سهم چینی‌ها از بازار مخابرات ایران
سونیتا سراب‌پور- دنیای اقتصاد : «هواوی از بازار مخابرات ایران خارج شد.» شاید همین یک جمله کافی باشد تا تمام توجهات به بازار مخابراتی کشور جلب و بعد از سال‌ها، شرکت‌های داخلی تامین‌کننده تجهیزات مخابراتی که حال وضعیت خوبی هم ندارند، مورد توجه قرار بگیرند.
شرکت‌هایی که به خاطر حضور پررنگ شرکت‌های خارجی که عمده آنها را هم چینی‌ها تشکیل می‌دهند، چندان دل خوشی از حضور این شرکت‌ها و تصمیم‌گیری‌هایی که طی این چند سال در این زمینه گرفته شده است ندارند. حتی این شرکت‌ها با ابراز دلخوری از تصمیم‌گیری مسوولان مربوطه اعلام می‌کنند طی چند سال گذشته کسی نگران ورشکستگی و خروج ما از این بازار نبود و هیچ رسانه‌ای به این موضوع نپرداخت؛ اما حالا که یک شرکت بزرگ چینی از این بازار خارج شده همه به آن توجه می‌کنند تا جایی که هر روز یک گزارش در این خصوص در روزنامه‌ها یا تلویزیون می‌توان دید.
چینی‌ها حاکم بازار
براساس گزارش‌های منتشر شده بیش از 70 درصد تجهیزات مخابراتی کشور از شرکت‌های خارجی و به طور عمده از شرکت هواوی چین تامین میشود و ورود این تجهیزات توسط شرکت‌های اروپایی اگر تا قبل از حضور پر رنگ چینی‌ها، با انتقال دانش به ایرانیان همراه بود، اما در سال‌های اخیر و با قبضه شدن این بازار توسط چینی‌ها این‌گونه نبوده است. این شرایط در حال حاضر باعث بسته شدن بسیاری از شرکت‌های تامین تجهیزات مخابراتی بزرگ ایرانی شده است. برای مثال، شرکت صنایع مخابراتی ایران و گروه کارخانجات مخابراتی ITI دو شرکت مخابراتی است که در حال حاضر در آستانه تعطیلی قراردارند.
شرکت صنایع مخابراتی ایران با همکاری شرکت‌های خارجی در سال 1350 در شیراز تاسیس شد و تامین‌کننده تجهیزات مخابراتی در ایران و خاورمیانه محسوب می‌شد. هم‌اکنون گروه کارخانجات مخابراتی ITI با یک‌هزار و 800 کارمند به کارخانه‌ای با 300 کارمند تبدیل شده و در حال تعطیلی است.دستغیب، عضو هیات رییسه کمیسیون صنایع و معادن مجلس شورای اسلامی، در این زمینه می‌گوید: «این دو شرکت تامین‌کننده تجهیزات مخابراتی هستند و با وجود الزام قانونی خرید بیش از 50 درصدی تجهیزات مخابراتی از شرکت‌های داخلی، دولت در راه‌اندازی اپراتور اول و دوم خرید مناسبی را از این شرکت‌ها انجام نداده است.» وی در ادامه می‌افزاید: «تامین تجهیزات از شرکت‌های خارجی و بدون در نظر گرفتن انتقال فناوری به داخل کشور انجام میشود؛ حتی شرکت زیرساخت که زیر نظر وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات فعالیت می‌کند، نیز از این رویه پیروی نمی‌کند.» بر اساس اظهارات وی شرکت هواوی عملا تامین‌کننده تجهیزات مخابراتی ایران است و کشور به عنوان یک کارپرداز انحصاری در اختیار این شرکت قرار گرفته است و بیشتر تجهیزات مخابراتی کشور از طریق این شرکت تامین میشود. دستغیب تاکید می‌کند که مخالف استفاده از تجهیزات خارجی نیست، اما باید بهره‌مندی از تجهیزات خارجی به شرط اینکه تکنولوژی و دانش فنی نیز به داخل کشور باشد، انجام شود.
همچنین مرکز پژوهش‌های مجلس نیز چندی پیش در گزارشی به بررسی وضعیت صنعت تجهیزات مخابرات در ایران پرداخته بود. در این گزارش مشکلات توسعه صنعت تولید تجهیزات مخابرات داخلی شناسایی شده بود که از مهم‌ترین آنها می‌توان به فقدان بخش قوی تحقیق و توسعه در این حوزه، عدم هماهنگی و نظارت مستمر وزارتخانه‌های مربوطه در کنترل و پایش تسهیلات پرداختی به تولیدکنندگان و اطمینان از هزینه‌کرد صحیح آن در ایجاد ارزش افزوده در صنعت تجهیزات مخابرات و عدم اجرای قانون حداکثر استفاده از توان فنی و صنعتی کشور است اشاره کرد.
