عضو کمیته فیلترینگ: معنی نظارت ورود به حریم خصوصی افراد نیست
حسین جهانی – روزنامه ایران : گسترش فناوری‌های نوین ارتباطی بخصوص در علوم رایانه‌ای، علاوه بر مزیت‌های خود، آسیب‌هایی را هم به همراه داشته و دارد. مطالعات و اقدامات در خصوص آسیب‌شناسی و فضای سایبری باعث شد در سال 88 قانونی تحت عنوان قانون جرایم رایانه‌ای به تصویب برسد. براساس این قانون، کارگروهی متشکل از 13 عضو تشکیل شد که یکی از این اعضا، یک نفر خبره در حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات به انتخاب کمیسیون صنایع و معادن مجلس شورای اسلامی است. بر همین اساس به سراغ رمضانعلی سبحانی‌فر نماینده مردم سبزوار و جغتای که عضو این کارگروه است، رفتیم تا به عنوان یکی از اعضای کارگروه تعیین مصادیق مجرمانه به پرسش‌های مطرح درخصوص نحوه فیلترینگ، ابهام‌های مربوط به اطلاع‌رسانی در کارگروه، پتانسیل شبکه‌های اجتماعی و ساماندهی این شبکه‌ها پاسخ دهد.
کارگروه تعیین مصادیق مجرمانه دارای 13 عضو است که دو تن از این افراد از نمایندگان مجلس شورای اسلامی هستند. چه شد که شما به عنوان یکی از این اعضا در کارگروه انتخاب شدید؟
من 21 سال در مخابرات فعالیت داشته‌ام که علاوه بر سوابق تجربی، به این حوزه نیز علاقه‌مند هستم و در حال حاضر نیز عضو کمیسیون صنایع و معادن مجلس و رئیس کمیته ارتباطات و فناوری این کمیسیون هستم. 2 نفر از اعضای مجلس به عنوان عضو کارگروه تعیین مصادیق مجرمانه هستند که از کمیسیون صنایع بنده رأی آوردم و عضو این کارگروه شدم.
آیا ساختار کارگروه به صورتی است که کمیته‌ای را در زیرمجموعه خود داشته باشد که این زیرمجموعه اطلاعاتی برای فیلترکردن سایت‌ها در اختیار کارگروه قرار دهد؟
گروه‌های کارشناسی زیرمجموعه کارگروه، فضای مجازی را رصد و اطلاعات را جمع‌آوری و گزارش تهیه می‌کنند. کارگروه نیز براساس قانون هر 2 هفته یک بار تشکیل جلسه می‌دهد. اساس فیلترینگ سایت‌ها براساس گزارش کمیته‌های زیرمجموعه کارگروه یا گزارش‌های مردمی است. چنانچه فردی درخصوص سایتی ادعا کند که جرمی واقع شده است، این موضوع مورد رسیدگی قرار می‌گیرد.
در جلسات فیلترینگ بیشتر از اطلاعات کمیته استفاده میشود یا گزارش‌های مردمی؟
عمده موارد مطرح شده در جلسه کارگروه گزارش کمیته‌های زیرمجموعه است؛ هرچند که تعداد گزارش‌های مردمی نیز کم نیست.
آیا اتفاق افتاده که فیلترینگ سایتی در کارگروه مطرح شده باشد، عده‌ای از اعضا مخالف این موضوع بوده و توانسته باشند دیگر اعضا را مجاب کنند تا آن سایت فیلتر نشود؟
روال کارگروه بر این است که در جلسه، طرح موضوع میشود و در این خصوص بحث‌های مختلفی صورت می‌گیرد. اعضای کارگروه براساس زمان‌بندی به عنوان موافق و مخالف در خصوص پرونده مورد بررسی صحبت می‌کنند که پس از آن برای فیلتر شدن یا نشدن سایت رأی‌گیری میشود.
در هفته چه میزان از وقت‌تان را صرف کارهای مربوط به کارگروه می‌کنید؟
از آنجایی که جلسات کارگروه هر دو هفته یک بار برگزار میشود، حداقل 2 ساعت به صورت مستقیم درگیر این جلسات هستم. اما با توجه به این که در کمیته فناوری اطلاعات و ارتباطات مجلس حضور دارم به صورت کلی در تمام مدت هفته درگیر مباحث IT هستم.
یکی از مشکلات موجود در کارگروه را می‌توان عدم اطلاع‌رسانی دقیق آن دانست تا آنجا که این سؤال در ذهن مطرح میشود که آیا کارگروه سخنگو دارد؟
بله ، دبیری کارگروه برعهده آقای خرم‌آبادی است.
