سهم ناچیز ایران از «آمادگی شبکه ای» در جهان
«رتبه 86 برای ایران در شاخص آمادگی شبکه ازمیان 143 کشور جهان» خبری است که اواخر هفته گذشته همراه با اینفوگرافی‌های مفصلی بر خروجی سایت نظام پایش جامعه اطلاعاتی ایران قرارگرفت. این سایت دارای بخش‌های مختلفی است که یکی از این بخش‌ها را شاخص‌های بین‌المللی فاوا تشکیل می‌دهد. در جدیدترین گزارش این بخش به شاخص‌های آمادگی شبکه‌ای اشاره شده است. این آمارها نشان می‌دهد به رغم برنامه‌هایی که وزارت ارتباطات طی دوسال گذشته در این حوزه در پیش گرفته، هنوز در بسیاری از زمینه‌ها مانند استفاده دولت از فناوری اطلاعات و ارتباطات،تأثیر فناوری اطلاعات در بخش اجتماعی و… ایران نتوانسته در عرصه بین‌المللی رشد چشمگیر داشته باشد.
چرا نظام پایش؟
براساس اطلاعاتی که در سایت نظام پایش جامعه اطلاعاتی ایران ارائه شده، سازمان فناوری اطلاعات ایران (مرکز برنامه ریزی و نظارت راهبردی فناوری اطلاعات) به نمایندگی از وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات و به عنوان نهاد هماهنگ کننده ملی، طی سال‌های گذشته، نظام پایش شاخص‌های فناوری اطلاعات و ارتباطات را شکل داده است.
نظام پایش شاخص‌های فناوری اطلاعات وارتباطات در کشور، شامل؛ مدل مفهومی تدوین شاخص ها، مجموعه کلیدی شاخص‌های فناوری اطلاعات و ارتباطات کشور، روش سنجش، ارزیابی و تحلیل شاخص‌های فناوری اطلاعات در کشور، مشخص شدن نهاد متولی تأمین زیرساخت‌های فنی، آموزشی و پژوهشی و سازوکارهای لازم به منظور تعامل با نهادهای بین‌المللی است.
طبق گزارش اخیر در بخش شاخص‌های بین‌المللی فاوا، آمارها حکایت از رتبه 86 ایران در عرصه آمادگی‌شبکه‌ای در سال 2015 دارد. شاخص آمادگی شبکه‌ای نشان دهنده ظرفیت کشورها و شهروندان در میزان بهره‌برداری کامل از فناوری اطلاعات است.
4 عنصر آمادگی شبکه ای
شاخص‌آمادگی شبکه‌ای در این بررسی دارای چهار زیرشاخص است که هر کدام از این زیرشاخص‌ها نیز خود به محورهای متفاوتی تقسیم می‌شوند.
در نخستین زیرشاخص آمادگی شبکه‌ای، «آمادگی محیطی استفاده از فناوری اطلاعات» در ایران مورد بررسی قرار گرفته است. در این زیرشاخص ایران رتبه 93 را درمیان کشورهای جهان به خود اختصاص داده است. در محورهای مورد بررسی این زیرشاخص، ایران در بخش محیط سیاسی و رگولاتوری رتبه 100 و در بخش محیط کسب و کار و نوآوری رتبه 86 را در سال 2015 به دست آورده است. هر چند در بخش محیط کسب و کار رتبه ایران در مقایسه با سال گذشته ثابت مانده اما در بخش محیط سیاسی و رگولاتوری، ایران نسبت به سال 2014، 14 پله نزول کرده است.
دومین زیرشاخص، «آمادگی الکترونیکی» است که رتبه ایران 86 ثبت شده است. در محورهای این زیرشاخص ایران نسبت به سال 2014 با پیشرفت و صعود همراه بوده است. نخستین محور این زیرشاخص، زیرساخت و محتوای دیجیتال قرار دارد که رتبه ایران در سال 2015، در این محور 97 ثبت شده است این درحالی است که سال گذشته ایران در همین محور در رتبه 103 جهان قرار داشت.
