اجرای نسخه فیلترینگ هوشمند روی اینستاگرام
در فاز نخست فیلترینگ هوشمند بدون مسدود شدن این شبکه برخی محتواهای نامناسب مسدود شدند
در‌حالی که طی هفته‌های اخیر فیلترینگ هوشمند یکی از مهم‌ترین راه‌حل‌های دولت برای جلوگیری از مسدود کردن شبکه‌های اجتماعی عنوان شده، خبرها حاکی از آغاز آزمایشی این سیستم فیلترینگ است؛ به‌طوری که در نخستین اقدام اکانت‌های غیراخلاقی با تعداد فالوئر بالا مسدود شده‌اند.
بنا بر این گزارش از روز گذشته برخی صفحات نامناسب در اپلیکیشن اینستاگرام مسدود شد و همچنین برخی عکس‌های غیراخلاقی غیر‌قابل بازگشایی شده‌اند. این اقدام از چشم کارشناسان از این منظر که دولت برای مدیریت شبکه‌های اجتماعی راهی جز مسدود کردن را انتخاب کرده است، اقدام موثری است. در حالی که تعدادی از اعضای شورای عالی مجازی و برخی اعضای کمیته فیلترینگ بر مسدود کردن شبکه‌های اجتماعی موبایلی اصرار داشتند و در این زمینه دولت را تحت فشار قرار داده بودند و حتی مقامات وزارت ارتباطات را به برخورد تهدید کرده بودند.
وزارت ارتباطات و دولت اما تصمیم به بازنگری در سیستم فیلترینگ هوشمند گرفتند؛ موضوعی که به جای حذف کامل یک سرویس این امکان را می‌دهد که تنها برخی صفحات نامناسب حذف شود و سایر بخش‌های مفید یک شبکه (که اتفاقا بخش اصلی آن را در برمی‌گیرد) قابل استفاده باشند.
اگر مدل جدید فنی که دولت دنبال می‌کند موفقیت خود را نشان دهد، احتمال بازنگری در شبکه‌های اجتماعی فیلتر شده دیگر هم فراهم خواهد شد، موضوعی که یکی از خواسته‌های کاربران اینترنت از رئیس‌جمهور روحانی است.
اینستاگرام بزرگ‌ترین شبکه اجتماعی فیلتر نشده
اینستاگرام یک شبکه اجتماعی به اشتراک‌گذاری عکس است که چندی پیش تعداد کاربران آن از مرز 300 میلیون نفر گذشت و توانست از نظر تعداد کاربر توییتر را پشت سر بگذارد. این شبکه تنها در یک سال گذشته همانند فیس‌بوک توانست مخاطبان زیادی را جذب کند که روزانه برای ارتباط با دوستان و خانواده به آن رجوع می‌کنند. اینستاگرم که یکی از حلقه‌های رابط شبکه‌های اجتماعی بود، در اکتبر ۲۰۱۰ راه‌اندازی شد و آنچنان شد که فیس بوک در آوریل ۲۰۱۲، اینستاگرم را به مبلغ یک میلیارد دلار خریداری کرد. کوین سیستورم، از بنیانگذاران اینستاگرام و مدیر‌عامل شرکت Fast می‌گوید: «این بزرگ‌ترین موجودیت در جهان خواهد بود.»
شبیه‌ترین سایت به اینستاگرام از نظر شکل اجرایی توییتر محسوب میشود، با این تفاوت که در توییتر متن، عکس و لینک به اشتراک گذاشته میشود. در اینستاگرام اما تمرکز اصلی روی عکس است و همین یکی از جذابیت‌های اصلی آن است، به خصوص از آن جهت که امروزه دوربین‌های موبایل تقریبا در دسترس همه قرار دارند. اینستاگرام از یک نظر دیگر هم در ایران با خوش شانسی مواجه بود و آن اینکه دوران رشد آن در داخل کشور مصادف با دولت روحانی شد که میانه خوبی با فیلترینگ نداشت.
تابستان گذشته شایعه مسدود شدن این شبکه اجتماعی پر‌مخاطب شدت گرفت، به‌گونه‌ای که خبرگزاری مهر خبر داد این شبکه اجتماعی موبایلی، به دلیل دارا بودن شاکی خصوصی در لیست مسدودیت دسترسی قرار گرفته است. بر همین اساس دستور قضایی برای فیلتر شدن شبکه اجتماعی اینستاگرام صادر شد اما به دلیل اینکه وزارت ارتباطات اعلام کرد این دستور باید در شورای عالی مجازی و کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه بررسی و درباره آن تصمیمی اتخاذ شود از فیلتر کردن آن خودداری کرد. در صورت عدم نظارت و کنترل داده‌های نرم‌افزار موبایلی اینستاگرام، طی دو ماه آینده لازم است این برنامه فیلتر شود. آنچه به آن اشاره شد، بنا بر اعلام برخی اعضای کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه رایانه‌ای آخرین اعلام نظر این کارگروه درباره برخی نرم‌افزارهای موبایلی مانند اینستاگرام است.
