همشهری اقتصاد – سارا کروبی : گام های اول اگرهم کمی سست باشد و کمی لرزان، اما اگر در مسیر درستی باشد، قابل اغماض است و می تواند امیدبخش باشد؛ عرصه خدمات مالی همراه نیز عرصه جدیدی است که دو اپراتور تلفن همراه ایرانی با درک مزیت هایی همچون پرداخت در هر زمان و مکان، توسعه سریع و آسان شبکه پذیرندگان و وجود فرصت های همچون وجود بیش از 60 میلیون کاربر تلفن همراه در کشور وارد  شده اند و به تناسب سیاست های خود ، دو خط مشی متفاوت را در این میدان پی گرفته اند اما گام های نخست این اپراتورهای تلفن همراه برای ارائه خدمات مالی نه تنها سست و لرزان بلکه مردد نیز هست.

 از ماهیت و چیستی خدمات مالی همراه

Mobile Financial Services” ” یا همان “خدمات مالی همراه”، گستره وسیعی از فعالیتهای مالی را در برمی گیرد که مشتریان برای دسترسی به آنها از تلفن همراه استفاده می کنند و این خدمات به دو مقوله مجزای بانکداری همراهMobile Banking  و پرداخت های مالی همراهMobile Payment  تقسیم می شود.
در حالت اول که بانکداری همراه تلقی می شود، اپراتور از واسط کاربرهای مبتنی بر تلفن همراه برای دریافت اطلاعات حساب بانکی و انجام تراکنش های مالی بانک ها و موسسات مالی بهره می برد و از دید کاربر، خدمات بانکداری همراه ممکن است فعال یا غیرفعال باشد. براین اساس خدمتی که کاربر در هر لحظه بتواند به اطلاعات حساب خود دسترسی و امکان انتقال وجه وجود داشته باشد، یک خدمت فعال خوانده می شود و خدمتی که توازن اطلاعات در حساب با تاخیر زمانی انجام شود، خدمت غیرفعال تلقی می شود.
Mobile Payment یا پرداخت های مالی همراه نیز عبارت است از تراکنشی که برای پرداخت مبلغی با استفاده از تلفن همراه صورت می گیرد.
باید گفت که واژه تراکنش دامنه وسیعی دارد که از خرید یک آهنگ تلفن همراه گرفته تا انتقال وجه بین دو نفر را شامل می شود. از نظر مکانی نیز پرداخت مالی همراه می تواند از راه دور انجام شود و البته پرداخت های مالی همراه ممکن است براساس مقادیرشان براساس پرداخت ریز (زیر 2 دلار)، پرداخت کوچک بین( 2 تا 20 دلار) و پرداخت های درشت بالای 20 دلار تقسیم بندی شود.
چندین عامل نیز در بازار پرداخت مالی همراه اثرگذار هستند که اهم آنها شامل توانایی و قابلیت بخش های ذینفع، حیطه های قانونی و مقررات و فرهنگ مالی است که همگی در هماهنگ کردن فناوریها و وظایف دریک خدمت پرداخت مالی همراه نقش دارند.
اما خدمات مالی همراه برای ایجاد و تقویت به عواملی مثل تغییرات فناوری، تحولات فرهنگی و اجتماعی، تحول در حوزه تجارت و تغییرات قوانین، مقررات و استانداردهایی که از بیرون دربازار این عرصه سهیم و اثرگذار هستند بستگی دارد.
در این بین خدمات مالی همراه در مسیر خود از فناوری هایی مانند سرویس پیام کوتاه بهره می برد تا به این وسیله  ذخیره و ارسال برای انتقال پیام متنی انجام گیرد.
سرویس های دیگری نیز همچون USSD که تاخیرهای  SMSرا ندارد و 7 برابر آن عمل می کند و به طور مستقیم از تلفن همراه فرستنده به سامانه خدمات USSD ارسال می شود نیز در حوزه پرداخت مالی مورد استفاده اپراتور ها قرار می گیرد؛ در این بین بعضی از پرداخت های الکترونیکی با استفاده از امکانات اینترنتی ارائه می شود و این امکانات با استفاده از فناوریهای GPRS /EDGE و 3G صورت می گیرد.
سیستم تلفن گویای هوشمند نیز در بعضی از پرداخت های الکترونیکی به کار می آید. این سیستم با استفاده از امکانات  IVR تعریف می شود. سیستم های IVR به به گروهی از سیستمهای سخت افزاری و نرم افزاری اطلاق می شود که با دریافت ترکیبی از اصوات ورودی تلفن و شماره گیری های تلفنی اعم از پالس یا تن پاسخ متناسب را از طریق صدا، نمابر، تماس مجدد نامه های الکترونیکی و سایر رسانه ها به تماس گیرنده ارسال می کند.
و در آخر NFC که  فناوری ارتباط بی سیم با فرکانس بالا است، می تواند در فاصله کمی در حدود 10 سانتیمتر قرار گرفته و امکان تبادل داده میان وسیله مجهز به این فناوری و دستگاه خواننده اطلاعات یا دیگر وسایل مجهز به ارتباطات نزدیک برد را میسر سازد؛ این فناوری می تواند جایگزین یک کیف پول الکترونیکی شود که شامل کارت های اعتباری، دبیت، رمزهای عبور و شناسه یا هر نوع کارت اعتباری دیگر است.

