هفته گذشته و با گذشت یک ماه از معرفی محمد حسن انتظاری به عنوان  دبیر جدید شورای عالی فضای مجازی، حکم وی همزمان با معارفه رییس جدید مرکز تحقیقات مخابرات توسط وزیر ارتباطات ابلاغ شد. انتظاری دومین دبیر این شورا بعد از دوسال از شروع به کار شورای عالی فضای مجازی است.

شورایی که در ابتدای حیات خود با توجه به ساختار و برنامه‌های مختلفی که دبیر اول آن یعنی اخوان بهابادی اعلام می‌کرد بسیاری از فعالان حوزه فاوا را امیدوار به برطرف کردن چالش‌ها و عقب‌افتادگی‌های حوزی فناوری اطلاعات و ارتباطات کرده بود. اما به مرور زمان و با ادغام بزرگترین مرکز تحقیقاتی این حوزه یعنی مرکز تحقیقات مخابرات با شورا و همچنین راه‌اندازی پروژه‌های گوناگون مانند vpn بومی، اپراتور سلامت و… مشخص شد که این شورا نیز به چالش جدید حوزه فاوا تبدیل شده است، اما حالا و بعد از گذشت دوسال از فعالیت شورای‌عالی فضای مجازی، به باور بسیاری از کارشناسان انتخاب یک دبیر جدید برای این شورا و همچنین تلاش‌های اولیه برای جداسازی مرکز تحقیقات مخابرات از بدنه شورای عالی فضای مجازی می‌تواند پایانی بر جدال‌های این  حوزه باشد. 

 

چالش‌های یک شورا 

17 اسفند ماه سال 90، شورای‌عالی فضای مجازی به حکم مقام معظم رهبری تشکیل شد. ایشان «آثار چشمگیر شبکه جهانی اینترنت در ابعاد زندگی فردی و اجتماعی»، «لزوم برنامه‌ریزی و هماهنگی به منظور صیانت از آسیب‌های ناشی از آن» و «بهره‌گیری حداکثری از فرصت‌ها در جهت ارائه خدمات گسترده و مفید به مردم» را از دلایل اصلی ضرورت تشکیل شورای عالی فضای مجازی برشمرده  بودند. 

شورای‌عالی فضای مجازی یکی از سه شورای‌عالی در کشور است که زیر نظر مقام معظم رهبری فعالیت می‌کند و فراقوه‌ای است. در زیر نظر  این شورا، مرکز ملی فضای مجازی قرار دارد. در مقدمه اساسنامه این شورا آمده  است که، مرکز ملی فضای مجازی در چارچوب مصوبات شورای عالی فضای مجازی، عالی‌ترین سطح حاکمیتی را در بین دستگاه‌های کشور در حوزه فضای مجازی دارد. 

در واقع این شورا با توجه به عقب‌ماندگی ایران در حوزه ICT و نزول جایگاه کشور در رتبه‌بندی‌های بین‌المللی، برای سرو سامان دادن به این حوزه تشکیل شد. 

اخوان بهابادی اولین دبیر شورای‌عالی فضای مجازی در ابتدای فعالیت خود صحبت از برنامه‌های مختلفی برای توسعه بخش فناوری اطلاعات داد و پیوسته تاکید می‌کرد که این شورا برای ایجاد هماهنگی و جلوگیری از موازی کاری دیگر نهادهای فعال در این حوزه شکل گرفته است، اما با مرور زمان فعالیت‌های حاشیه‌ای شورا، مخالفت اعضای آن با تصمیم‌گیری‌های وزارت ict، سازمان تنظیم مقررات، سازمان فناوری اطلاعات، جداسازی مرکز تحقیقات مخابرات از وزارت ارتباطات و ایجاد جدال‌های در این زمینه، راه‌اندازی پروژه‌های ناموفق  و…  نشان داد که این شورا نیز به جمع دیگر نهادهای موازی حوزه ICT کشور پیوسته است.  

شورایی که می‌توانست منشأ تغییر در این حوزه باشد، با سیاست‌گذاری‌هایش، چالش‌های جدیدی را بر وزارت ارتباطات تحمیل کرد. در واقع چالش‌های ساختاری وزارت Ict که با خصوصی‌سازی مخابرات شروع شده بود،  با طرح ادغام وزارتخانه با وزارت راه و در مرحله‌ای دیگر مباحث تداخل وظایف کمیسیون تنظیم مقررات با شورای رقابت، ادامه یافت و در انتها نیز با تصمیم  جدید شورا فضای مجازی یعنی جدایی مرکز تحقیقات مخابرات از وزارتخانه و تغییر کارکرد به پژوهشگاه فضای مجازی به اوج خود رسید.

 

تلاش برای احیا

همین شرایط به وجود آمده برای وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات باعث شد که نمایندگان مجلس شورای اسلامی در زمان انتخاب وزیر جدید این حوزه به دنبال کسی باشند که بتواند چالش‌ها و مشکلات وزارت ICT را حل کند و این وزارتخانه را به جایگاه اصلی‌اش باز گرداند. محمود واعظی هم در زمان کسب رای اعتماد خود از مجلس این وعده را داد که با برنامه منسجم خود تمام تلاشش را برای بازگشت آرامش به این وزارتخانه به کار خواهد بست. 

