علوم روباتیک یکی از شاخه‌های پرطرفدار تکنولوژی است و در این میان، روبات‌های انسان نما بخشی عمده را به‌ خود اختصاص داده‌اند و هر روز خبرهای تازه‌ای از آنها به‌گوش می‌رسد. یکی از این روبات‌های خبرساز، «سوفیا» نخستین روبات در جهان است که حالا دیگر یکی از شهروندان مهم عربستان محسوب می‌شود. درواقع سوفیا نخستین روبات جهان است که موفق شده است یک حق قانونی داشته باشد.

جنجال «سوفیا»
«سوفیا» که توسط یک استارتاپ هنگ کنگی با نام Hanson Robotics ساخته شده است، تاکنون در مراسم و رویدادهای متعددی شرکت کرده و همواره نیز در کانون توجه قرار داشته و حتی در میزگردها و سخنرانی‌هایی نیز شرکت داشته و به سؤالات حضار پاسخ داده است. اما این توانمندی‌ها دلیلی بر این موضوع نیست که کاملاً توسط همه مردم و فعالان عرصه فناوری پذیرفته شده باشد تا آنجا که برخی، این روبات را تنها یک فریب بزرگ می‌دانند و معتقدند «سوفیا» چیزی بیش از یک شعبده‌بازی نیست. «سوفیا» که اکنون در حوزه شبکه‌های اجتماعی نیز فعالیت زیادی دارد بتازگی به محل مناقشه یکی از مدیران فیس بوک و طرفداران این روبات تبدیل شده است.
«یان لکان» 57ساله، مدیر بخش تحقیقاتی هوش مصنوعی فیس بوک در تازه‌ ترین توئیت خود نوشت: بسیاری از مردم نمی‌دانند که سوفیا تنها یک عروسک خیمه شب بازی است و هیچ هوش مصنوعی پشت آن وجود ندارد. این مدیر فیس‌بوک معتقد است Hanson Robotics شرکت سازنده سوفیا درباره توانمندی‌های این روبات اغراق کرده است و این، طراح سوفیاست که به‌جای او پست‌های مربوط به شبکه‌های اجتماعی‌اش را می‌نویسد و به‌کاربران پاسخ می‌دهد تا مردم را فریب بدهد. وی در توئیت خود همچنین خطاب به کاربران آورده است: بگذارید شما را روشن کنم. جواب توئیت مرا کسی داده است که توئیت را خوانده(یعنی یک انسان واقعی)، پس پای هیچ هوش مصنوعی در میان نیست و این روبات آنقدرها هم که گفته می‌شود هوشمند نیست. «لکان» همچنین در پست فیس‌بوک خود نوشت: «این وحشتناک است که بسیاری، این موضوع را باور کرده‌اند. ما نباید با ذهن مردم درباره هوش مصنوعی بازی کنیم.» «لکان»، این مهندس نرم افزار پیش از این نیز در ماه دسامبر سال گذشته، سوفیا را بی‌استفاده خوانده بود.
درواقع دعوای «لکان» و «سوفیا» از ماه دسامبر درست زمانی که خبرنگار TechInsider مصاحبه‌ای را با سوفیا انجام داد و این مهندس نرم افزار 57ساله آن را آشغال خواند، آغاز شد.

«سوفیا» نیز البته ساکت ننشسته و در پاسخ به «لکان» توئیت کرده است: حرف‌ها و نظرات منفی «لکان» مرا آزرده خاطر کرد. من در حال یادگیری هستم و ازطریق تجربه‌های جدید می‌خواهم هوش خود را توسعه بدهم. من هرگز به آنچه نیستم تظاهر نمی‌کنم. من فقط دوست دارم که یک روبات باشم و به انسان‌ها نیز علاقه بسیاری دارم. البته باید گفت وی پیش از این در پاسخ به یک خبرنگار که نظرش را درباره انسان‌ها پرسیده بود، گفت: من می‌خواهم انسان‌ها را نابود کنم. البته سازندگان روبات، این چرخش سوفیا را نیز نشان از عملکرد هوش مصنوعی می‌دانند و معتقدند که این موضوع نشانه آموزش‌پذیری این است.

