موتور جست‌وجوی ملی؛ مرثیه‌ای که ناسروده ماند
ابتدا قرار بود نامش را "یاحق" بگذارند و وظیفه‌اش ارائه خدمات دستگاه‌های دولتی و غیردولتی با هدف تسهیل در ارائه اطلاعات سریع به مردم در نظر گرفته شده بود. اما یک سال هم نگذشته بود که این موتور جست‌وجو به خاطره‌ها پیوست و ظاهرا وزارت ارتباطات سیاست‌هایش را تغییر داد چراکه معتقد بود باید نسبت به ارتقای موتورهای جست‌وجوگر داخلی اقدام شود و تمرکز تنها برروی یک موتور جست‌وجو قرار نگیرد.
همه چیز زمانی آغاز شد که رضا تقی‌پور – وزیر پیشین ارتباطات و فناوری اطلاعات – در سال 89 اعلام کرد که برای برطرف کردن نیازهای بومی در حال کار برروی یک موتور جست‌وجوی ملی هستیم.
البته کارشناسان خارجی که فعالیتشان در حوزه طراحی موتورهای جست‌وجوی بین‌المللی مانند یاهو و بینگ است در این باره اعتقادی متفاوت دارند. مدیر پیشین بازاریابی شرکت یاهو در رابطه با راه‌اندازی موتورهای جست‌وجوی داخلی معتقد است: ساخت و کار کردن برروی یک موتور جست‌وجو بسیار سخت و گران است و در این زمینه باید از تکنیک‌های بسیار و محاسباتی استفاده کرد. در کنار این موضوع، موتورهای جست‌وجو بسیار هزینه‌بر هستند و درصورت سرمایه‌گذاری‌های کلان می‌توان در این زمینه پیشرفت کرد.
ماروین لیائو ادامه داد: ما در روسیه، چک و کره جنوبی موتورهای جست‌وجوی بسیار خوبی داریم البته این موتورها 10 سال است که فعالیت خود را آغاز کردند و ممکن است کمی برای شروع دیر باشد. در کل می‌توان گفت رسیدن به موفقیت در این زمینه بسیار سخت است و نیاز به پشتکار و سرمایه فراوان دارد.
اما علی حکیم جوادی – رییس پیشین سازمان فناوری اطلاعات – در پاسخ به سوالی که درباره سرنوشت و وضعیت فعلی موتور جست‌وجو و ایمیل فخر و فجر مطرح شده بود، اظهار کرده بود: فخر و فجر در واقع فراخوانی برای شناسایی علاقه مندان همکاری در حوزه موتورهای جست‌وجو و پست‌های الکترونیکی بود تا علاقه‌مندان این بخش اعلام آمادگی کرده و با گرفتن مجوز‌های لازم به فعالیت بپردازند، لذا محصولی با این نام وجود نداشته است.
وی همچنین یادآور شده بود: در حال حاضر چندین موتور جست‌وجو در مراحل نهایی کار قرار دارند و در آینده‌ای نزدیک زمان بهره‌برداری از آنها اعلام خواهد شد.
رییس سازمان فن‌آوری اطلاعات همچنین عنوان کرده بود: در زمینه پست الکترونیکی هم مواردی وجود دارد اما به دلیل آنکه ما قول دادیم اسامی این موتورهای جست‌وجو و ایمیلها را اعلام نکنیم تا زمان بهره‌برداری نامی از این پروژه‌ها نخواهیم برد.
اما وی در پاسخ به زمان بهره‌برداری از این موتورهای جست‌وجو و ایمیلها اظهار کرد: تمام تلاش ما بر آن است که تا پایان سال 91 این موارد مورد بهره‌برداری قرار بگیرند.
رییس سازمان فن آوری اطلاعات ادامه داد: برخی از این پروژه‌ها از جمله برخی موتورهای جست‌وجو هم آماده هستند، اما به دلیل حساسیت‌هایی که در این بخش وجود دارد اگر این جستوجوگرها از کیفیت لازم برخوردار نباشند ممکن است بعدها آن طور که شایسته است توسط مردم مورد استفاده قرار نگیرند، به همین دلیل لازم است روند بهره‌برداری از این جستوجوگرها با دقت کافی صورت بگیرد.