زمانی که وایبر فیلتر شد آقای خرم‌آبادی اعلام کردند که وایبر فیلترنشده اما در عمل شاهد عدم دسترسی به این نرم‌افزار در یک دوره زمانی خاص بودیم. به نظر شما نبود اطلاع‌رسانی دقیق و شفاف خود مشکل‌ساز نیست؟
آنچه که باید شفاف باشد، اعلام میشود و در سایت کارگروه، دستورالعمل و شیوه کار قرار دارد، اما در برخی مواقع هم به دلیل یکسری آفات؛ نباید موضوعی طرح شود و صلاح بر این است که گفته نشود.
نمونه دیگری از ناهماهنگی در اطلاع‌رسانی در زمان فیلتر وی‌چت رخ داد؛ زمانی که وی‌چت فیلتر شد، کارگروه اعلام کرد که همه اعضا (13رأی) موافق بودند، اما آقای خسروی مدیرعامل شرکت ارتباطات زیرساخت اعلام کرد که 12 رأی موافق بوده و نماینده وزارت ارتباطات رأی منفی داده است. شما هم که در مصاحبه‌ای اعلام کردید اصلاً در آن جلسه شرکت نکرده‌اید. به نظر شما در حوزه اطلاع‌رسانی کارگروه، شفافیت وجود دارد و این اظهارنظرهای گوناگون ایجاد شبهه نمی‌کند؟
همین موضوع از جمله مشکلات است یک غیرمسئول عنوان می‌کند که نماینده وزارت ارتباطات رأی نداده است. آقای خسروی که عضو این کارگروه نیستند اعلام موضع می‌کنند؛ نماینده وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات در کارگروه آقای عمیدیان است.
برخی از مسئولان کارگروه اعلام کردند با فیلتر وی‌چت، کاربران از نمونه‌های داخلی آن استفاده کنند. آیا در نمونه‌های داخلی، مشکل موجود در نمونه‌های خارجی مرتفع شده است؟
من نه از وایبر استفاده می‌کنم نه از وی‌چت؛ از تلفن همراه فقط برای تماس استفاده می‌کنم. به همین خاطر در این خصوص اطلاعی ندارم که چه معایب و محاسنی دارد و بررسی عمیقی هم نکرده‌ام که در نمونه داخلی مشکلات نمونه خارجی برطرف شده یا خیر. آنهایی که استفاده کرده‌اند و از کمیت و کیفیت آن اطلاع دارند، باید در این خصوص نظر بدهند.
دولت در کارگروه 6 عضو دارد، اما شاهد هستیم که این اعضا در فیلتر وی‌چت همگی رأی موافق دادند. این درحالی است که وزرایی که در این کارگروه عضو هستند در گفت‌وگو با رسانه‌ها از فیلترینگ سایت‌ها ناراضی هستند. به نظر شما این تناقض نیست؟
ما در جامعه‌ای زندگی می‌کنیم که قوانین و مقررات براساس دموکراسی شکل گرفته است بنابراین در کارگروه هم افراد آزادانه حرف می‌زنند و رأی می‌دهند. دلیلی ندارد زمانی که سایتی در کارگروه فیلتر شد یا نشد عنوان کنیم در کارگروه جناح‌بندی وجود دارد؛ اگر این طور باشد که نباید هیچ سایتی فیلتر شود. افرادی که به عنوان نماینده وزارتخانه‌ها در جلسات کارگروه شرکت می‌کنند، حداقل معاون وزیر هستند؛ افرادی که در این جلسات رأی می‌دهند، افرادی آگاه و آزاد هستند که تصمیم به فیلتر یا عدم فیلتر سایت‌ها می‌گیرند.
یکی از مسئولان نیروی انتظامی نیز اعلام کرده بود شبکه‌های اجتماعی مورد رصد پلیس قرار می‌گیرند. آیا نظارت بر شبکه‌های اجتماعی مصداق مداخله بر حریم خصوصی افراد به شمار نمی‌رود؟
چنانچه نرم‌افزار یا سایتی دیتاسنتر و هاست آن در داخل یا خارج از کشور قرار گرفته باشد بحث امنیت آن متفاوت است. نظارت به معنای ورود به حریم شخصی افراد نیست. باید پذیرفت که قرار گرفتن هاست در داخل کشور قطعاً امنیت بیشتری خواهد داشت و علاقه‌ای به این نداریم که اطلاعات داخل کشور در دست خارجی‌ها باشد. در بحث نظارت، کنترل حریم خصوصی مطرح نیست؛ وقتی اطلاعاتی روی سایت‌های مرکزی باشد، راحت‌تر مورد سرقت قرار می‌گیرد اما اگر هاست در داخل کشور باشد به هر ترتیب اطلاعات از امنیت بیشتری برخوردار است.