وی در آن زمان  با اشاره به اختلافات این وزارتخانه با نهادهای مختلف از جمله شورای عالی فضای مجازی، تاکید کرده بود که این اختلافات در آینده نزدیک حل خواهد شد. حالا با گذشت سه ماه از این وعده‌ها در اواسط آبان‌ماه سال جاری و در  اولین جلسه شورای‌عالی فضای مجازی در دولت تدبیر و امید، محمد حسن انتظاری با کسب اکثریت آرا به عنوان دبیر این شورا انتخاب شد. همچنین حکم رسمی وی نیز با تایید مقام معظم رهبری هفته گذشته به او ابلاغ شد. با گذشت یک ماه از این انتخاب تاکنون انتظاری به صورت رسمی یا در یک جلسه مطبوعاتی به سوالات خبرنگاران در خصوص تصمیماتش برای این شورا خبر نداده است. اما وی در حاشیه مجمع عمومی عادی سازمان نظام صنفی رایانه‌ای استان تهران، در پاسخ به سیاست‌های جدید  شورای عالی فضای مجازی با مدیریت وی تنها به این پاسخ اکتفا کرده بود که شورای عالی فضای مجازی از این پس برنامه‌های کلان را طراحی می‌کند و اجرا را به دستگاه‌ها می‌سپارد. وی تاکید کرده بود که شورای عالی فضای مجازی در کارهای ریز وارد نمی‌شود و از وارد شدن به کار دستگاه‌های اجرایی پرهیز خواهیم کرد. انتظاری همچنین از بازنگری ساختار  مرکز ملی فضای مجازی خبر داده و گفته بود که این بازنگری باید به گونه‌ای  صورت بگیرد که  نسبت به پیاده کردن اهداف شورای‌عالی فضای مجازی رویکردی راهبردی داشته باشد. انتظاری خودداری از ورود در امور اجرایی، برنامه‌‌ریزی در امور راهبردی و طراحی برنامه‌های کلان، ملی و همکاری با دستگاه‌های اجرایی  را از جمله اقدامات شورای عالی و مرکز ملی فضای مجازی در دوره جدید اعلام کرده بود.

یکی از حوزه‌های مهم فناوری اطلاعات که شورای عالی فضای مجازی می‌تواند با تصمیم‌گیری و سیاستگذاری‌های هوشمندانه خود به چالش‌های آن پایان دهد مربوط به حوزه فیلترینگ، رفع فیلتر از شبکه‌های اجتماعی و استفاده از vpn‌ در کشور باشد. 

این شورا در زمان ریاست اخوان بهابادی اظهار نظر‌هایی در خصوص نظام‌مند کردن سیستم فیلترینگ کشور یا رفع فیلتر شدن از برخی شبکه‌های اجتماعی اعلام کرده بود اما هیچ کدام از این سیاست‌هاو وعده‌ها به مرحله اجرا نرسید. حال انتظار می‌رود که انتظاری با یک سیاستگذاری منسجم و با همکاری با ارگان‌های تاثیرگذار در بخش فیلترینگ فضای مجازی مانند کمیته فیلترینگ  بتواند مشکلات این حوزه را که شامل فیلترینگ غیرفنی و سلیقه‌ای می‌شود حل کند. 

 

در انتظار بازگشت مرکز تحقیقات مخابرات

جدال‌ها برای بازپس‌گیری مرکز تحقیقات مخابرات از شورای عالی فضای مجازی به بدنه وزارت ارتباطات در دولت دهم به یکی از خبرسازترین اتفاقات حوزه آی‌تی کشور تبدیل شده بود. بعد از مخالفت‌های مسوولان وزارت ارتباطات نسبت به تصمیم رییس دولت دهم نسبت به انتقال مرکز تحقیقات مخابرات به شورای‌عالی فضای مجازی، ساختمان شورا و مرکز تحقیقات مخابرات شاهد لشکر‌کشی‌های مسوولان وزارت ارتباطات برای بازپس‌گیری این مرکز بوده است. لشکرکشی و جدال‌هایی که در نهایت نیز هیچ نتیجه‌ای در بر نداشت. یکی‌دیگر از وعده‌های وزیر ارتباطات برای بازگشت آرامش به وزارتخانه تحت رهبری‌اش بازگشت مرکز تحقیقات مخابرات از شورای مجازی به بدنه وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات بود. وعده‌ای که به گفته معاونان وزیر ارتباطات به آرامی در حال انجام است و مقدمات این انتقال از انتخاب رییس جدید این مرکز یا بازگشت تابلو مرکز تحقیقات مخابرات به سردر ساختمان شورای عالی فضای مجازی را می‌توان دید. همچنین در مراسم معارفه رییس جدید مرکز تحقیقات مخابرات، محمود واعظی تاکید کرده بود که  تعامل خوبی بین مرکز تحقیقات مخابرات و شورای عالی مجازی وجود دارد که امید می‌رود با ادامه این تعامل مرکز و شورا به اهداف اصلی خود در حوزه ICT برسند و ضعف‌های چند سال اخیر را نیز جبران کنند. همچنین انتظاری در این مراسم معارفه اعلام کرده بود که روز معارفه روز خوبی برای وی بوده چرا که بعد از کش و قوس‌ها، مرکز تحقیقات مخابرات به حالت پایدار بازگشته و هم‌اکنون در طی یک فرآیند اداری است تا تثبیت شود. شاید برای قضاوت زود باشد اما انتخاب دبیر جدید شورای‌عالی فضای مجازی به باور بسیاری از فعالان صنف ICT را شروعی بر پایان جدال‌ها و ایجاد حاشیه در این حوزه می‌دانند. برخی از فعالان این صنف از جمله برات‌قنبری، معاون برنامه‌‌‌ریزی و نظارت راهبردی وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، با ابزار خرسندی از انتخاب فردی با سابقه برای این پست امیدوار است که حالا و بعد از ابلاغ حکم رسمی به انتظاری وی در گام نخست، تحقق خواسته‌های رهبری در فضای مجازی و پیاده‌سازی سیاست‌های ایشان در این فضا را عینیت ببخشد.