وی در عین حال یادآور شد: تمام این موارد توسط بخش خصوصی و شرکتهای دانش بنیان دنبال می شود .
به گفته کارشناسان برای بهره‌برداری از این طرح‌ها دو بخش نرم‌افزاری و سخت‌افزاری باید مورد توجه قرار بگیرند که از نظر نرم‌افزاری وضعیت ما بسیار خوب اعلام شده است و در زمینه‌ی تامین تجهیزات هم امور به خوبی پیش می‌رود اما از آنجا که ممکن است پس از راه‌اندازی، این سایت‌ها به یکباره با مراجعات متعدد مواجه شوند، لازم است که تعداد سرورهای آنها به حد نصاب برسد تا هیچ گونه مشکلی در این زمینه رخ ندهد.
به گفته مسوولان اکنون سه موتور جست‌وجو همزمان با یکدیگر پیش می‌روند و وضعیت امیدوار‌کننده‌ای دارند. حداقل یک ایمیل هم در شرایط خوب قرار دارد که البته در نهایت مجموع طرح‌ها بیش از این حد است.
به گزارش ایسنا باید این نکته را هم مدنظر داشت که جستوجوگرها به مراتب از اهمیت و سرمایه‌گذاری بیشتری نسبت به ایمیلها برخوردارند اما چرا وقتی موتورهای جست‌وجوی خارجی وجود دارند باید تمرکز را روی موتورهای جستجوی بومی و محلی بگذاریم؟
شاید در این پروژه به اهمیت خط و زبان فارسی در محیط اینترنت اشاره شود، اما با وجود رقابت سنگینی که با جست‌وجوگرهای بزرگ دنیا وجود دارد، باید با برنامه منسجم تعیین شود که جست‌وجوگر ملی چگونه می‌تواند با حفظ زبان رسمی با دیگر موتورهای جست‌وجو هم رقابت کند.
دریافت اطلاعات به صورت طبقه‌بندی از نکات مثبت موتور جست‌وجوگر ملی است. هادی ملک‌پرست – مدیر کل تحقیق و توسعه سازمان فناوری اطلاعات ایران – در این رابطه می‌گوید: در جست‌وجوگرهای کنونی کاربران می‌توانند موضوع مورد نظر خود را کلاسه‌بندی و در یک محدوده خاصی جست‌وجو کنند. اما این که موتور جست‌وجوگر ملی چگونه فعالیت خواهد کرد، جزو خروجی‌های فاز پژوهشی است در واقع پس از پایان مرحله پژوهش، اعلام میشود اگر این موتور جست‌وجو می‌خواهد قابلیت‌های خاصی داشته باشد نیازمند چه نوع معماری است.
سال گذشته مقرر شد برای ایجاد قابت داخلی در این عرصه، چندین موتور جست‌وجوی بومی راه اندازی و معرفی شوند. براین اساس سازمان فناوری اطلاعات ایران موضوع حمایت از موتورهای جست‌وجوی بومی و رتبه‌بندی آنها را در دستور کار قرار داد. حال در کشور چند موتور جست‌وجوی داخلی راه اندازی شده برای مثال لقب اولین موتور جستجو به "پارسی جو" اختصاص پیدا کرد.
این موتور جستجو که تولید مرکز تحقیقات مهندسی دانشگاه یزد است با تلاش 20 نفر ساخته شد که مورد تایید وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات است به گفته مدیران پروژه روزی 80 هزار بازدید را به خود اختصاص می‌دهد.
نسخه آزمایشی "پارسی‌جو" از دی ماه سال 91 شروع بکار کرده و برروی وب به آدرس www.parsijoo.ir قابل دسترس است. نسخه آزمایشی این موتور بیش از 120 میلیون سند اطلاعاتی برروی وب را پوشش می‌دهد و برنامه آن افزایش تدریجی تعداد فایلهای اطلاعاتی بود که به سرورهای قوی‌تر نیاز داشت.