از چرایی های خدمات مالی همراه
امروزه وضعیت خدمات بانکداری و پرداخت همراه در جهان این فرصت را برای متقاضیان بگونه ای فراهم کرده تا درعرصه های فرهنگی، اجتماعی و تجارت و تغییرات در قوانین و همچنین سرعت در کار و تسریع بخشیدن در روند اقتصادهای جهان تاثیر بگذارد.
طی سالهای اخیر بازار تجارت مبتنی بر تلفن همراه و ارتباطات بی سیم توانسته از جمله سریعترین رشد را در بازارهای جهان ایجاد کند که این بانکداری مبتنی بر تلفن همراه توانسته گامی انقلابی پس از بانکداری الکترونیکی بردارد.
طبق تحقیقات موسسات غربی بانکداری همراه با استفاده از شرکت‌های مخابراتی برای عرضه خدمات و پرداخت همراه برای بهره گیری از مزایای موجود قابلیت حل بحرانهای مالی را دارد.
ظرفیت بالقوه استفاده از خدمات مالی تلفن همراه در ایران چند شاخص دارد که از جمله آن می توان به ضریب نفوذ بالای استفاده از خدمات مالی همراه در ایران اشاره کرد.همچنین 84 درصد ضریب نفوذ موبایل ارائه خدمات مالی در این شبکه را امکانپذیر می‌سازد و مهمتر اینکه خدمات مالی همراه می تواند، زندگی 32 درصد جمعیت کشور در مناطق روستایی که مایل به استفاده از خدمات مالی همراه هستند را تغییر دهد.

مزایای کیف پول همراه
کیف پول همراه امکان واریز وجه در تلفن همراه، انتقال آن به تلفن همراه فرد دیگر، انجام امور مالی مانند خرید، پرداخت قبض و خرید شارژ و در نهایت برداشت وجه را مهیا می سازد .
مزایا و کاربردهای کیف پول همراه در چهار دسته سهولت، امنیت، سرعت و قابلیت جابجایی قرار می گیرد. به دلیل آشنایی مشتریان با تلفن همراه، ارائه خدمات مالی بر این بستر براساس تکنولوژیهای ساده موجب می شود استفاده از این خدمات به راحتی انجام گیرد. امنیت کیف پول همراه به دلیل استفاده از سیستمهای امنیتی مخابراتی و شخصی بودن تلفن همراه بسیار بالا است و براساس تحقیقات انجام شده اکثر مشتریان کیف پول همراه از امنیت این سرویس رضایت داشته اند.
سرعت انجام امور مالی با استفاده از تلفن همراه بسیار بالا است و این ویژگی درمقایسه با سایر روشهای جایگزین یکی از مزیتهای اصلی آن محسوب می شود و در نهایت قابلیت جابجایی که اساس استفاده از تلفن همراه است این امکان را به وجود می آورد که در تمامی نقاطی که سیگنال‌های اپراتور به صورت مستقیم یا از طریق رومینگ قابل دسترسی است بتوان امور مالی را به راحتی انجام داد.