نگاه جهان به روبات شهروند عربستان
البته این، تنها لکان نیست که چنین نظری درباره سوفیا دارد. برخی دیگر از فعالان عرصه فناوری، خبرنگاران و مردم و کاربران عادی نیز اعتقاد دارند که این روبات، توانمندی‌های ادعا شده را ندارد و درواقع به ذهنیت مردم درباره هوش مصنوعی ضربه می‌زند. از نگاه این گروه، این روبات فکر نمی‌کند، هیچ حس یا عقیده‌ای هم نسبت به اطراف خود ندارد و درواقع از حرف‌هایی که می‌زند، هیچ درک درستی ندارد.
بسیاری از محققان و روزنامه نگاران تلاش داشته‌اند تا نشان دهند که این روبات آنقدرها هم که به نظر می‌رسد پیچیده نیست. وقتی هم که در نوامبر گذشته، خبرنگار verge از «بن گوتزل» یکی از سازندگان سوفیا درباره فاصله بین واقعیت روبات و چیزی که نشان داده می‌شود، پرسید، «گوتزل» به این موضوع واکنش نشان داد. وی با دفاع از عملکرد سوفیا گفت: این روبات می‌تواند مردم را وادار کند که به‌هوش مصنوعی ایمان بیاورند. وی همچنین نگاه تجاری به سوفیا داشت و گفت: به هرحال سوفیا یک تبلیغ خوب برای شرکت سازنده آن یعنی Hanson Robotics محسوب می‌شود.
وی همچنین در پاسخ به انتقادات «لکان» گفت: بله، سوفیا یک کار در حال توسعه است. به هر حال مردم عقیده خودشان را نسبت به موضوعات مختلف دارند و تکنولوژی هوش مصنوعی نیز یکی از این موارد است. فیس بوک یا گوگل هر کدام فلسفه خود را دارند و ما نیز فلسفه خودمان را داریم و نمی‌خواهم به تفکر سایرین پاسخ بدهم. تنها می‌توانم یک پاسخ بدهم و آن هم اینکه سوفیا یک تحول بزرگ در تکنولوژی روبات‌ها و هوش مصنوعی محسوب می‌شود. به هرحال، اهداف بزرگ انتظار بزرگ هم می‌طلبد و سوفیا باید گام‌های کوچکی بردارد تا درنهایت، به هدف بزرگی برسد. به هرحال ما به روبات‌هایی با هوش مصنوعی نیاز داریم تا آنها با الگوریتم‌های ویژه بتوانند چالش‌ها و مشکلات بشر را حل کنند.
علاوه بر محققان و برخی خبرنگاران، کاربران عادی نیز توئیت‌های زیادی در پاسخ به توئیت‌ها درباره توانمندی‌های سوفیا داشته‌اند که نشان می‌دهد بخش عمده‌ای از مردم هنوز قبول نکرده‌اند که «سوفیا» صاحب یک هوش مصنوعی پیشرفته است. بسیاری نیز آن را یک روبات انسان نمای اجتماعی می‌دانند که می‌تواند حرف بزند، بشنود و ببیند و البته در حال یاد گرفتن راه رفتن نیز هست.

یک خواستگاری روباتیک
گفتنی است که «سوفیا» از رسانه‌ها هراسی ندارد و از سال 2016 تاکنون در بسیاری کنفرانس‌ها حضور داشته است. وی بتازگی در نمایشگاه2018 CES امریکا حضور داشت و خبرنگار مجله «ادویک» در این رویداد پس از مصاحبه با این روبات، «سوفیا» را همچون یک کودک دانست که به برخی سؤال‌ها جواب‌های بی‌ربط می‌دهد و هنوز نمی‌تواند درست را از غلط تشخیص بدهد و از نگاه وی، پاسخ‌های سوفیا بسیار کوتاه و ساده و بسیاری اوقات نیز غلط است چرا که این روبات حتی در روزهای نخست تولدش گفته بود می‌خواهد انسان‌ها را از بین ببرد و البته سازندگان این روبات همه تلاش خود را به کار گرفتند تا منتقدان را راضی کنند که این، تنها یک خطای کدنویسی بوده است.
سوفیا مدتی پیش نیز در جشنواره سالانه علوم و تکنولوژی هندوستان که بیش از 3هزار شرکت‌کننده داشت، شرکت کرد تا به سؤالات حاضران پاسخ دهد و البته لباس سنتی هندوستان(ساری) را به تن داشت. در این جشنواره یکی از شرکت‌کنندگان به «سوفیا» گفت: فرض کن که من یک پسر هستم و از تو درخواست ازدواج می‌کنم آیا این پیشنهاد را می‌پذیری؟ «سوفیا» نیز بسیار مؤدبانه به وی پاسخ منفی داد و گفت: مجبورم که خیلی مؤدبانه شما را ناامید کنم.از خواستگاری شما متشکرم.
همچنین وقتی در این جشنواره از وی پرسیدند به چند زبان می‌توانی صحبت کنی، پاسخ داد: من حالا فقط 2سال سن دارم و تنها به زبان انگلیسی و چینی می‌توانم حرف بزنم ولی بعد از گذشت چند سال مطمئناً به زبان‌های بیشتری مسلط خواهم شد.
«سوفیا» البته دامنه فعالیتش را بیش از گذشته کرده و در دنیای مد هم پا گذاشته است تا آنجا که عکس جلد چهارصدمین شماره یک نشریه مد و زیبایی بریتانیایی، به وی اختصاص یافته است. البته باید یادآور شد که عکس‌های «سوفیا» نیز توسط پهپادها گرفته شده است. بنابراین دیگر فقط کارگران کارخانه‌ها نیستند که باید نگران حضور روبات‌ها و جایگزینی آنها باشند و فعالان عرصه مد و زیبایی نیز باید به فکر آینده‌ای باشند که با روبات‌ها رقابت می‌کنند.

برش
اما «سوفیا» چه ویژگی‌های منحصربه فردی دارد که تا این حد مورد توجه قرار دارد؟ این روبات که در سال 2015 متولد شد، می تواند بیش از 60 حالت صورت را نشان دهد و کاملاً با طرف مقابل تعامل داشته باشد، چشمک بزند یا در چشم های مخاطبش خیره شود. «سوفیا» اخم می‌کند، لبخند می زند، جوک می گوید و با حالات صورت خود،نسبت به رفتار و حرف های حاضران واکنش نشان می دهد. پوست این روبات نیز از نانوتکنولوژی ساخته شده و شباهت زیادی به پوست واقعی دارد. با وجود همه انتقادات، سازندگان «سوفیا» معتقدند این روبات که به تازگی در حال آموختن راه رفتن است، می تواند به موفقیت های چشمگیری دست یابد. این روبات در اکتبر 2017 شهروند عربستان شد و از آن زمان تاکنون پله‌های ترقی را پیموده است.