معرفی اقدامات لازم برای حمایت از شرکت‌های فناور و استارتاپ‌ها توسط مرکز پژوهش‌های مجلس
مرکز پژوهش‌های مجلس در سلسله گزارش‌های «مقابله با شیوع کرونا» این‌بار به ظرفیت‌ها و چالش‌های ایجاد شده در حوزه فعالیت‌های دانش‌بنیان و کسب‌وکارهای فناور پرداخته است. براساس این گزارش شرکت‌های دانش‌بنیان حوزه سلامت با شیوع ویروس کرونا اقدامات موثری را آغاز کردند که برخی از آنها به نتیجه رسیده و کوتاه مدت است مانند اینکه در این مدت مشاوره‌های آنلاین پزشکی با ۲۰ درصد رشد روبرو بوده‌اند و برخی در میانه راه قرار دارند و نتیجه آن در طولانی مدت نمایان خواهد شد مانند توسعه هوش مصنوعی در تشخیص بیماری یا توسعه نرم افزارهای ردیابی و شناسایی کننده روند انتشار بیماری؛ اما این شرکت‌ها و استارت‌آپ‌ها در این روزها برای ادامه فعالیت خود با موانعی چون تعدیل نیرو، تعلیق فعالیت، وقفه در زنجیره فعالیت و تعطیلی تولید روبرو هستند به همین خاطر مرکز پژوهشها در گزارش خود پیشنهاد می‌دهد تا دولت و نهادهای مسئول برای حمایت از این شرکت‌ها و استارت‌آپ‌ها اقدامات کوتاه مدتی انجام دهند. از جمله پیشنهادهای مرکز پژوهشها در این زمینه شناسایی و اولویت‌بندی کسب‌وکارهای نوپا یا فناور غیردانش‌بنیان، تعیین مکانیسم‌های ارزیابی میزان آسیب و حمایت از آنها و تعهد به پیش خرید محصولات از شرکت‌های داخلی تولیدکننده است. پیشنهادهای بلند مدت مرکز پژوهشها هم که اجرای آن را ضروری دانسته دنبال کردن سیاست حمایت از فعالیت‌های فناوری‌محور در قالب شرکت‌های دانش‌بنیان یا کسب‌وکارهای نوپا و ایجاد زمینه‌های لازم برای تقویت زیرساخت‌های دانشی و فنی و تأمین مالی این شرکت‌ها است.
مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارش خود معتقد است که به دنبال شیوع گسترده ویروس کویید ۱۹ و لزوم افزایش ظرفیت‌های تشخیص بیماری و تامین نیاز اقلام بهداشتی نظیر ماسک، دستکش، ژل ضدعفونی و سایر موارد مرتبط، شرکت‌های دانش بنیان حوزه سلامت اقدامات مؤثری را آغاز کردند. هرچند برخی از این فعالیت‌ها به بار نشسته و برخی در آغاز یا میانه راه قرار دارد؛ اما تجربه مواجهه با کویید۱۹ ، انگیزه‌ها و توانمندی‌های محققان کشور و شرکت‌های فناور را برای حل مشکلات اساسی و رفع بحران‌ها آشکار ساخت.
براساس بررسی‌های مرکز پژوهشها همچنین درحال حاضر بیش از ۲۰ هزار کسب‌وکار فناورانه در قالب شرکت‌های دانش بنیان، استارت‌آپ و فناور در توسعه محصولات فناورانه دارای ارزش افزوده بالا نقشی مهم و ضروری دارند. در فعالیت‌های مرتبط با حوزه سلامت بیش از هزار و ۴۲۵ شرکت دانش‌بنیان ثبت شده و ۸۰۰ هسته فناور نیز در مراکز رشد دانشگاه‌های علوم پزشکی و پژوهشگاه‌های وابسته به وزارت علوم مستقر هستند، بیش از ۴۰۰ شرکت نیز در پارک‌های علم و فناوری در حوزه مقابله با کرونا فعالیت می‌کنند. در این میان، شرکت‌هایی که توانستند در این مقاطع حساس به سرعت وارد عمل شده و حضور موفقی در مقابله با بحران داشته باشند، اغلب شرکت‌هایی بودند که پیش از وقوع این حادثه، در حوزه زیرساخت‌های فنی و دانشی یا زنجیره تأمین تجهیزات حوزه سلامت سرمایه‌گذاری کرده بودند و درنتیجه امکان بازآرایی در شرایط جدید و کمک به حل مسئله برای آنها فراهم بود. با گذر زمان، سایر شرکت‌های نوپا نیز درحال توسعه فعالیت‌های خود برای ورود به عرصه و مواجهه با آثار بلندمدت ویروس کرونا در سطح جامعه هستند.
