بالاتر از شبکه‌های انگلیسی‌زبانی که مناظره‌ها را «پوشش زنده توییتری» می‌دادند، توییت می‌شد.
حساب توییتر روحانی برنامه و استراتژی داشت و یک کار تیمی منسجم بود. این‌طور نبود که دست روی دست بگذارند و منتظر شوند تا یک خبرگزاری متن حرف‌های حسن روحانی را منتشر کند، بعد تیتر حرف‌های روحانی را پس از کپی‌پیست توییت کند.
تیم توییتر حسن روحانی حرف‌های حسن روحانی را به زبان انگلیسی سلیس، زنده توییت می‌کرد. با پیروزی حسن روحانی در انتخابات ریاست جمهوری 1392 فعالیت روحانی در توییتر بیشتر شد و اعضای تیم سیاسی حسن روحانی نیز حضور چشمگیری در شبکه‌های اجتماعی پیدا کردند.
به‌عنوان مثال ظریف که برای تصدی وزارت‌خارجه برای گرفتن رأی اعتماد به مجلس معرفی شده بود، از طریق فیس‌بوک به اطلاع‌رسانی در این مورد می‌پرداخت. هرچند در آن زمان با انتصاب و انتخاب اعضای دولت روحانی بازار حساب‌های جعلی به نام اعضای دولت روحانی داغ شده بود، اما شبکه‌های اجتماعی جعل هویت را برنمی‌تابید و دست حساب‌های جعلی یکی پس از دیگری رو می‌شد و این حساب‌ها نادیده گرفته می‌شدند.
اما حساب‌های واقعی اعضای دولت روحانی برای مخاطب‌ها جذاب‌تر می‌شدند و مخاطب‌ها مستقیما از سوی اعضای دولت روحانی در جریان امور کشور قرار می‌گرفتند، تحسین می‌کردند، انتقاد می‌کردند، پیشنهاد می‌دادند و گاهی جواب می‌گرفتند.
هم‌اکنون و در آستانه سال سوم دولت تدبیر و امید، حسن روحانی و گروهی از اعضای دولتش نسبتا حضور پررنگی در شبکه‌های اجتماعی دارند. حسن روحانی در توییتر با دو حساب به دو زبان فارسی و انگلیسی حضوری پیوسته دارد و اخبار و تصاویر دیدارها و سخنرانی‌های او پیش از انتشار در سایت‌های خبری به‌صورت زنده در توییتر منتشر میشود.
جواد ظریف که پیش از تصدی وزارت امور خارجه به‌عنوان یک کاربر عادی در فیس‌بوک یک صفحه شخصی داشت و پس از معرفی‌شدن برای تصدی وزارت امور خارجه صفحه شخصی‌اش به یک صفحه هواداری فیس‌بوک تبدیل شد و در زمان رأی‌اعتماد پست‌های فیس‌بوکش دو، سه‌هزار لایک می‌خورد، با وزیرشدن لایک پست‌هایش به یکباره به 15 هزار نزدیک شد. حالا صفحه فیس‌بوک ظریف در فیس‌بوک بیش از 930 هزار لایک دارد و برخی از پست‌هایش بیش از صد هزار لایک می‌خورد و چندین‌هزار کامنت از سوی کاربران ایرانی دارد.
ظریف هم در صفحه فیس‌بوکش برای مخاطبانش از کمردردش گرفته تا موضوع هسته‌ای می‌نویسد و لایک می‌خورد و نقد میشود و جواب می‌دهد. ظریف از 13 شهریور 1392 نیز به‌عنوان وزیر امور خارجه ایران به شبکه اجتماعی توییتر پیوست و این شبکه اجتماعی را به تعامل با مخاطبان غیرفارسی‌زبان اختصاص داد و از طریق همین شبکه اجتماعی به اعلام موضع و اخبار کارش اقدام می‌کند و گاهی هم با دیگر سیاستمداران گفت‌وگوهایی دیپلماتیک دارد که به خبر روز دنیا تبدیل میشود.
