واقعیت فعالیت کودکان در فضای مجازی را باید پذیرفت
نیم نگاه60 درصد کودکان و نوجوانان زیر 18 سال کشور سیم کارت دارند و وارد فضای مجازی می‌شوند هنوز هم عده‌ای معتقدند نباید کودکان و نوجوانان به فضای مجازی ورود کنند، ولی باید گفت استفاده کودکان و نوجوانان از فضای مجازی یک واقعیت اجتماعی است و باید آن را بپذیریم و به آن بپردازیماین سند می تواند به خانواده ها کمک کند تا کودکان و نوجوانان آنها به محتوای مناسبی دسترسی پیدا کنند ولی بحث آزادی انتخاب مسیر برای یادگیری مورد غفلت واقع شده است. آزادی انتخاب مسیر یادگیری پیش نیاز این سند است، چرا که هر چقدر هم تلاش کرده محتوای خوبی تهیه شود ولی در استفاده از آن اجبار باشد بی اثر خواهد بود.
سوسن صادقی – ایران : پیش‌نویس سند «حمایتی و برنامه اقدام توسعه خدمات فضای مجازی کودک و نوجوان به دستور وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات در روز 13 آبان ماه روز دانش‌آموز منتشر شد. این سند در راستای فعالیت‌های وزارت ارتباطات وفناوری اطلاعات در توسعه خدمات فضای مجازی مناسب کودکان و نوجوانان و در 4 هدف کلان آموزش، فرهنگسازی و ترویج فضای مجازی حوزه کودک، فراهم‌سازی زیرساخت‌های ارتباطی محتوایی و اعتمادی، توسعه بازار و مقاوم‌سازی کسب وکارها و مدیریت و راهبری برنامه اقدام ،تدوین شده است. به گفته مسئولان وزارت ارتباطات هدف اصلی از انتشار نسخه پیش‌نویس، دریافت نظرات، پیشنهادها و انتقادات فعالان و متخصصان این حوزه به منظور تکمیل و به روز‌رسانی این سند (که در وبگاه Cop.itrc.ac.ir قرار داده شده) است از این‌رو روزنامه «ایران» به سراغ کارشناسان و فعالان حوزه کودک و نوجوان در فضای مجازی رفت تا نظر آنان را درباره این پیش‌نویس بداند.
سندی با کلی گویی فراوان
محسن مروجی مدیرعامل یکی از زیست بوم‌های (اکوسیستم) فعال در زمینه کودک و نوجوان با بیان اینکه اقدام وزارت ارتباطات را بسیار مثبت ارزیابی می‌کنم، به «ایران» گفت: چنین سندی به دلیل دید واقع بینانه وزیر جدید درباره حضور کودکان و نوجوانان در فضای مجازی تهیه شده است. در مدت 12 سالی که درگیر حوزه کودک و نوجوان هستم، همیشه بحث ورود کودکان و نوجوانان به فضای مجازی جزو موضوع‌های ممنوعه بود و با اینکه 60 درصد کودکان و نوجوانان زیر 18 سال کشور سیم کارت دارند و وارد فضای مجازی می‌شوند، نهادها و سازمان‌هایی مانند آموزش و پرورش صورت مسأله را پاک می‌کردند و البته هنوز هم عده‌ای معتقدند نباید کودکان و نوجوانان به فضای مجازی ورود کنند، ولی باید گفت استفاده کودکان و نوجوانان از فضای مجازی یک واقعیت اجتماعی است و باید آن را بپذیریم و به آن بپردازیم.
مروجی فعال حوزه فضای مجازی کودکان و نوجوانان افزود: اگر تاکنون برای ورود کودک و نوجوان به فضای مجازی نیز کارهایی انجام شده نتیجه تلاش خودجوش بخش خصوصی است، هرچند برای همین میزان فعالیت بخش خصوصی نیز نهادهایی مانند آموزش و پرورش مانع تراشی و برای اعطای مجوز آنها را گرفتار دور باطل می‌کنند.
