رهایی از خیمه اپراتورها
وقتی محمود واعظی، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات، تصمیم گرفت حوزه ارتباطات و فناوری اطلاعات را از زندان فناوری برهاند، بعد از صدور مجوز راه‌اندازی نسل‌های سوم و چهارم اینترنت موبایل، سرویس هیجان‌انگیز ترابردپذیری شماره‌های تلفن همراه (MNP) را نیز به مشترکان تلفن همراه ایران عرضه کرد. درحالی‌که فناوری MNP قدمتی بیش از ١۵ سال در دنیا دارد و در بسیاری از کشورها رواج یافته و در بیش از ٨٠ کشور دنیا انجام میشود؛ اما از روز گذشته بهره‌برداری تجاری آن در ایران آغاز شد تا مشترکان تلفن همراه ایران از این پس امکان تغییر اپراتور تلفن همراه خود را بدون تعویض شماره داشته باشند. انتقال شماره تلفن همراه که در اصطلاح به آن ترابردپذیری (MNP) گفته میشود، به مشترکان تمام اپراتورهای تلفن همراه امکان می‌دهد بتوانند با حفظ شماره همراه خود، به طور کامل به اپراتور دلخواه منتقل شوند و از سرویس‌های آن اپراتور استفاده کنند.
آغاز جنگ کیفیت
برهمین‌اساس هم از ٢٠ تیر سال جاری اجرای آزمایشی این طرح با وجود مخالفت و مقاومت برخی اپراتورها در برابر اجرائی‌شدن این طرح و سنگ‌اندازی‌های فراوان آنها، به منظور ارزیابی دقیق شرایط و پارامترهای مد نظر، آغاز شد تا هر یک از اپراتورهای تلفن همراه بتوانند روزانه برای حداکثر ۵۰۰ شماره، عملیات ترابرد را انجام دهند. با پایان دوره آزمایشی این طرح از روز گذشته، بهره‌برداری تجاری از آن آغاز شد و ممنوعیت تبلیغات اپراتورها برای این طرح نیز برداشته شد و رقابت بر سر کیفیت و کمیت خدمات تلفن همراه حالا وارد مرحله جدیدی شده است.
حین برگزاری دوره ۴٠روزه پایلوت این طرح، در مجموع ١٠هزارو ٩٩۴ درخواست برای تغییر اپراتور مشترکان سیم‌کارت‌های دائمی و اعتباری ارائه شد که از این تعداد سههزارو ۵٠ مشترک موفق به مهاجرت به شبکه اپراتور جدید و تغییر شماره اپراتور و حفظ شماره خود شدند و سههزارو ٩۴۴ درخواست رد شدند. دراین‌میان شرایطی که مانع ترابرد برخی مشترکان در دوره آزمایشی شد، احراز‌نشدن هویت، داشتن قرارداد در یک اپراتور، نبود درخواست ترابرد نظیر به نظیر مثلا دائمی به دائمی یا اعتباری به اعتباری، فعال‌نبودن سیمکارت، مسدودبودن خط به دلیل دستور مراجع ذی‌صلاح، فعال‌نبودن سیمکارت بیش از سه ماه و پرداخت‌نشدن صورتحساب در اپراتور بودند.
به‌این‌ترتیب از این پس مشترکان تلفن همراه کشور براساس توصیف وزیر ارتباطات در خیمه یک اپراتور نخواهند ماند و با اجرای طرح، این امکان برای مشترکان ایجاد شده است که اگر از هزینه، کیفیت، تنوع خدمات و پوشش‌دهی اپراتور خود رضایت ندارند، بدون دغدغه تغییر شماره، از خدمات و سرویس‌های سایر اپراتورها استفاده کنند. سرویسی که در نهایت برای مشتری تلفن همراه ایران حق انتخاب قائل شده است تا بتواند اپراتور، شماره و کیفیت شبکه خود را براساس نیاز و سلیقه خود انتخاب کند و تغییر دهد. اجرائی‌شدن این خدمت برای هر یک از طرفین ذی‌نفع مزایایی دارد؛ ازجمله اینکه برای سازمان تنظیم مقررات یکی از موانع رقابت حذف میشود، تخصیص منابع شماره‌ها بهینه میشود و گام‌هایی در راستای بهبود رعایت حقوق مصرف‌کنندگان برداشته میشود. اپراتورهای جدید نیز ضمن کاهش موانع رقابت، با فرصت جذب مشترکان با درآمد بالا مواجه می‌شوند. از سوی دیگر، امکان ایجاد پیشنهادات جدید برای جذب بازارهای دیگر برای اپراتور مسلط و حفظ شماره‌ها، کاهش هزینه‌ها، سرویس‌های جدید و حق انتخاب بیشتر برای مشترکان وجود دارد.