شنیده شده که قراراست بحث فیلترینگ از کارگروه به شورای عالی فضای مجازی سپرده شود. این خبر را تأیید می‌کنید؟
تاکنون با چنین خبری برخورد نکرده‌ام اما کارگروه دارای یک جایگاه قانونی با ماده قانونی مشخص است که از سوی مجلس شورای اسلامی تصویب و به تأیید شورای نگهبان نیز رسیده است. براساس قانون این کارگروه در این ترکیب و زیر نظر دادستان کل کشور باید فعالیت کند. چنانچه تصمیم بر این باشد که وظایف این کارگروه به نهاد دیگری محول شود، باید به تصویب مجلس برسد.
آیا خود شما در شبکه‌های اجتماعی عضو هستید؟
در هیچ شبکه اجتماعی عضو نیستم. با توجه به این که حوزه انتخابیه‌ای که از آن کاندیدا شده‌ام، بسیار گسترده و شامل 6 شهرستان است، وقت حضور در شبکه‌های اجتماعی را ندارم.
به نظر شما شبکه‌های اجتماعی این پتانسیل را دارند که از آن‌ها استفاده بهینه شود؟
چه بخواهیم و چه نخواهیم فناوری به سرعت مسیر خود را طی می‌کند به‌طوری که کسی نمی‌تواند جلوی این پیشرفت را بگیرد. فناوری در هر صورت جایگاه خود را باز می‌کند و ما در این خصوص باید تلاش کنیم تا فرهنگ استفاده از فناوری را فراهم کنیم به‌طوری که بسته‌های فرهنگی و ابزار لازم در این خصوص تهیه شود. یک زمانی استفاده از ویدئو ممنوع بود اما سرانجام چه شد؟ بنابراین باید فرهنگ استفاده از یک وسیله یا فناوری را فراهم کرد. زمانی هم که اینترنت وارد کشور شد، عده‌ای مخالف بودند و معتقد بودند که این فناوری تخریب فرهنگ را به همراه دارد. اما در نقطه مقابل عده‌ای معتقد بودند که اینترنت مزیت دارد اما به مانند چاقوی دولبه است. بنابراین درخصوص استفاده از فناوری باید به صورت مستقیم و غیرمستقیم به مردم آموزش داده شود و در این خصوص فرهنگ‌سازی صورت بگیرد. ضمن این که باید فناوری را با فرهنگ خودمان سازگار کنیم تا دغدغه‌ها برطرف شود. اگر هم نتوانستیم بومی‌سازی کنیم باید ابزار کنترل و نظارتی درستی فراهم شود و آن قسمت‌هایی که مخرب و در تضاد با فرهنگ، سیاست و اقتصاد است را ممنوع و قسمت‌هایی که مزیت دارد را در اختیار مردم قرار دهیم. دست روی دست گذاشتن باعث خواهد شد از فناوری عقب بمانیم. فناوری به هر طریقی پیشرفت خود را خواهد داشت اما باید به گونه‌ای عمل کنیم که اگر نتوانستیم جلوتر از آن‌ها حرکت کنیم حداقل حرکت موازی داشته باشیم تا مردم بتوانند از فناوری استفاده کنند. امروز فناوری در رفاه، آسایش و اقتصاد مردم تأثیر بسزایی دارد.
به عنوان یک عضو کارگروه چه پیشنهادی برای ساماندهی شبکه های اجتماعی دارید؟
باید ریل‌گذاری درستی انجام بگیرد و آنچه که در محتوای این نوع شبکه‌ها وجود دارد، مورد بررسی دقیق قرار گیرد. معایب و محاسن شبکه‌های اجتماعی بررسی شود؛ آنجایی که محاسنی وجود دارد نباید تمام سایت فیلتر شود بلکه با تجهیز از نظر فنی، آن بخش‌هایی که در تضاد است را فیلتر کنیم نه این که اعلام کنیم این خانه از پای‌بست ویران است. بنابراین این موارد نیاز به کارگروهی دارد به‌طوری که بخشی از موارد اصلی سیاستگذاری به شورای عالی فضای مجازی برمی‌گردد که سران قوا و مسئولان امنیتی در آنجا حضور دارند تا تصمیم بگیرند که سیاست‌ها در بخشی از این موارد چگونه باشد.