شاید بتوان به‌جرئت گفت در شب‌های حساس مذاکرات هسته‌ای ایران منابع خبری برای دریافت خبر چشم به حساب توییتر ظریف دارند. دیگر اعضای دولت روحانی از جمله اسحاق جهانگیری معاون اول، معصومه ابتکار، رئیس سازمان حفاظت محیط زیست، شهیندخت مولاوردی، معاون روحانی در امور بانوان و علی جنتی، وزیر ارشاد نیز در شبکه‌های اجتماعی فیس‌بوک و توییتر حضور دارند و مخاطبان خود را در جریان اخبار حوزه‌های کاری خود قرار می‌دهند و مردم به‌صورت مستقیم دغدغه‌های خود را با آنها در میان می‌گذارند.
هرچند این حضور باید بیشتر، عمیق‌تر و مستقیم‌تر باشد تا سیاست‌مدار دریافت دست‌اولی از نظرات مردم داشته باشد و مردم نیز مطمئن باشند که فلان سیاست‌مدار یا مسئول خودش مستقیما و نه متصدی دفتر او، در حال خواندن نظر و پاسخ‌گویی است.
گرچه شبکه‌های اجتماعی پدیده‌ای جدید و از یک‌دهه پیش قدرت گرفته است اما دولت پیش از دولت حسن روحانی این فرصت را داشت تا در این فضا حضور پیدا کند ولی این اتفاق در دولت نهم و دهم رخ نداد و دولت حسن روحانی اولین دولت ایران بود که حضور چشمگیری در شبکه‌های اجتماعی پیدا کرد و شبکه‌های اجتماعی را یکی از تدابیر دولت تدبیر و امید خود کرد.
هرچند اولین‌بودن خوب است اما بهترین‌بودن بهتر است و هر دولت و سیاست‌مداری باید فرصت شبکه‌های اجتماعی را مغتنم شمرده و از این ابزار برای تعامل با کسانی که نماینده آنهاست نهایت استفاده را ببرد. دولت تدبیر و امید آغازگر حضور دولتی‌های کشور در شبکه‌های اجتماعی بوده است.
درحال‌حاضر از ۱۹۳ کشور عضو سازمان ملل ۱۵۳ دولت در توییتر حساب دارند (که البته دولت ایران جز این ۱۵۳ کشور نیست). همچنین ۱۲۵ نفر از سران کشورها و ۱۳۹ سیاست‌مدار سرشناس عضو توییتر هستند٬ در توییتر فعالیت دارند، خبررسانی می‌کنند٬ اظهارنظر می‌کنند و با دیگر کاربران توییتر تعامل دارند. (که خوشبختانه حسن روحانی و جواد ظریف جزء این افراد هستند).
شبکه‌های اجتماعی برای دولت‌ها سکویی کم‌هزینه با تأثیر و ضریب نفوذ بالا هستند و حتی می‌توانند به نوعی جزئی از سرمایه سیاسی سیاسیون باشند. می‌توان به دولت حسن روحانی در کسب این سرمایه سیاسی نمره خوبی داد زیرا حضور و فعالیت دولت تدبیروامید در شبکه‌های اجتماعی رخدادی اتفاقی که از قضا نتیجه خوبی برای تدبیروامیدی‌ها داشته، به نظر نمی‌رسد.
حضور «پیوسته» و «انسانی» و نه روباتی یا دگرسپاری، در شبکه‌های اجتماعی یکی از عوامل مهم تأثیرگذاری در این شبکه‌هاست، که دولت روحانی در این زمینه عملکرد خوبی داشته است. جواد ظریف با بیش از 930 هزار لایک در فیس‌بوک اگر حضور خود در این شبکه را کم کند، افول تأثیرش در فیس‌بوک آغاز میشود.
از سوی دیگر، مخاطبان شبکه‌های اجتماعی همواره پذیرای فعالیت پیوسته و انسانی افراد حقیقی و حقوقی دولت هستند. دولت حسن روحانی در این عرصه پیشگام بوده است و می‌تواند گام‌های بلند و تأثیرگذارتری نیز بردارد، گام‌هایی که می‌تواند منجر به درک متقابل سیاسی و اجتماعی چشمگیر بین دولت و مردم شود یا حداقل به ایجاد این درک کمک کند.