پیش‌شرطی که عملی شد
اصرار وزارت ارتباطات و سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی برای اجرائی‌شدن MNP، پیش از این به عنوان یکی از پیش‌شرط‌های اعطای مجوز راه‌اندازی نسل‌های سوم و چهارم برای اپراتورهای تلفن همراه نیز قید شده بود و درنهایت سه اپراتور مسلط بازار را پشت یک میز نشاند تا با انتخاب شرکت صنایع ارتباطی پایا به عنوان پیمانکار با وندور هلندی Porting XS و انتخاب شرکت صنایع الکترونیک زعیم، به عنوان ناظر با شرکت مشاوره بین‌المللی Sofre Com فرانسه این پروژه کلید بخورد. درحالی‌که هنوز سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی آماری از میزان مهاجرت از سمت‌و‌سوی اپراتور انتخابی مشترکان اعلام نکرده است، اما سلیقه و نیاز تغییر یافته مشترکان و محتوای مورد استفاده آنها در تعیین مسیر مشترکان تأثیر بسزایی خواهد داشت.
تجربه ام‌اِن‌پی در دنیا
انگلیس از نخستین کشورهایی بود که سرویس ام‌اِن‌پی (MNP) را در سال ١٩٩٩ راه‌اندازی کرد. آغاز پروسه راه‌اندازی این سرویس در سال ١٩٩٧ میلادی تحت نظارت رگولاتوری Ofcom صورت گرفت و در پنج سال پس از راه‌اندازی این سرویس، نزدیک به سه میلیون کاربر معادل ۵,۵ درصد از شماره‌های تلفن همراه آن زمان، اپراتور خود را تغییر دادند. این آمار در دیگر کشورهای اروپایی که سرویس MNP را در همین بازه زمانی راه‌اندازی کرده بودند، متفاوت بوده است؛ به‌طوری‌که در فنلاند بیش از ٢٠ درصد و در دانمارک ١٧.٨ درصد شماره‌ها از اپراتوری به اپراتور دیگر تغییر یافته‌اند. از نمونه‌های مثال‌زدنی راه‌اندازی سرویس ام‌اِن‌پی می‌توان به کشور ترکیه اشاره کرد؛ کشوری که نخستین نمونه مطالعاتی ایران نیز برای بررسی‌های فنی راه‌اندازی این سرویس در ایران بود.
اجرای این سرویس در ترکیه منجر به آغاز جنگ رقابتی بر سر قیمت و هزینه‌های سرویس‌های ارتباطی و مخابراتی شد. تا سال ٢٠٠٨ میلادی، تقریبا تمامی مشتریان تلفن همراه در انحصار ترکسل بودند. سپس اپراتورهای وودافون و Avea پروژه پایگاه مرکزی اطلاعات و سرویس را راه‌اندازی کردند که نتیجه آن آزادسازی بازار ارتباطات اپراتورهای تلفن همراه و شکسته‌شدن انحصار بود. مدت زمان اجرای این سرویس نسبتا کوتاه بود و فقط در دو سال، تغییر اپراتور در بیش از ۶٠ درصد شماره‌های تلفن همراه این کشور به ثبت رسید. به‌این‌ترتیب، اپراتورهای وودافون و Avea که روزی درصد ناچیزی از کاربران را در اختیار داشتند، توانستند به ترتیب ١٨.٣ میلیون و ١٢.٨ میلیون کاربر را جذب کنند. از آن سال به بعد، ترکسل سالیانه حدود یک میلیون نفر از کاربران خود را از دست داد و در نهایت در سال ٢٠١١ توانست تعداد کاربران خود را ثابت نگه دارد.
ریسک‌های ام‌اِن‌پی
اجرای سرویس ترابردپذیری شماره تلفن همراه ام‌اِن‌پی (MNP) برای برخی اپراتورها با ریسک بسیاری همراه است. دراین‌میان می‌توان به مواردی مانند انصراف کاربران از اپراتور، کاهش درآمد و ایجاد تغییر در بازار رقابت میان قدرت‌های مخابراتی اشاره کرد. پس از اجرای سرویس MNP در هنگ‌کنگ، بازار اپراتورها به‌شدت شکل رقابتی به خود گرفت و برای پیروزی در این میدان، اپراتورها مجبور به ارائه سرویس‌های باکیفیت‌تر و انعطاف‌پذیری در نحوه قیمت‌گذاری‌ها شدند و در حدود یک سال چیزی حدود ٣٠ درصد از کاربران این شهر اپراتور تلفن همراه خود را تغییر داده و به‌این‌ترتیب، آزادی کاربران در مقایسه با قبل به میزان پنج بار افزایش یافت و کاهش درخور توجهی در قیمت‌ها ایجاد شد. با اینکه تعداد بالایی از کشورها سرویس MNP را راه‌اندازی کرده‌اند ولی همچنان در بسیاری از کشورهای جهان تغییر اپراتور تلفن همراه غیرممکن باقی مانده است. دراین‌میان می‌توان به بیشتر کشورهای آمریکای لاتین، برخی کشورهای آفریقایی، شرق اروپا و همچنین بیشتر کشورهای منطقه قفقاز اشاره کرد.