اما در محور «مقرون به صرفه بودن فناوری و مهارت‌های فناوری»، ایران به ترتیب در رده 46 و 85 قرار گرفته است. رتبه 108 در زیرشاخص استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات به ایران تعلق گرفته است. این زیرشاخص شامل 3 محور است در محور استفاده افراد از فناوری اطلاعات و ارتباطات رتبه 100، محور استفاده کسب و کارها رتبه 129 و محور استفاده دولت رتبه 109 برای ایران تعیین شده است. در بخش استفاده کسب و کارها رتبه ایران نسبت به سال 2014 تغییری نکرده است اما در بخش استفاده افراد از فناوری اطلاعات ایران 11پله صعود داشته است درحالی‌که در بخش استفاده دولت از فناوری اطلاعات ایران شاهد 18 پله نزول نسبت به سال گذشته میلادی هستیم.
اما در آخرین زیرشاخص آمادگی شبکه‌ای، «تأثیر فناوری اطلاعات» در ایران مورد بررسی قرار گرفته است که در این زیرشاخص رتبه ایران 116 در مقابل کشورهای دنیا است. ایران در محورهای این زیرشاخص یعنی تأثیر اقتصادی رتبه 110 و تأثیر اجتماعی رتبه 115 را دارد. در محور تأثیر اجتماعی فناوری اطلاعات ایران نسبت به سال گذشته میلادی 10 پله نزول داشته است.
اما وضعیت ایران در مقایسه با کشورهای منطقه چندان رضایت بخش نیست. براساس بررسی‌های صورت گرفته در ۳ سال گذشته کشورهای امارات، قطر، بحرین، عربستان، عمان، قزاقستان، ترکیه، آذربایجان، اردن، ارمنستان و گرجستان روند رو به رشدی را در بخش شاخص آمادگی شبکه‌ای داشته‌اند و بالاتر از کشورمان قرار گرفته‌اند.اما در مقایسه جهانی 10 کشور اول دنیا در این شاخص شامل کشورهای سنگاپور، فنلاند، سوئد، هلند، نروژ، سوئیس، امریکا، بریتانیا، لوکزامبورگ و ژاپن هستند. همچنین در قاره آسیا کشورهایی مانند سنگاپور، ژاپن، هنگ کنگ، کره جنوبی، تایوان،امارات،قطر، بحرین، مالزی و عربستان سعودی 10 کشور برتر در بخش شاخص آمادگی شبکه‌ای هستند.
علت افت و خیز در شاخص آمادگی
وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات طی دو سال گذشته و براساس آنچه مسئولان این وزارتخانه اعلام می‌کنند سیاستگذاری‌های زیادی را برای جبران عقب‌ماندگی ایران در حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات در نظر گرفته‌اند. محمود واعظی، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات بارها و در گفت‌و‌گوهای مختلف خود در مقابل انتقاد خبرنگاران به تغییر نیافتن شرایط ارتباطی و فناوری کشور مخصوصاً شبکه اینترنت گفته است که او وارث شبکه وصله و پینه‌ای است که از دولت گذشته به او ارث رسیده است.
بنابراین او و معاونانش باید در قدم اول در بخش زیرساخت‌های ارتباطی کشور برنامه‌ریزی و سرمایه گذاری کنند تا در نهایت طی دوسال آینده شاهد اینترنت با کیفیت و خدمات الکترونیکی قابل قبولی باشیم. همچنین نصرالله جهانگرد، رئیس سازمان فناوری اطلاعات نیز هفته گذشته با بیان اینکه در حوزه ارتباطات کشور در گذشته کارهای چشمگیری انجام نشده اعلام کرده بود در طول سال‌های 91 و 92 در مجموع 110 میلیارد تومان برای کل ارتباطات کشور در بخش زیرساخت هزینه شده بود که حالا این رقم به 2500 میلیارد تومان رسیده است.
رضاکرمی، عضو کمیسیون نرم‌افزار سازمان نظام صنفی تهران علت جایگاه نامناسب ایران در شاخص‌های فناوری اطلاعات را نبود برنامه‌ریزی و سیاستگذاری دقیق می‌داند و می‌گوید: «هر دولتی که سر کار می‌آید برنامه‌هایی را در حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات مطرح می‌کند اما در نهایت می‌بینیم که این برنامه‌ها یا اجرا نمی‌شود یا به صورت مقطعی مورد توجه قرار می‌گیرد. نتیجه این شرایط هم پایین ماندن ایران در شاخص‌های بین‌المللی حوزه فاوا میشود.»