همراه اول با “جیرینگ” آمد
سیستم بانکداری همراه اول با نام جیرینگ، در نمایشگاه یازدهم ایران تلکام راه‌‌اندازی شد؛ این سیستم، یک سامانه تحت تلفن همراه برای سهولت در انجام امور مالی نظیر انتقال وجه بین اشخاص، پرداخت صورتحساب‌های ماهیانه، پرداخت‌های روزانه و اقتصاد خانواده طراح شده که قرار است عملیات مالی را در هرزمان و هرمکان با اطمینان انجام دهد.
تمرکز خدمات “جیرینگ” بیشتر روی خریدهای روزانه و مبالغ خرد است که این کار، نیاز به انجام تراکنش‌‌های بانکی متعدد را برای بانک‌ها و مؤسسات، مرتفع ساخته است.جیرینگ سامانه‌ای نوین برای مدیریت امور مالی است که از آن می‌توان برای انتقال پول، خرید شارژ اعتبار همراه اول، پرداخت قبوض، خرید و سایر امور مالی روزمره استفاده کرد؛ واریز و برداشت وجه، انتقال شخص به شخص، شارژ اعتبار، پرداخت قبوض و خریدهای روزانه از سرویس های جیرینگ است که استفاده از آن نیازمند نصب هیچگونه نرم افزاری نیست و با تمامی گوشی های تلفن همراه موجود در بازار سازگار است.

چرا همراه اول جیرینگ می خواست؟
متولیان جیرینگ می گویند: تقریبا تمامی افراد بالای 15 سال در کشور گوشی همراه در اختیار دارند که حدود 60 درصد از سیمکارتها متعلق به شرکت ارتباطات سیار ایران(همراه اول) است و ادعا دارند که حدود 70 درصد از مردم ایران دسترسی مناسبی به خدمات مالی ندارند و پول نقد با تمام محدودیت‌هایی که دارد نقش مهمی در زندگی مردم بازی می‌کند! جیرینگ با وجود این دو نکته ارائه خدمات مالی بر بستر تلفن همراه را آغاز کرده است.
این در حالی است که در حال حاضر با اجرای طرح هدفمندی یارانه ها تعداد کارتهای بانکی در کشور به حدود 160 میلیون رسیده و از سوی دیگر پست بانک در اکثر شعب روستایی حضور یافته است.
البته این نگاه جیرینگ کاملا صحیح و قابل ستایش است که با توجه به هزینه‌های بالای بانکداری سنتی، ارائه خدمات مالی بر روی گوشی‌های تلفن، هزینه‌های موسسات مالی و در نتیجه هزینه ارائه خدمات را به شکل قابل توجهی کاهش می‌دهد؛ اما آیا جیرینگ راه درست را انتخاب کرده است؟

چالش ها و حاشیه های جیرینگ
جیرینگ پر از حاشیه و چالش هایی است که به اعتقاد برخی از صاحبنظران می تواند تبعات منفی داشته باشد؛ برخی معتقدند در صورتی که همراه اول بخواهد با ایجاد سامانه ای کار موازی با بانک ها را انجام دهد علاوه بر افزایش حجم پول، باعث خواهد شد سامانه ای بانکی خارج از نظارت بانک مرکزی ایجاد شود.
به زعم این کارشناسان اپراتور براساس آنچه در قانون جزء وظایف آن تعیین شده باید خدمات با کیفیت مخابراتی به مردم ارائه دهد و نباید در حوزه مسائل مالی وارد شود. سیستم پولی نیازمند امنیت و برخورداری از شرایطی است که منابع پولی افراد را تضمین می کند در حالیکه اپراتورها نمی توانند چنین کاری انجام دهند.
این در حالی است که سامانه خدمات مالی همراه اول “جیرینگ” پول را از شبکه بانکی خارج خواهد کرد و این امر با مبارزه با پولشویی منافات دارد.
مباحث مربوط به پولشویی و عدم شفافیت مالی از دیگر حاشیه های جیرینگ است. نگرانی ها زمانی بیشتر می شود که این سامانه این امکان را دارد که با استفاده از یکسری کارتها پول را از بانک ها خارج  کند و پیامد آن مشکلاتی خواهد بود که قابل پیش بینی است؛ عدم امنیت این نوع تراکنش ها نیز دغدغه دیگری است، چرا که جایگاه بانک ها بعنوان پاسدارو حافظ پس اندازها و سرمایه های مردم مشخص است در حالیکه اپراتور همراه اول نمی تواند چنین کنترل هایی را در راستای ایجاد امنیت تراکنش های بانکی ایجاد کند زیرا ماهیت کار آن متفاوت است.
صد البته اینکه  بانکها مسئولیت حفظ پول مردم را می پذیرند درحالیکه اپراتورها چنین وظیفه ای نداشته و در صورت مداخله در امور بانکی نمی توانند چنین تضمینی را ارئه دهد.