این گزارش می‌افزاید: در حال حاضر صنعت تولید تجهیزات مخابراتی کشور با چالش‌های عمده‌ای روبه‌رو است که برخی از این چالش‌ها از فقدان برنامه شرکت مخابرات ایران و شرکت ارتباطات زیرساخت برای مهاجرت به فناوری‌های روز و فقدان هماهنگی میان وزارتخانه‌های ارتباطات و فناوری اطلاعات و صنایع و معادن، علوم تحقیقات و فناوری و بازرگانی در برنامه‌ریزی‌هایICT کشور، عدم توجه لازم به بخش تحقیق و توسعه صنایع مخابرات، قطبی شدن فناوری‌ها در جهان، عدم رعایت قانون حداکثر استفاده از توان فنی و صنعتی کشور ناشی میشود.
امیدی به آینده نیست
درحالی که به نظر می‌رسد خروج شرکت‌های اروپایی و مخصوصا چینی‌ها از بازار ایران، می‌تواند فرصت طلایی را برای شرکت‌های داخلی تامین‌کننده تجهیزات داخلی ایجاد کند، اما برخی فعالان این حوزه معتقدند که تصمیماتی که در حال حاضر از طریق این شرکت‌ها مطرح میشود صوری است و تاثیری در روند کاری آنها نخواهد داشت.دکترعلی‌فتوت، استادیار دانشکده برق دانشگاه شریف و مدیرعامل شرکت کاوش کام آسیا که در زمینه تولید تجهیزات مخابراتی فعالیت می‌کند در خصوص فعالیت‌شرکت‌های داخلی می‌گوید: «برخی از اپراتورها اظهار می‌کنند که بیش از 50 درصد تجهیزات مخابراتی خود را از شرکت‌های داخلی می‌گیرند، اما این اظهارات تنها یک ژست توخالی است، چرا که طی چند سال اخیر آنقدر برای این شرکت‌ها مشکل ایجاد شده است که همه آنها در حال خارج شدن از این بازار هستند.» براساس اظهارات وی طی سال‌های اخیر تصمیم‌گیری‌های نادرست و حضور چینی‌ها در بازار باعث شده که بیش از صد شرکت فعال در این حوزه یا ورشکست شوند یا فعالیتشان را متوقف کنند یا دست به تعدیل نیرو بزنند.
وی در ادامه رفتار شرکت‌های چینی در ایران را خیانت‌بار توصیف می‌کند و می‌افزاید: «شاید شرکت‌های اروپایی کمی دانش در این خصوص وارد بازار ایران می‌کردند یا از نیروهای ایرانی در فعالیتشان استفاده می‌کردند؛ اما شرکت‌های چینی با رفتاری غیر قابل قبول تنها بازار را تصرف و ما را هم متضرر کردند.»
در همین زمینه احسان میوه‌چی، مدیرعامل شرکت افراتاب، فعالیت شرکتش در زمینه تامین تجهیزات مخابراتی را کاملا راکد اعلام می‌کند و می‌گوید:« به خاطر حضور چینی‌ها در بازار اگر تا سال 87 فروش شرکت سالی 5 میلیارد تومان بود، در حال حاضر به کمتر از 100 میلیون تومان رسیده است. این کاهش فروش تنها مربوط به ما نیست، بلکه اکثر شرکت‌های فعال در این زمینه با آن روبه‌رو هستند.» وی اظهار می‌کند که اگر شرکتی در این حوزه تا به حال سرپا مانده است، شاید به خاطر این باشد که در کنار این کار مشغول به تجارت دیگری هم است.
به باور کارشناسان، علت عدم استفاده اپراتورهای کشور از محصولات خارجی این است که بیشتر محصولات داخلی جنبه مونتاژی دارند و اصولا شرکت‌های ایرانی تکنولوژی تولید تجهیزات مخابراتی را ندارند. اما میوه چی این اظهارات را رد کرده و می‌گوید: «شرکت‌های داخلی در این زمینه کاملا حرفه‌ای هستند و اگر در حال حاضر ما با بی‌توجهی اپراتورها روبه‌رو هستیم، به خاطر برخی تصمیمات غلط مسوولان و عدم پژوهش و تحقیق در این زمینه است.»این فعال حوزه تجهیزات مخابراتی امیدی به خروج شرکت‌های خارجی از بازار ایران در آینده ندارد؛ چرا که براین باور است که در سال‌های اخیر اگر اپراتورهای ایرانی کار پیمانکاری طرحی را به شرکت‌های چینی می‌دادند و شرکت‌های چینی انجام طرح را به شرکت‌های ایرانی می‌سپردند، اما شاید حالا با خروج این شرکت‌ها کار پیمانکاری یک طرح و نه تامین تجهیزات مستقیما به شرکت‌های داخلی سپرده شود.اما برخی فعالان این حوزه مشکلات ایجاد شده برای شرکت‌های داخلی را تنها به قبضه شدن بازار توسط چینی‌ها عنوان نمی‌کنند و براین باور هستند که ورشکستگی آنها به خاطر تصمیمات غلط مدیران مخابرات و جابه‌جایی‌های پیوسته‌‌ای است که در این حوزه دیده میشود.