او در ادامه می‌افزاید: «پیوسته می‌شنویم که برنامه‌هایی در حال انجام است و سیاستگذاری‌هایی در حال پیاده‌سازی است اما به صورت شفاف مشخص نیست این برنامه‌ها به چه صورت قرار است اجرا شود یا سرمایه‌گذاری‌ها و پیمانکاران پروژه‌ها را چه کسانی تشکیل می‌دهند. بنابراین وقتی مسائل این حوزه شفاف نیست نمی‌توان علت ثبات یا نزول رتبه ایران در برخی بخش‌ها را بیان کرد. »
وی اعلام می‌کند که انتظار فعالان صنف ICT از دولت این بود که برنامه‌های حوزه ICT به صورت شفاف مشخص می‌شد. کرمی تصریح می‌کند که در سال اول مشخص بود که دولت در حال برنامه‌ریزی در حوزه فاوا است اما در سال دوم که صحبت از پروژه و طرح‌هایی شد معلوم نیست این پروژه‌ها را چه کسانی در چه مدت زمانی قرار است انجام دهند.
این کارشناس حوزه نرم‌افزار بر این باور است که برای تغییر جایگاه ایران در شاخص‌های بین‌المللی حوزه فاوا نخستین قدم شفاف‌سازی و ارائه گزارش دقیق از مراحل انجام برنامه‌های وزارت ارتباطات است.
در همین زمینه عباس پورخصالیان، کارشناس ارتباطی، جایگاه نامناسب ایران در رتبه‌بندی‌های بین‌المللی را ضعف قانونگذاری و نظارت دقیق می‌داند. وی در این خصوص می‌گوید: «در بسیاری از زمینه‌های فاوا که رتبه خوبی نداریم این موضوع ربطی به نداشتن تخصص ندارد بلکه به این خاطر است که ما در کشور مشکل قانونی داریم و رگولاتوری‌های مربوط به حوزه فاوا یا دولتی یا شبه دولتی یا نیمه دولتی هستند. همین شرایط باعث میشود تا سرمایه‌گذارانی از خارج به کشور وارد نشوند چرا که سرمایه‌گذاران خارجی تمایلی به کار با نهاد دولتی ندارند. همچنین سرمایه گذاران داخلی نیز در این شرایط حاضر به فعالیت نمی‌شوند.»
وی در ادامه مشکل دیگر این حوزه را متولیان بی‌شمار می‌داند و می‌افزاید: «نهادها و سازمان‌های فعال در حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات کم نیستند همین متولیان بی‌شمار نیز باعث می‌شوند که آمار دقیق و جمع‌بندی شده‌ای به دست مجامع بین‌المللی نرسد. در واقع به خاطر نبود یک مرجع مشخص برای آمارگیری و تحلیل اتفاقات و پیشرفت‌های حوزه فاوا باعث شده که هیچ‌گاه ایران در رتبه‌بندی‌های این حوزه در جایگاه واقعی خود قرار نگیرد و همیشه اشتباه هایی در این رتبه‌بندی‌ها در خصوص کشور رخ دهد.
هر چند در دوسال گذشته سازمان فناوری اطلاعات وارد این حوزه شده تا آمارگیری دقیقی در خصوص وضعیت ایران در حوزه فاوا صورت بگیرد ولی این آمارگیری هم کم و کاستی‌هایی دارد.» پورخصالیان معتقد است با برداشته شدن تحریم‌ها و ورود سرمایه‌گذاران خارجی و استفاده از تجربه‌های متخصصان خارجی در قانونگذاری و برنامه ریزی در حوزه آی تی، امید می‌رود حوزه فاوا با اصلاحاتی همراه شود. این کارشناس براین باور است که این اصلاحات در نهایت باعث بهبود جایگاه ایران در مجامع بین‌المللی خواهد شد.