نگاه نگران مرکز پژوهش های مجلس به جیرینگ
مر کز پژوهش های مجلس چندی پیش طی گزارشی از چالشها و تبعات طرح جیرینگ خبر داد و اعلام کرد: اجرای طرح جیرینگ نوعی مداخله در سیستم بانکی کشور است و علاوه بر افزایش حجم پول، سامانه بانکی خارج از نظارت بانک مرکزی ایجاد می کند که سیاست های پولی و بانک مرکزی را برای کنترل اقتصاد کشور بی اثر کرده است.
این گزارش می افزاید: بنا به تعریف بانک مرکزی، پول الکترونیک ابزاری پولی مبتنی بر فناوری است که به مردم و کسب و کارها امکان می دهد تا تبادلات مالی را با استفاده از سازوکار پردازش الکترونیکی انجام دهند.
پول الکترونیکی درتعریف به معنی ارزش پولی ذخیره شده برروی رسانه های فیزیکی است تا به طور مستقل، دارنده آن را دارای توان پرداخت می شود و مشابهت هایی با خواص حقوقی و اقتصادی پول الکترونیکی با سایر ابزارهای پرداخت و قابل انتقال، نظیراسکناس، مسکوک و ایران چک بانک مرکزی مشابهت دارد.
براساس این گزارش، همراه اول با نگهداری وجوه الکترونیکی درخارج از شبکه بانکی می تواند به خود از این محل وام صفر درصد اعطا کند که باز به نوعی دخالت در شبکه بانکی و اقتصاد کشور است.
طرح جیرینگ فعالیتهای یک بانک همچون دریافت، پرداخت و انتقال وجه بین مشتریان را انجام می دهد و استمرار و توسعه آن نیازمند اخذ مجوز بانک از بانک مرکزی است.
نظر بانک مرکزی این است که توسعه این سامانه می تواند مبتنی بر اخذ مجوز کیف پول الکترونیکی یک بانک از بانک مرکزی صورت گیرد. یعنی همراه اول از  بانک مرکزی مجوز بانک دریافت کند و پس از آن باید براساس الگوی کارکردی صدور و راهبرد کیف پول الکترونیکی، مجوز این سرویس را نیز دریافت کند.

 اما از دیگر مسایلی که مرکز پژوهش های مجلس مطرح کرده موضوع رسیدگی به مغایرتهای ناشی از اشتباهات تراکنشها در سیستم جیرینگ است؛ بنا به نظر بانک مرکزی، همراه اول توان پاسخگویی به مغایرتها و اشکالات تراکنشهای این سیستم را ندارد که البته همراه اول این مشکل را ناشی از شبکه بانکی کشور می داند.
ازنظر شبکه بانکی، نظام بانکی دارای اصولی تغییر ناپذیر است و راه حل مناسب فراهم کردن بستر پرداخت همراه توسط همراه اول برای بانکها است به طوریکه همراه اول از ترافیک ایجاد شده در شبکه سود می کند.
براساس نظر بانک مرکزی همراه اول نباید به اطلاعات تراکنشهای شبکه پرداخت همراه دسترسی داشته باشد.
درکنار مسائل موجود در حوزه پولی و بانکی باید مدل تجاری فعالیت اپراتورها برای ارائه خدمات پرداخت نیز مد نظر قرار گیرد؛ با توجه به آزادسازی ارائه خدمات موبایل، باید به بحث ایجاد فضای رقابتی برای فعالیت اپراتورها توجه کافی از طرف تنظیم کننده بخش حوزه مخابرات، سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی و شورای رقابت به عنوان تنظیم کننده کلان بازار مبذول شود و در نهایت لازم است تا سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی علاوه بر توجه به مباحث رقابتی، درجهت رعایت حقوق مصرف کنندگان استانداردهای ارائه خدمات را تدوین کند.