این مرکز برخی اقداماتی که در بازه زمانی کوتاه مدت توسط شرکت‌های پیشرو انجام گرفت را معرفی کرد که شامل تولید کیت‌های تشخیص مولکولی قطعی کووید ۱۹، تولید ماسک نانوفیلتر و توزیع در بازار، افزایش ظرفیت تولید مواد ضدعفونی کننده و ماسک و دستکش است.
علاوه بر این، برنامه‌های بلندمدت و ظرفیت‌های بیشتری نیز توسط دسته بیشتری از شرکت‌های فناور به ویژه شرکت‌های نوپا درحال ایجاد و گسترش است که از جمله آن می‌توان به تولید کیت‌های تشخیص سریع آنتی بادی ویروس کووید، ایجاد و افزایش ظرفیت تولید باکیفیت و سریع محصولات مورد نیاز از قبیل ماسک‌های سه لایه یا نانوفیلتر، مواد ضدعفونی کننده، دستکش و گان، توسعه هوش مصنوعی در تشخیص بیماری ، توسعه نرم افزارهای ردیابی و شناسایی کننده روند انتشار بیماری در سطح کشور، توسعه اپلیکیشن‌های سلامت و پزشک همراه و احیا و بازسازی تجهیزات خارج از خط در بیمارستان‌ها برای مواجهه با کرونا و بررسی ساخت واکسن کووید ۱۹ اشاره کرد.
علاوه بر حوزه سلامت، در کل در زیست بوم نوآوری کشور کسب وکارهای فناور و خلاق به چند دسته تقسیم می شوند؛ حدود پنج هزار و یک شرکت دانش‌بنیان، حدود پنج هزار و ۶۰۰ استارت‌آپ، حدود ۷۴۶ شرکت خلاق و نوآور که فعالیت آنها عمدتا در حوزه فرهنگی است و نزدیک به ۵۰ شتاب دهنده که سرمایه گذاری روی کسب و کارهای نوپا را فراهم می‌کنند. در عین حال بررسی کسب‌وکارهای آنلاین توسط مرکز پژوهشها همچنین نشان می‌دهد که دراین روزها سفارش آنلاین کالای سوپرمارکتی با ۵۰ درصد، مشاوره پزشکی آنلاین با ۲۰ درصد و برگزاری رویدادهای آنلاین همچنین به طور متوسط با ۵۰ درصد رشد روبرو شده است.
اما فعالیت این کسب‌وکارها در این روزها با موانع و چالش‌هایی هم روبرو بوده است؛ براساس گزارش مرکز پژوهشها مشکلاتی چون تعلیق فعالیت یا آسیب به شرکت‌های نوپای دانش‌بنیان یا استارت‌آپ‌ها که اغلب نیروی کار کم و گردش مالی اندکی دارند، وقفه در زنجیره فعالیت (مشکل تأمین مالی توسط سرمایه‌گذاران- جذب نیرو، مدیریت فعالیت‌ها، حفظ مشتریان و غیره)، در معرض آسیب بودن شرکت‌های فناور غیر دانش‌بنیان که حمایت از آنان نسبت به شرکت‌های دانش‌بنیان در اولویت‌های بعدی قرار گرفته است و بیکاری و تعدیل نیروهای تحت خدمت کسب‌وکارهای پلتفرمی از قبیل تاکسی‌های اینترنتی یا خدمات فنی منزل که بیمه شده شرکت‌های مذکور نیستند و مشمول حمایت‌های صورت پذیرفته نمی‌شوند.
