اینستاگرام هدف فاز اول فیلترینگ هوشمند
چندی پیش برنامه اینستاگرام به کاربران خود در سراسر دنیا پیامی داد مبنی بر اینکه تا چند روز آینده قرار است تغییراتی در صفحات اینستاگرامی به وجود بیاید که این امر ممکن است موجب بروز تغییراتی در تعداد «دنبال‌کنندگان» آن‌ها شود، اما به گفته برخی کاربران این شبکه اجتماعی آن چه که از سوی خود اینستاگرام اتفاق افتاد با آنچه کاربران ایرانی این شبکه در چند روز گذشته تجربه کردند کمی متفاوت است.
اینستاگرام صفحاتی را که به نظر می‌رسید هرزنامه باشند را از لیست کاربران این شبکه اجتماعی حذف کرد که در این میان تعدادی صفحات تبلیغاتی نیز حذف شدند اما این شبکه اجتماعی قوانین دیگری نیز برای نظارت بر کاربران خود دارد؛ این شبکه بر اساس گزارشی که مخاطبان خود شبکه از سراسر دنیا می‌دهند اقدام به پایش مطالب برخی حساب‌های کاربری کرده و در صورتی که صفحه‌ای عکس‌ها و مطالب غیراخلاقی، نژادپرستانه و یا توهین‌آمیز را منتشر کند حساب فرد بسته خواهد شد.
در ایران نیز فیس‌بوک، توییتر و یوتیوب، شبکه‌های اجتماعی و سایت‌هایی هستند که بر اساس تصمیم‌گیری‌های مراجع ذیصلاح در سالهای گذشته دسترسی به آن‌ها مسدود شده است. اما در این میان اپلیکیشن‌های موبایلی مانند وی‌چت و وایبر توانستند جای خود را در دل برنامه‌های موبایل ایرانی‌ها باز کنند تا اینکه زمزمه امکان فیلتر شدن چنین شبکه‌هایی نیز شنیده می‌شد و این شایعات تا آنجا پیش رفت که فیلترینگ در مورد وی‌چت به حقیقت پیوست.
با اخطار قوه قضاییه درباره برخی مطالب که در شبکه‌های اجتماعی منتشر شده بود، مسئله لزوم نظارت بر شبکه‌های اجتماعی موبایلی نوظهور بار دیگر جان گرفت و دولت متعهد شد که هرچه سریع‌تر به این وضعیت رسیدگی کند. نام وایبر، واتس‌آپ و اینستاگرام در صدر لیست رسیدگی قرار گرفته بود.
دولت یازدهم اما برای رسیدگی به مطالب خلاف اخلاق و غیر قانونی که در این شبکه‌ها منتشر شده بود تصمیم داشت رویه‌ای متفاوت از قبل را در پیش گیرد چرا که به اعتقاد وزیر ارتباطات تمام آنچه که از طریق این شبکه‌ها منتشر میشود شامل محتوای نامناسب نیست بلکه نزدیک به 90 درصد مطالبی که روی این شبکه‌ها قرار می‌گیرد به اصطلاح «محتوای پاک» به حساب می‌آیند.
این رویکرد جدید نسبت به شبکه‌های اجتماعی و به طور کلی سایت‌های اینترنتی توانست تا حدی شایعات فیلتر شدن کامل شبکه‌های اجتماعی را کم‌رنگ‌تر کند اما به هرحال لازم بود درباره نظارت بر این شبکه‌ها تصمیمی گرفته شود.
محمود واعظی به عنوان وزیر ارتباطات، پیش از اجرای طرح فیلترینگ هوشمند توضیحاتی را درباره این طرح ارائه داد. بر اساس تعریفی که از فیلترینگ هوشمند میشود این نوع فیلترینگ دسترسی به یک سایت را به طور کلی محدود نمی‌کند بلکه تنها بخشی از محتوای سایت که به عنوان محتوای غیر اخلاقی تشخیص داده شده است غیرقابل دسترسی می‌کند. اگرچه برخی به امکان اجرای این طرح در ایران بدبین بودند اما دولت مصمم بود که چنین طرحی را اجرایی کند.
این وضعیت با اتفاقی که چند روز پیش در صفحه اینستاگرام رخ داد موضوع را وارد فاز تازه‌تری کرد. در روزهای پایانی آذرماه، مخاطبان اینستاگرام در سراسر دنیا پیامی را مبنی بر اینکه این شبکه اجتماعی قرار است تغییراتی را در نحوه نظارت بر کاربرانش ایجاد کند دریافت کردند. بر اساس این پیام اگرچه پیش از این اینستاگرام با توجه به گزارش خود کاربران درباره انتشار مطالب نامناسب و خلاف قوانین بین‌المللی برخی صفحات را مسدود می‌کرد، اما این بار تصمیم گرفته بود تغییری اساسی و پالایشی کلی را در کاربران این شبکه به وجود آورد.
پس از این اخطار نام برخی صفحات از اینستاگرام حذف شد. این صفحات به عنوان هرزنامه تشخیص داده شده بودند اما تقریبا چند روز بعد کاربران ایرانی اینستاگرام اتفاقی تازه را تجربه کردند. برخی حذف صفحات ایرانی و غیر ایرانی را که مطالب غیراخلاقی و خلاف قانون منتشر می‌کردند، به اقدام اینستاگرام در جهت حذف این صفحات نسبت دادند. برخی دیگر اما اتفاق پیش آمده را ناشی از اجرای طرح فیلترینگ هوشمندی دانستند که قرار بود محتوای نامناسب این شبکه را حذف کند. تا اینکه چندی پیش وزیر ارتباطات در پاسخ به ابهامات پیش آمده در مورد شبکه‌های اجتماعی و اینکه مسیر فیلترینگ هوشمند به کجا رسیده است از اجرای فاز اول این طرح خبر داد و تصریح کرد که اینستاگرام در صف اول فیلترینگ هوشمند قرار دارد.
شاید صحبت‌های وزیر ارتباطات حدس کسانی که مسدود شدن برخی صفحات غیراخلاقی را ناشی از اجرای طرح فیلترینگ هوشمند می‌دانستند تایید کند و علاوه بر آن نگرانی قرار گرفتن نام اینستاگرام را در کنار نام فیس‌بوک، توییتر و یوتوب در لیست سیاه فیلترینگ از بین ببرد.
در صورت اجرای موفقیت‌آمیز طرح فیلترینگ هوشمند در این شبکه اجتماعی می‌توان امیدوار بود که کاربران عادی ایرانی همچنان بتوانند مانند میلیون‌ها کاربر خارجی به این شبکه دسترسی داشته باشند و مطالب خود را با دیگران به اشتراک بگذارند.
اما سوال‌هایی همچنان بی‌پاسخ باقی می‌ماند. از جمله اینکه با اجرای آخرین فاز فیلترینگ هوشمند باید منتظر تغییراتی در فضای شبکه‌های اجتماعی و به طور کلی سایت‌های اینترنتی بود؟ و اینکه طرح فیلترینگ هوشمند درمورد برنامه‌های پیام رسانی مثل وایبر و واتس‌آپ چطور عمل خواهد کرد؟