ایرانسل نیز وارد میدان می شود
اپراتور دوم نیز به موازات اپراتور اول تلفن همراه کشور، گام های خود را در جهت ارائه خدمات مالی همراه برداشت؛ البته کمپانی MTN تجربه خوبی در این عرصه در کشور هایی همچون افغانستان و نیجریه در این خصوص داشته است. این شرکت در نیجریه در عرصه موبایل بانکینگ موفق بوده است چرا که در شکل نظام قبیله ای این کشور که بانک ها در مناطق گسترده ای حضور کافی نداشته اند توانسته پاسخگوی نیازها باشد.
در افغانستان نیز ضریب نفوذ پایین کارت های بانکی در نزد مردم، عامل خوبی برای رشد بانکداری در این دو کشور جهان سومی بوده است و شرکت خدمات ارتباطی ایرانسل، نیز از آبان سال 90 سرویس “بانکداری همراه” را با همکاری بانک ها ارائه کرد.
اعتقاد ایرانسل این است که ایران با برخورداری از بیش از 20 بانک و سرویس‌های متنوع بانکی، ساختار بانکی مناسبی دارد و با به رسمیت شناختن بانک‌ها، در پی تبدیل کردن بستر تلفن همراه به بستر مورد نیاز بانک‌ها است.
‌بنابراین ایرانسل معتقد است که در وضعیت فعلی بانکی کشور، بانک‌ها باید نقش خود را داشته باشند و اپراتور تلفن همراه تنها بستر لازم را برای بانک‌ها مهیا کند.
‌هم اکنون سیستم بانکداری همراه فراهم شده توسط ایرانسل بر مبنای پیام‌های دستوری USSD است که عدم نیاز به آپگرید کردن روی گوشی مهمترین ویژگی این سرویس است.
با استفاده از این خدمت تمامی مشترکان تلفن همراه ایرانسل که دارای یکی از کارت های پرداخت عضو شبکه شتاب بوده و رمز دوم کارت خود را نیز از بانک صادرکننده کارت دریافت کرده باشند، می توانند بدون نیاز به نصب نرم افزار بر روی گوشی تلفن همراه خود، با ثبت نام در سامانه اینترنتی بانک این خدمات را دریافت کنند.
مشاهده موجودی کارتهای عضو شبکه شتاب، انتقال وجه بین کارتهای عضو شبکه شتاب، پرداخت قبوض خدمات شهری و درنهایت خرید رمز شارژ تلفن همراه از امکانات این سرویس است که قابلیت استفاده از سرویس در هر تلفن همراه، حتی تلفنهایی که قابلیت های بسیار محدود و اولیه ای دارند، سهولت بالا در اضافه کردن merchant و افزایش خدمات پرداخت را نیز دارد.
این سرویس امکان اضافه کردن یا غیرفعال کردن قابلیتها را داشته و عدم نیاز به راه اندازی مجدد سیستم در پی تغییر تلفن همراه را دارد؛ امنیت بالا و امکان استفاده آسان از خدمات بانکداری همراه برای همه افرادی که کارت شتاب دارند و عدم نیاز به نصب و بروزرسانی هرگونه نرم افزار بر روی گوشی از دیگر مزایای این طرح است.
همچنین تمامی مراحل عضویت در سامانه بانک مربوطه، دریافت خدمات پشتیبانی، افزودن و یا کاستن از فهرست کارت ها و دریافت سایر خدماتی که توسط این سامانه ارائه می شود بدون نیاز به حضور در شعب بانک انجام می گیرد.

آینده خدمات مالی همراه در دنیا
در سال 2011 حدود 29 درصد دارندگان تلفن‌های همراه از بانکداری موبایل استفاده می‌کردند، اما محققان پیش‌بینی می‌کنند که در راستای افزایش کاربری تلفن همراه، بانکداری موبایل در سال‌های آینده رشد بسیار جدی تر و سریع تری داشته باشد، طوری که پیش بینی می شود، بیش از نیمی از دارندگان تلفن‌های همراه در پنج سال آینده از بانکداری موبایل استفاده خواهند کرد.
مهم ترین نکته قابل توجه، اهمیت و پتانسیلی است که بانکداری موبایل برای تبدیل به گزینه‌ای مخرب یا سودده در موسسه‌های مالی دارد؛ درست همانند نقش بسیار مهمی که دسترسی به رسانه‌های اجتماعی برای افراد حرفه ای جوان ایفا می‌کند.
واضح است که بانک‌های بزرگتر با داشتن منابع و درخواست‌های بیشتر نسبت به موسسات کوچکتر، برای ارائه و پشتیبانی از سرویس‌ها و خدمات موبایل تمایل بیشتری دارند. با این وجود؛ هم زمان با افزایش فروش رایانه‌های لوحی و تلفن‌های هوشمند در جهان، تمامی بانک‌ها و موسسه‌های اعتباری اعم از کوچک و بزرگ باید خدمات خود را در زمینه بانکداری موبایل متناسب با نیازهای مشتریان تجهیز کنند.