صرفه‌جویی میلیاردی با سرشماری اینترنتی
بر خلاف سرشماری دوره‌های گذشته که به صورت دستی انجام می‌گرفت، به گفته وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات قرار است هشتمین دوره سرشماری آمار نفوس و مسکن ایران به صورت اینترنتی- دستی و در دو مرحله انجام شود.
در همین راستا از سوم مهر تا ۲۴ مهر روش اینترنتی و از ۲۵ مهر تا ۲۵ آبان ۱۳۹۵ روش خانه به خانه و مراجعه حضوری ماموران آمارگیری انجام میشود. سرشماری عمومی نفوس و مسکن بزرگ‌ترین سرشماری است که در ایران انجام می‌گیرد. این نوع سرشماری از سال ۱۳۳۵ تا ۱۰ سال گذشته هر ۱۰ سال یک بار و با هدف تعیین مشخصات جمعیتی کشور ایران توسط مرکز آمار ایران انجام می‌گرفت، اما از سال ۱۳۸۵ به بعد به دوره‌های پنج سال تقلیل یافت.
واپسین سرشماری از این دست سرشماری ۱۳۹۰ بود که به صورت دستی انجام گرفت و در آن جمعیت ایران حدود ۷۵ میلیون تعیین شد. گذشته از مشخصات آماری، میزان هزینه سرشماری هم برای بودجه‌ریزی سال‌هایی که در آن سرشماری از اهمیت بالایی برخوردار است. آمارها نشان می‌دهد که آخرین سرشماری نفوس و مسکن ایران حدود ۲۰۰ میلیارد تومان هزینه برای دولت به دنبال آورد. این در حالی بود که ردیف بودجه سرشماری سال ۹۰ حدود ۷۰ میلیارد تومان تعیین شده بود. بسیاری از کارشناسان اعتقاد دارند که دستی بودن این سیستم عامل اصلی ۱۳۰ میلیارد تومان هزینه مازاد در سرشماری پنج سال پیش بود و باید این مقوله به شکل اینترنتی انجام شود. اما باید توجه داشت که در سیستم اینترنتی هم ممکن است اطلاعات به شکل اشتباه وارد سامانه شود، کمااینکه در سیستم دستی هم به وفور اطلاعات نادرست دیده میشود.
استفاده از اینترنت برای نخستین بار در سرشماری‌ها
در سرشماری سال جاری برای نخستین بار در تاریخ کشور به منظور افزایش سرعت و دقت و کاهش هزینه‌های سرشماری شیوه سرشماری اینترنتی علاوه بر مراجعه حضوری مورد استفاده قرار می‌گیرد. به گفته رئیس‌جمهور لازم است به منظور اجرای موفقیت‌آمیز این امر، تمامی دستگاه‌های اجرایی کشور تسهیلات لازم برای اطلاع‌رسانی عمومی و ترغیب مردم را فراهم کرده و کارکنان خود را به شرکت در سرشماری اینترنتی ملزم کنند. در رابطه انجام سبک جدید سرشماری که از سال ۹۰ وعده آن داده شده بود، می‌توان معایب و مزایایی برشمرد. انجام سرشماری سریع‌تر و با کیفیت‌تر و همچنین ورود و بررسی اطلاعات به صورت برخط از مزایای استفاده از اینترنت در سرشماری‌هاست. همچنین صرفه‌جویی در مدت زمان پردازش داده‌ها را می‌توان از جمله مزایای استفاده از اینترنت در سرشماری‌ها خواند. در این زمینه کاهش هزینه‌های حاشیه‌ای سرشماری و امنیت اطلاعات با استفاده از فناوری‌های رمزگذاری مدرن از مزایای استفاده از اینترنت در سرشماری‌ها محسوب میشود.
در این نوع سرشماری قابلیت انتخاب زمان به افراد داده میشود. در نهایت اینکه ورود داده‌های مستقل از محل جغرافیایی، تجهیز فرم‌ها به فهرست انتخاب و کدگذاری صحیح اطلاعات، جلوگیری از خطای ارسال داده‌های ناقص و نادرست به صورت خودکار و داشتن فضای کافی برای خانوارهای پرجمعیت از دیگر مزایای استفاده از اینترنت در سرشماری‌هاست. امروزه افزایش ضریب نفوذ اینترنت در ایران و رسیدن آن به حدود ۸۳ درصد نشان می‌دهد که علاقه به استفاده از اینترنت در زندگی روزمره و فعالیت‌های شهروندان به طور فزاینده‌ای به عنوان روش ارتباطی بالا رفته است و بررسی روش‌های جمع‌آوری داده در سرشماری‌های جمعیت در کشورهای مختلف نشان می‌دهد، سرشماری اینترنتی برای کشورهای پرجمعیت و گسترده مقرون به صرفه است. پس در کشور ایران هم که ۳۱ استان را در خود جای داده است روش اینترنتی می‌تواند به عنوان شیوه‌ای کارآمد استفاده شود.
سرشماری اینترنتی، شیوه‌ای متداول در کشور های جهان
کشورهایی نظیر آمریکا، سنگاپور، سوئیس، اسپانیا، کانادا، استرالیا، نیوزیلند و کره جنوبی در سرشماری اینترنتی پیشگام هستند و نرخ پاسخ در کشورهای مذکور متفاوت است. پس در کنار مزایایی که روش اینترنتی جمع‌آوری اطلاعات دارد، نباید از چالش‌های موجود در آن غافل ماند. علاوه بر ابهام در پاسخگویی، یکی از بزرگ‌ترین چالش‌ها در روش مذکور زیرساخت‌های آن است. به عبارت دیگر اینکه در یک زمان مشخص چه تعداد از افراد می‌توانند به صورت همزمان به وب‌سایت سرشماری دسترسی داشته باشند، حائز اهمیت است.
