نخستین پایگاه داده حوزه باستان‌شناسی کشور مبتنی بر الگوی ایکوم بر روی وب قرار گرفت
نخستین پایگاه داده برای سازماندهی دانش حوزه باستان‌شناسی کشور بر مبنای الگوی مرجع مفهومی سی‌داک شورای بین‌المللی موزه‌ها (ایکوم) به عنوان نتیجه نهایی و عملیاتی یک رساله دورۀ دکتری در دانشگاه خوارزمی بر روی وب قرار گرفت.
به نقل از دانشگاه خوارزمی ، نخستین پایگاه داده برای سازماندهی دانش حوزه باستان‌شناسی کشور بر مبنای الگوی مرجع مفهومی سی‌داک شورای بین‌المللی موزه‌ها (ایکوم) به عنوان نتیجه نهایی و عملیاتی یک رساله دورۀ دکتری در دانشگاه خوارزمی بر روی وب قرار گرفت.
معصومه نیک‌نیا، دانش‌آموخته دورۀ دکتری رشته علم اطلاعات و دانش‌شناسی دانشگاه خوارزمی افزود: در سال‌های اخیر بحث علوم‌انسانی-دیجیتال (Digital Humanities) و استفاده از ابزارهای دیجیتال در حوزه‌هایی مانند تاریخ، ادبیات، باستان‌شناسی و غیره مطرح شده‌است. علوم‌انسانی-دیجیتال، شیوه‌های جدیدی از دانشوری (Scholarship) برای پژوهش، تدریس، و انتشار مبتنی بر همکاری میان‌رشته‌ای با استفاده از رایانه است. اگرچه پژوهش‌های حوزۀ علوم‌انسانی-دیجیتال مجموعه‌ای از فعالیت‌های همگراست و به تحقیق درباره جهانی می‌پردازد که در آن منابع چاپی دیگر رسانۀ اصلی برای تولید و انتشار دانش محسوب نمی‌شود اما متن‌محور بودن، یکی از ویژگی‌های اصلی این پژوهش‌هاست. بدین معنا که پژوهش‌ها در یک بافت خاص و مبتنی بر مدارک مستندی نظیر متون، تصاویر، سنگ‌نبشته‌ها و غیره انجام می‌شوند. با این تفسیر، سازماندهی دانش تولیدشده در این حوزه‌ها نیز اهمیت بیشتری یافته و شکل جدیدی به خود گرفته‌است. در همین راستا، الگو‌های مفهومی برای تسهیل سازماندهی دانش مطرح شدند.
وی ادامه داد: یکی از این الگوها در حوزۀ میراث فرهنگی، الگوی مرجع مفهومی سی‌داک (CIDOC CRM)، حاصل بیش از دو دهه کار کمیته بین‌المللی سندپردازی (سی‌داک) در شورای بین‌المللی موزه‌ها (ایکوم) است. هدف اصلی الگوی مرجع مفهومی سی‌داک این است که تبادل و یکپارچه‌سازی اطلاعات استخراج‌شده از منابع ناهمگون در حوزه میراث فرهنگی را برحسب یک هستان‌نگاری (Ontology) رسمی امکان‌پذیر کند. نرم‌افزار ققنوس شرکت نوسا، از این الگوی مفهومی برای سازماندهی اطلاعات پایگاههای داده خود استفاده میکند.
پیاده‌سازی الگوی مرجع مفهومی سی‌داک (CIDOC CRM) برای حوزۀ باستان‌شناسی ایران
دانش‌آموخته دورۀ دکتری رشته علم اطلاعات و دانش‌شناسی دانشگاه خوارزمی بیان کرد: همگام با این تلاش‌های ملی و بین‌المللی برای به‌کارگیری الگوی مرجع مفهومی سی‌داک، پروژۀ رساله دورۀ دکتری اینجانب در حوزه باستان‌شناسی ایران با عنوان «پیاده‌سازی الگوی مرجع مفهومی سی‌داک (CIDOC CRM) برای حوزۀ باستان‌شناسی ایران» در دانشگاه‌های خوارزمی ایران و کلن آلمان تعریف، و از میان پروژه‌های کاوش باستان‌شناسی در ایران، پروژه مشترک کاوش باستان‌شناسان ایرانی و آلمانی در منطقۀ وشنوه، به عنوان نمونه انتخاب شد.