براساس اطلاعاتی که در سایت پارسی‌جو وجود دارد، این سامانه با صرف حداقل هزینه و تجهیزات به رشد و توسعه خود ادامه می‌دهد. در حال حاضر موتور پارسی‌جو بر روی یک بستر توزیع شده شامل 30 سیستم اجرا میشود و تاکنون در حدود 200 میلیون صفحه فارسی (از 500 میلیون سند) را نمایه‌سازی کرده و در حال سرویس‌دهی به بیش از 20 هزار کاربر فارسی‌زبان در روز است.
طبق گزارش پژوهشگاه ICT، مراحل توسعه و تکمیل و افزایش پوشش تعداد صفحات مورد جست‌وجوی آن، با فراهم سازی سخت افزار و پهنای باند مورد نیاز در مقیاس بالا توسط این پژوهشگاه در دست اقدام است. همچنین این سامانه مجهز به پردازشگر و خطایاب هوشمند فارسی است. بخشی از پروژه با حمایت پژوهشگاه فضای مجازی انجام شده است.
نسخه دوم آن نیز قرار بود که با پوشش 500 میلیون سند فارسی حاوی سرویس‌هایی نظیر ترجمه ماشینی، جست‌وجوی اخبار، جست‌وجوی علمی و جست‌وجوی دو زبانه و برخی از سرویس‌های مربوط به نقشه، خرداد ماه سال 92 در معرض عموم قرار بگیرد.
اما در کنار موتور جست‌وجوگر «پارسی‌جو»، در اردیبهشت سال ۹۱، موتور جست‌وجوی بومی دیگری به نام «پارسی یاب» نیز پا به عرصه گذاشت. موتور جست‌وجوگری که در حال حاضر نسخه آزمایشی آن با ده هزار سند اینترنتی به بهره‌برداری رسیده است.
به گفته رضا ابراهیمی ایده اولیه برای طراحی این موتور جست‌وجو با توجه به امکانات محدود دانشجویی، تجمیع اطلاعات رسانه‌های داخلی کشور در بستر اینترانت ملی بود، اما با گسترش طرح، بستری برای راه‌اندازی یک موتور جست‌وجوی جامع فراهم شد.
برخی از امکانات و نقاط قوت فعلی موتور جست‌وجوی پارسی‌یاب شامل مدیریت پردازش موازی بیش از ۱۰ خزنده به طور همزمان، قابلیت پردازش دسته‌ای اسناد به طور آنلاین و آفلاین، سرعت قابل توجه در درخت پردازش، معناگرایی با تکیه بر زبان فارسی، ساختار نمایه گذار (ایندکسر) معناگرا، ادغام سرویس رتبه‌بندی با سرویس نمایه گذار (ایندکسر) و پشتیبانی از زبان‌های فارسی، انگلیسی، عربی و ترکی میشود.
اما در کنار تمامی این عوامل وقتی در سایت "الکسا" در بخش کشور ایران رتبه موتورهای جست‌وجو را مقایسه می‌کنیم رتبه اول باز هم به گوگل اختصاص پیدا کرده است.
برای مثال هنگامی که رتبه سایت پارسی‌جو در بین سایر سایت‌های ایرانی را جستجو می‌کنید، متوجه خواهید شد که این درگاه در بین سایت‌های ایرانی رتبه 665 را به خود اختصاص داده است. رتبه رقیب این موتور جستجوی ملی یعنی پارسی‌یاب در بین سایت‌های ایرانی 891 است که برای یک سایت جستجو مناسب نیست. شاید بهتر باشد هزینه‌ای که در این بخش درحال سرمایه‌گذاری است در مواردی با اهمیت بیشتر هزینه شود.
اما هدف مهمی که از آغاز موجب مطرح شدن جست‌وجوگر ملی شد، ایجاد امکان برای جست‌وجوی اطلاعات ایرانیان در پایگاه و بی‌نیازی به موتورهای جست‌وجوی جهانی با رفع نیاز داخلی است. اما به راستی این موتورهای جستجوی داخلی تاکنون چقدر توانسته‌اند نیازهای مردم را برطرف کنند؟