این کارشناس حوزه فضای مجازی کودک و نوجوان به ایرادهای پیش‌نویس سند حمایتی و برنامه اقدام توسعه خدمات فضای مجازی کودک و نوجوان اشاره کرد و گفت: با تهیه این پیش‌نویس گام صفری برای حوزه کودک و نوجوان برداشته شده اما دارای ابهام‌های بسیاری است، مثلاً مشخص نیست که چه کارهایی باید صورت بگیرد؟ با چه گروه و افرادی باید تعامل ایجاد شود؟ مشخص نیست به کجا می‌خواهیم برسیم و با چه شاخص‌هایی باید به اهداف تعریف شده رسید و… بنابراین اگر کلی گویی‌ها شفاف نشود با روال اداری که کشور گریبانگیر آن است، به نظر نمی‌رسد بتوان سند اصلی را تا یک سال و نیم دیگر منتشر کرد.
اقدام‌های بدون اولویت بندی
سیدمهدی شاهچراغ کارشناس فضای مجازی حوزه کودک و نوجوان نیز با بیان اینکه سند منتشر شده دارای دو بخش اصلی است، به «ایران» گفت: در بخش اول به تعریف صحیح مسأله، بیان مأموریت وزارتخانه، مخاطب شناسی، اصول حاکم بر حمایت‌ها و تعریف بازیگران زنجیره زیست بوم و ارتباطات بین آنها بخوبی پرداخته شده اما بعد از آن سند دچار شتابزدگی در تعریف چشم‌انداز، اهداف و شاخص‌ها و… شده است. گویی تدوین‌کنندگان سند، چارچوبی از چارچوب‌های تعریف شده مدیریت استراتژیک را کپی‌برداری کرده و تنها سعی کرده‌اند تا بلاک‌های خالی چارچوب را پرکنند.
شاهچراغ افزود: در بخش دوم سند اقدام‌های حمایتی وزارتخانه با جزئیات بیشتری عنوان شده است اما متأسفانه بسیاری از موارد ذکر شده را نمی‌توان با مقدمات سند همخوان دانست. برای مثال «گزارش اقدام‌های انجام شده به محافل بین‌المللی» و «برنامه‌ریزی برگزاری رویداد بین‌المللی» در سطح سایر موارد ذکر شده است.
کارشناس فضای مجازی حوزه کودک و نوجوان در ادامه گفت: در این سند اقدام‌ها دارای اولویت‌بندی نیستند، چرا که ابتدا باید فضای کسب و کار این حوزه را تسهیل کرد تا بخش خصوصی به ترویج محتوا و خدمات مناسب ایجابی و سلبی اقدام کند، کاری که در تمام دنیا تجربه شده است، هرچند در مقدمات این سند نیز به اهمیت موضوع پرداخته شده اما در بیان اقدام‌ها سعی شده کمترین مشکلات (سیاسی، مالی و…) دامنگیر وزارتخانه شود بنابراین باید اقدام‌ها را اولویت‌گذاری کنند و اقدام‌هایی را در دستور کار قرار دهند تا تأثیر عمیق تری داشته باشند، به عبارتی ابتدا باید زخم‌های اصلی را درمان کنند سپس به موارد جزئی بپردازند.
شاهچراغ با بیان اینکه اگر این سند از سوی دولت پیگیری و به سرانجام برسد تأثیرات بسیار شگرفی را در حوزه کودک و نوجوان در فضای مجازی شاهد خواهیم بود، گفت: امیدوارم این سند سریع تر نهایی و اجرایی شود و قبل از پایان عمر دولت فعلی شاهد تحولات خوبی در این حوزه باشیم ، به طوری که یکی از مهم‌ترین دستاوردهای دولت باشد، البته باید گفت زمانی این سند شکل اجرایی به خود می‌گیرد که مجری آن و اولویت‌های اقدام‌ها، زمان و ابعاد کار مشخص شود.
آزادی انتخاب پیش نیاز سند
مهدی علی‌پور برنامه نویس حوزه کودک و نوجوان نیز با بیان اینکه ماهیت اقدام وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات درباره تدوین سندی درباره حوزه کودک و نوجوان را مثبت ارزیابی می‌کنم، به «ایران» گفت: این سند می‌تواند به خانواده‌ها کمک کند تا کودکان و نوجوانان آنها به محتوای مناسبی دسترسی پیدا کنند ولی به نظرم در این سند بحث آزادی انتخاب مسیر برای یادگیری مورد غفلت واقع شده است. ارائه محتوای خوب یک بال ماجرا و انتخاب مسیر یادگیری بال دیگر آن است. آزادی انتخاب مسیر یادگیری پیش نیاز این سند است، چرا که ما هر چقدر هم تلاش کرده محتوای خوبی تهیه کنیم ولی در استفاده از آن اجبار باشد و آزادی انتخاب مسیر یادگیری در آن لحاظ نشده باشد، بی‌اثر خواهد بود و کودک و نوجوان محتوا را پس می‌زند.