همچنین تبلیغات کافی در رابطه با سرشماری اینترنتی در سطح جامعه انجام نشده است و شاید بسیاری از افراد از سرشماری آگاه نباشند و یا در صورت آگاهی دچار سردرگمی شوند. مشکلات هماهنگی با ماموران سرشماری، مشکلات مربوط به امضای الکترونیکی، نبود انگیزه برای پر کردن پرسشنامه‌ها، نبود دسترسی بسیاری از خانوارها به اینترنت و مشکلات فنی و زیرساختی از معضلات دیگر روش مذکور است که حتی ممکن است برخی از افراد را به سودجویی ترغیب کند، به طوری که برخی افراد با شناسایی خانواده‌هایی که دسترسی به اینترنت ندارند آنها را مورد سوء استفاده قرار دهند یا برای ورود اطلاعات آنها پول زیادی از آنها دریافت کنند که این امر هزینه‌ای را به این خانواده‌ها تحمیل می‌کند.
همچنین ممکن است که اطلاعات آنها را پیش خود نگه دارند و در زمان لازم از این اطلاعات سوء استفاده کنند. البته گفتنی است که در سال ۸۸ یک بار روش اینترنتی، پستی و خود اظهاری در کشور امتحان شد، اما نتیجه‌ای برای کشور نداشت. استرالیا به عنوان یکی از پیشگامان این نوع سرشماری در سال ۲۰۰۱ تا ۲۰۰۲ اقدام به چنین کاری کرد، اما با وجود تحت پوشش بودن ۵۰ درصدی اینترنت در آن کشور، فقط پنج درصد مردم از این طریق در سرشماری شرکت کردند و در سرشماری ۲۰۰۵ تا ۲۰۰۶ تنها چهار درصد پیشرفت حاصل شد و ۹ درصد مردم از این طریق در سرشماری شرکت کردند.
همچنین کشور کانادا در سال ۲۰۰۵ که تا ۷۰ درصد پوشش اینترنت داشت، اقدام به سرشماری اینترنتی کرد که فقط ۱۵ درصد از اطلاعات از طریق اینترنت کسب شد. در روش خوداظهاری هم پرسشنامه برای خانوار ارسال و آنها آن فرم را تکمیل می‌کنند و برای مرکز آمار می‌فرستند. کشورهایی مانند ترکیه، آمریکا و یونان به این روش عمل می‌کنند، به طوری که پرسشنامه توسط پرسشگر ارسال میشود و پاسخ از طریق خوداظهاری صورت می‌گیرد. روش برگشتی پستی هم در کانادا، فرانسه و انگلستان متداول است.
بنابراین در بسیاری از کشور‌ها به روش‌های مختلف سرشماری انجام می‌دهند که ایران می‌تواند با الگو قرار دادن آنها روش مناسب‌تر را انتخاب کند. به جز مواردی که یاد شد، به طور کلی در دنیا دو نوع روش سرشماری وجود دارد که نوع اول دریافت اطلاعات در یک لحظه است. به عبارت دیگر در ساعت سرشماری، فرضا در بیستم شهریور، فرد هر جایی که حضور داشته باشد، در همان لحظه سرشماری صورت می‌گیرد.
برخی از کشورهای دنیا به این روش عمل می‌کنند و اگر فردی به مهمانی رفته باشد در همان جا سرشماری میشود. یعنی هر کجا که فرد در ۲۰ شهریور حضور داشت، آنجا به عنوان محل سکونت فرد تعیین میشود. اما در روشی که در ایران انجام میشود، اقامتگاه اصلی مدنظر قرار می‌گیرد و از افراد سوال میشود که شما شش ماه به علاوه یک روز از سال را در کجا سکونت دارید. شاید همین امر است که هزینه‌های سرشماری را تا حد زیادی بالا می‌برد.
در زمینه سرشماری سال ۱۳۹۵، معاون مرکز آمار ایران درباره نحوه پرکردن اطلاعات سرشماری از طریق اینترنت گفت: در این روش مطلع‌ترین فرد خانوار می‌تواند با مراجعه به سامانهwww.sarshomari۹۵.ir و یا وارد کردن شماره ملی سرپرست خانوار به عنوان رمز ورود به پرسشنامه سرشماری دسترسی یافته و اطلاعات خانوار خود را در آن وارد کند. علیرضا زاهدیان افزود: پس از تکمیل پرسشنامه و تایید نهایی عددی تحت عنوان «کدآماری» از طریق کامپیوتر شخصی و یا پیامک در اختیار پاسخگو قرار می‌گیرد.
او تاکید کرد: حفظ و نگهداری کد آماری بسیار مهم است، زیرا اطلاعات پاسخگویان در اینترنت بر اساس این کد بازشناسی خواهد شد. به گفته زاهدیان همچنین خانوارها برای ویرایش اطلاعات خود می‌توانند از ۲۲ تا ۲۴مهرماه به سامانه سرشماری اینترنتی مراجعه و اطلاعات خود را ویرایش کنند. او مهم‌ترین ویژگی دیگر سرشماری سال ۹۵ را به غیر از سرشماری اینترنتی، جمع‌آوری اطلاعات سرشماری از طریق تبلت عنوان کرد.