همان زمان محمدعلی اسفنانی، عضو کمیته تعیین مصادیق نیز اعلام کرد در جلسه کارگروه تعیین مصادیق مجرمانه این طور تصمیم‌گیری شد که مهلت دوماهه‌ای به وزارت ارتباطات داده شود تا این وزارتخانه مکاتباتی با مسوولان مربوطه داشته باشد و در صورتی که دسترسی امنیتی به این وزارتخانه بدهند و این وزارتخانه بتواند بخشی از داده‌های موجود در اینستاگرام را کنترل کند فیلتر آن منتفی است. او تاکید کرده بود اگر ظرف دو ماه این مشکل حل شد که هیچ، اما در غیر این صورت جلسه‌ای برای تصمیم‌گیری درباره فیلتر شدن یا نشدن اینستاگرام تشکیل میشود و در صورتی که رای به فیلتر شدن اینستاگرام داده شود، ظرف ۴ ماه اینستاگرام فیلتر خواهد شد.
استفاده‌های عمومی از اینستاگرام
هر‌چند اینستاگرام در ابتدای کار و تا اندازه قابل توجهی برای عکس‌های معمولی، عادی و روزمره به کار می‌رفت اما طی ماه‌های اخیر تعداد کسانی که از این شبکه اجتماعی برای نمایش یک حرف تصویری جدی استفاده می‌کنند افزایش یافته است. از سوی دیگر برخی نهادهای عمومی مثل شهرداری هم متوجه قابلیت‌های شبکه‌ای چون اینستاگرام شده‌اند؛ به‌طور مثال شهرداری مسابقه عکسی را با موضوع چنار در تهران برگزار کرده و همه کاربران ایرانی اینستاگرام را دعوت کرده با تگ کردن عکس‌هایشان در این مسابقه شرکت کنند. در کنار این، اینستاگرام کمک شایانی به نشان دادن زیبایی‌های ایران به جهان کرده است. عکس‌هایی که کاربران ایرانی از زیبایی‌های شهرشان روی این شبکه می‌گذارند تصویر واقعی و ملموسی از ایران به جهانیان نشان می‌دهد که با تصویرهایی که رسانه‌های جمعی از کشور ما ارائه می‌دهند متفاوت است.
در کنار اینها عکاسان موبایلی قابل توجهی نیز در اینستاگرام به فعالیت می‌پردازند و از این طریق تربیت نگاه‌های هنرمندانه به اطراف در حال گسترش است. به اینها البته باید استفاده‌های اقتصادی و تبلیغاتی شرکت‌ها و سازمان‌ها از این شبکه اجتماعی را هم اضافه کرد؛ موضوعی که به کاهش هزینه قابل توجهی منجر شده است.
این همه نشان می‌دهد که تلاش برای فیلترنشدن این شبکه و دردسترس قرار داشتن آن تا چه اندازه سیاست موجهی بوده است.
کاهش خطا در فیلترینگ هوشمند
رضا هاشمی، کارشناس ارشد فناوری اطلاعات و دبیر جشنواره وب ایران درباره آغاز فیلترینگ هوشمند از اینستاگرام به «دنیای اقتصاد» می‌گوید: از این منظر که فیلترینگ با عنوان هوشمند مطرح است اگر منجر به دقت بیشتری روی مسدود‌سازی شود می‌توان خوش‌بین بود که منابع بیشتری در فضای مجازی در اختیار بازدید‌کنندگان قرار بگیرد و خطای فیلترینگ کاهش یابد.
با این توصیف می‌تون گفت فیلترینگ هوشمند عملا در جهت کاهش خطای فیلترینگ و مسدود‌سازی ناخواسته است و بسیار مفید خواهد بود. علاوه بر این اگر هوشمندی به نوع مخاطب نیز توسعه یابد به گونه‌ای که کاربر اینترنت خانگی، شرکتی و دانشگاهی بتوانند به تناسب به دامنه بیشتری از منابع آنلاین تحت مسوولیت خود دسترسی داشته باشند هوشمندی موثر‌تر خواهد بود.
به نظر می‌رسد این شیوه از اجرای فیلترینگ خیلی تعیین‌کننده است چرا که هوشمندی واقعی وقتی حاصل میشود که سمت مصرف‌کننده هم در نظر گرفته شود و اگر با رعایت حقوق مصرف‌کننده و حریم خصوصی باشد می‌تواند میزان رضایت عمومی در دسترسی به اینترنت را افزایش دهد. به گونه‌ای که مسدود‌سازی با دقت بیشتر در حوزه‌هایی که به ارزش‌های اسلامی مربوط است یا در مبادی سیاسی است و مورد نظر شورای تعیین مصادیق فیلترینگ است ورود می‌کند و دسترسی به سایر منابع آنلاین به سد فیلترینگ برخورد نمی‌کند.
هاشمی معتقد است این نوع هوشمندی موجب میشود که به جای اینکه کل جامعه کاربران از دسترسی به بخشی از فضای مجازی محروم شوند تنها بخشی از کاربران محدود شوند و این به خودی خود بد نیست.
رفع فیلتر از شبکه‌های دیگر؟
باید منتظر اتفاقات آینده بود چراکه با آغاز به کار فیلترینگ هوشمند از اینستاگرام فیلترینگ دیگر شبکه‌ها مانند فیس‌بوک، توییتر، وی چت و وایبر آغاز میشود و به این ترتیب فیلترینگ در شبکه‌های اجتماعی به محل بحث کارشناسان تبدیل خواهد شد. دور از انتظار نیست که با دامنه‌دار شدن خطوط قرمز در این دست از شبکه‌ها که باید بر اساس تعاریف فیلترینگ هوشمند حلاجی شوند اعتراضات هم شروع شود و راه‌های جست‌وجو برای بازگشایی مبادی فیلتر آغاز شود.