علی‌پور مدرس دانشگاه افزود: هر کودک و نوجوانی به شیوه و روش خود موضوعی را یاد می‌گیرد تا به هدف تعریف شده‌اش برسد، به‌عنوان مثال کودکی که به روش بازی مطلبی را می‌آموزد از این‌رو در زیست بوم به دنبال بازی می‌رود. یا کودک و نوجوان دیگری از طریق محتوای متنی به خواسته خود می‌رسد و… بنابراین در این سند باید مسیر یادگیری درستی تعریف و راه‌های متفاوتی برای یادگیری در نظر گرفته شود تا کودک و نوجوان خود مسیر یادگیری را انتخاب کرده و به هدفش برسد. اگر این آزادی انتخاب مسیر تعریف نشود کودک و نوجوان ما راضی نشده و به دنبال راه‌ها و شیوه‌های مورد نظر خود می‌گردد و از این‌رو به ابزارهایی روی خواهد آورد که ممکن است خطراتی وی را تهدید کند.
فرهنگسازی وظیفه حاکمیت
ابوالفضل محمودی یکی دیگر از فعالان حوزه زیست بوم‌های کودک و نوجوان، به «ایران» گفت: در سال‌های گذشته حاکمیت بحث حضور کودک و نوجوان در فضای مجازی را که یک واقعیت بیرونی است، بر خلاف بخش خصوصی به رسمیت نمی‌شناخت و این خلأ وجود داشت که خوشبختانه جهرمی وزیر ارتباطات این خلأ را درک کرده است ،بنابراین وزارتخانه درصدد است برای کودکان و نوجوانان کشور که در این فضا زندگی می‌کنند، زمینه رشد و زندگی سالمی فراهم کنند تا از آسیب‌های فضای مجازی در امان باشند.
محمودی با بیان اینکه مردم زیست‌بوم‌ها را نمی‌شناسند، افزود: باید مجموعه‌ها و زیست بوم‌هایی که در حوزه کودک و نوجوان فعالیت می‌کنند، رتبه‌بندی شده و به خانواده‌ها معرفی شوند. از سوی دیگر دولت باید از زیست بوم‌های فعال حوزه کودک و نوجوان حمایت کند تا بتوانند محتوای جذاب تولید کنند. کارشناس فضای مجازی کودک و نوجوان گفت: در این سند فعالیت در حوزه فرهنگی بر عهده مجموعه شرکت‌هایی که در زمینه کودک و نوجوان در فضای مجازی فعالیت می‌کنند، گذاشته شده است درحالی که باید حاکمیت وارد حوزه فرهنگسازی شود نه مجموعه شرکت‌هایی که در زمینه کودک و نوجوان در فضای مجازی فعالیت می‌کنند. از آنجایی که حوزه کودک و نوجوان حوزه‌ای است که جنبه‌های فرهنگی و تربیتی باید در آن لحاظ شود بنابراین وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و دیگر نهادهای مرتبط باید در این حیطه ورود کنند. این نهادها باید به خانواده‌ها زیست بوم‌ها را بشناسانند و به آنها بگویند فضای مجازی چه خطراتی دارد و یکی از راه حل‌های مقابله با خطرات استفاده از زیست بوم‌های مخصوص کودک و نوجوان است.
محمودی در ادامه به یکی از چالش‌های تولید‌کننده‌های محتوا اشاره کرد و گفت: چرخه زنجیره اقتصادی نیز باید بدرستی هدایت شود. در این زنجیره اقتصادی عوامل مختلفی مانند اپراتور، زیست بوم، تولید‌کننده محتوا، عوامل فنی و… وجود دارد که هر کدام از درآمد حاصله سهمی دارند ولی در این زنجیره سهم کمی به تولید‌کننده محتوا می‌رسد در نتیجه تولید‌کننده محتوا نمی‌تواند محتواهای جذاب تولید کند.