حسین ریاضی، عضو هیات‌مدیره سندیکای صنعت مخابرات ایران و مدیرعامل صنایع ارتباطی پایا، در این خصوص می‌گوید: «شرکت‌های تامین‌کننده تجهیزات مخابراتی در ایران به هیچ وجه وضعیت خوبی ندارند که این شرایط هم به خاطر تصمیمات و تغییر مدیریت‌هایی است که در مجموعه مخابراتی کشور گرفته میشود. هرچند که حضور شرکت‌های خارجی هم در شرایط بد شرکت‌های داخلی بی‌تاثیر نبوده است.» وی درآمد شرکت‌های داخلی از این بازار را زیر 30 درصد عنوان می‌کند و در پاسخ به این سوال که با خروج شرکت‌های خارجی از بازار ایران چه آینده‌ای در انتظار شرکت‌های داخلی است، می‌گوید: «این خروج اگر واقعی باشد، تاثیر نخواهد داشت؛ چرا که صنعتی مانند تجهیزات مخابرات در عرض یک یا دوسال به رونق نمی‌رسد.» وی در ادامه می‌افزاید: «باید برای تولید یک تجهیزات مخابراتی قابل قبول، چند سال زحمت کشید تا وارد خط تولید و بازار شود. همچنین باید تصمیم‌گیری در این زمینه کاملا درست و اقتصادی باشد تا این صنعت به جایی برسد.»
سهم اپراتورهای ایرانی از تجهیزات خارجی
براساس اطلاعات به دست آمده بیشترین شرکت‌های صادرکننده تجهیزات مخابراتی برای اپراتورهای ایرانی را شرکت‌هایی همچون نوکیا- زیمنس، اریکسون، آلکاتل، سامسونگ، ZTE و هواوی تشکیل می‌دهند.
شرکت‌هایی همچون اریکسون، نوکیا – زیمنس که پیش از این اعلام شده بود تجهیزات مختلفی به ایران فروخته‌اند از فعالیت در بازار ایران صرف نظر کرده بودند و با کاهش تدریجی فعالیت‌های خود اکنون تنها به نگهداری شبکه‌هایی که از گذشته قرارداد دارند، می‌پردازند تا بتوانند به تدریج از بازار ایران خارج شوند. به تازگی هم شرکت هواوی چینی که سهم بزرگی از بازار ایران را دارد، خروج خود از بازار را اعلام کرده است. اما گویا خروج این شرکت‌ها از بازار ایران نگرانی را برای اپراتورهای کشور ایجاد نکرده است؛ چرا که همگی آنها بر این باورند که این شرکت‌ها براساس قرار داد‌های بین‌المللی به تعهدات قبلی خود پایبند خواهند بود و تنها قراردادهای جدیدی امضا نخواهند کرد.
به گفته داوود زارعیان، مدیر روابط عمومی شرکت مخابرات ایران، بیش از 60 درصد تجهیزات مخابراتی این شرکت داخلی است و تنها 35 تا 40 درصد تجهیزات این شرکت از تجهیزات شرکت‌های مختلفی همچو هواوی، ZTE، نوکیا -زیمنس، اریکسون و شرکت کره‌ای تامین میشود. براساس اظهارات وی، شرکت‌های خارجی از این بازار خارج نمی‌شوند و اگر هم این اتفاق بیفتد به اپراتورها روش کار و تکنیک خواهند داد.
اما تجهیزات شبکه در شرکت ایرانسل هم در اختیار سه شرکت اریکسون، نوکیا- زیمنس و هواوی قرار دارد. این شرکت شبکه خود در ایران را به سه بخش تقسیم کرده و هرکدام از این بخش‌ها را به یک اپراتور سپرده است. یعنی به طور مساوی هر کدام از این وندورها 3/33 درصد از بازار تجهیزات شبکه ایرانسل را در اختیار دارند.
اما، شرکت مبین‌نت به عنوان فعال در حوزه وایمکس تجهیزات مورد نیاز خود را از سه شرکت هواوی، سامسونگ و ZTE تامین می‌کند. به گفته چهره‌قانی، مدیر روابط عمومی این شرکت سوییچ اصلی شبکه مبین نت در اختیار هواوی است. همچنین استان‌های کشور منهای تهران بین این سه وندور تقسیم شده و هر کدام ده استان را در اختیار دارند؛ اما هر سه وندور در تهران فعالیت می‌کنند.
چهره‌قانی اظهار می‌کند که اعلام هواوی از بازار ایران به منزله بی‌توجهی به تعهدات در خصوص قرار داد موجود نیست. بنابراین هیچ مشکلی روی روند ایجاد و نگهداری شبکه وابیمکس مبین نت به وجود نخواهد آمد؛ چرا که قرارداد‌ها بین‌المللی پشتوانه حقوقی دارند و هواوی قصد ندارد پروژه‌ها را نیمه کار بگذارد.