معصومه نیک‌نیا ادامه داد: وِشنوه در بخش غربی فلات مرکزی ایران و ۳۵ کیلومتری جنوب شهرستان قم (خط هوائی) قرار دارد. در سال ۱۳۸۰ (۲۰۰۰) در کاوش‌های هیأت مشترک پژوهش‌های باستان‌شناختی ایران (سازمان میراث فرهنگی ایران – تهران) و آلمان (موزه معدن آلمان – بوخوم)، اشیائی از جنس سفال، چوب، شیشه و جواهراتی که در آب نگهداری می‌شدند؛ به دست آمد. این محوطه دربرگیرنده معادن باستانی است که توسط هیأت مشترک، «چاله غار یک» و «چاله غار دو» نامگذاری شد. با بررسی انجام شده بر روی اشیاء مشخص شد که علاوه بر اینکه این منطقه، یک نذرگاه و مکان مقدس محسوب می‌شده، از قدیمی‌ترین معادن مس ایران به شمار می‌آمده که قدمت آن مربوط به ۸۰۰ سال پیش از میلاد است.
وی بیان کرد: پایگاه «مجموعه آثار یافتشده در وِشنوه» در نرم‌افزار ققنوس، به قصد ثبت اطلاعات اشیاء یافت شده و رخدادهای کاوش در این منطقه بر مبنای الگوی مرجع مفهومی سی‌داک، طراحی و پیاده‌سازی شده‌است. اطلاعات مربوط به کاوش این منطقه، در قالب یک گزارش کاوش، سه گزارش مرمت اشیاء، هفت مقالۀ پژوهشگران ایرانی – آلمانی و یک رسالۀ دکتری به زبان‌های انگلیسی و فارسی در دسترس بود. برای پیاده‌سازی این پایگاه دو زبانه (فارسی-انگلیسی)، یازده مرحله اصلی تعریف شد. این پایگاه در حال حاضر از طریق وب (به نشانی: https://qoqnus.nosa.com/) و همچنین نسخه رایگان نرم‌افزار ققنوس (قابل دریافت ازطریق: https://qnssupport.nosa.com/download) در دسترس همگان است.
نیک‌نیا در پایان ابراز امیدواری کرد: با توجه به پتانسیل نرم‌افزاری منحصر بفردی که در ایران، از طریق شرکت دانش‌بنیان نوسا فراهم شده است و نمونه مشابه خارجی آن با این رویکرد وجود ندارد، امیدوارم این پایگاه مورد توجه متخصصان و مؤسسات و نهادهای مرتبط با حوزه میراث فرهنگی بویژه باستان‌شناسی و موزه‌ها قرار گیرد. زیرا که سازماندهی دانش حوزۀ میراث فرهنگی بحث بسیار جدی است و باید در برنامه‌ریزی‌های کوتاه مدت و بلندمدت نهادهای مرتبط مورد توجه قرار گیرد.
یادآور میشود، رساله دکتری «پیاده سازی الگوی مرجع مفهومی سی داک (CIDOC CRM)برای حوزه باستان‌شناسی ایران» نوشته «معصومه نیک‌نیا»، به راهنمایی حمیدرضا جمالی مهموئی، دکتر اُیویند آیده و مشاورۀ داریوش علیمحمدی و امید حجتی در آبان ماه ۱۳۹۸ حائز دریافت چهارمین دوره جایزه ملی زنده‌یاد استاد پوری سلطانی در پنجمین کنگره متخصصان علوم اطلاعات ایران شد.