به همین خاطر نیاز است برای توسعه فعالیت این نوع کسب‌وکارها و شرکت‌ها حمایت‌های لازم انجام شود. براساس گزارش مرکز پژوهشها، گزارش‌های منتشر شده نشان می‌دهد در سایر کشورها نیز آسیب‌پذیری و لزوم حمایت از کسب وکارهای نوپا (استارت‌آپی) مورد تأکید قرار گرفته است. مهمترین اقدام اکثر کشورها ارائه وام‌های کم‌بهره یا کاهش نرخ بهره، امهال بازپرداخت وام‌ها و تخفیف‌های مالیاتی بوده است. همچنین در برخی دیگر از کشورها نیز برای کاهش هزینه‌های ثابت شرکت‌ها، سیاست کوچک‌سازی موقتی شرکت را با ارائه کمک هزینه‌های معیشتی یا دستمزد در پیش گرفتند.
در کشور ما نیز اقدامات انجام شده در این حوزه شامل حمایت از انجام طرح‌های تحقیقاتی، حمایت از طرح‌های تولیدی یا نوآورانه و تسهیل تولید، حمایت از کسب‌وکارهای آسیب‌دیده یا کمک به کاهش فشارهای اقتصادی است که توسط وزارت‌‌خانه‌ها از جمله وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و نهادهایی همچون معاونت علمی و فناوری رئیس جمهوری و صندوق نوآوری و شکوفایی مدیریت می‌شوند.
اما مرکز پژوهشها معتقد است که باید اقدامات در دو بخش کوتاه مدت و بلند مدت صورت گیرد چون تجربه استفاده از دستاورد شرکت‌های تأثیرگذار در این شرایط، نشان می‌دهد که امکان واکنش سریع و دریافت آثار ملموس فعالیت شرکت‌های دانش‌بنیان و استارت‌آپ‌ها زمانی در سطح جامعه امکانپذیر است که زیرساخت‌های علمی و تحقیقاتی و ظرفیت مشارکت در زنجیره تولید و تأمین، از قبل در بدنه اینگونه نهادها ایجاد شده باشد. سرریز توسعه فناوری تأثیر قابل توجهی در جهش تولید، رفاه جامعه و توسعه اقتصادی خواهد داشت؛ اما سرمایه‌گذاری در آن، فرآیندی طولانی و زمانبر است و حمایت و برنامه‌ریزی می‌طلبد. ازاین‌رو نمی‌توان انتظار داشت شرکت‌های نوپا، بدون دارا بودن زیرساخت‌های اولیه مورد نیاز بتوانند گام‌های کلیدی در کمک به رفع بحران‌هایی مشابه بردارند.
به همین خاطر این مرکز معتقد است که در بلندمدت باید سیاست حمایت از فعالیت‌های فناوری‌محور در قالب شرکت‌های دانش‌بنیان یا کسب‌وکارهای نوپا با جدیت دنبال شود و زمینه‌های لازم برای تقویت زیرساخت‌های دانشی و فنی و تأمین مالی این شرکت‌ها فراهم شود. جدیت در اجرای قوانین و احکام مرتبط با تقویت حوزه دانش‌بنیان در کشور و مطالبه‌گری نمایندگان مجلس از دولت و نهادهای متولی ازجمله اقداماتی است که ضرورت و تأثیر آن بر آینده، با تجربه‌ای که هم اکنون کشور در مقابله با ویروس کرونا به‌دست آورده است کاملاً آشکار شده و نباید با گذر از این شرایط اهمیت خود را از دست بدهد.
در زمینه اقدامات کوتاه مدت هم مرکز پژوهشها چند پیشنهاد ارائه می‌دهد. این پیشنهادها شامل تعهد به پیش خرید محصولات از شرکت‌های داخلی تولیدکننده با تمرکز بر شرکت‌های دانش‌بنیان تأیید شده توسط وزارت بهداشت یا نوسازی و بازسازی تجهیزات قدیمی و از کارافتاده به کمک این شرکت‌ها، شناسایی و اولویت‌بندی کسب‌وکارهای نوپا یا فناور غیردانش‌بنیان و تعیین مکانیسم‌های ارزیابی میزان آسیب و حمایت از آنها، انطباق شرایط کسب‌وکارهای فناور و خلاق فاقد نیروهای تمام وقت یا رسمی بیمه شده با الزامات کنونی سقف مؤثر تسهیلات، توزیع مناسب تسهیلات بین کسب‌وکارهای نوپا و دانش‌بنیان براساس پراکنش جغرافیایی و نوع فعالیت‌ها و امکان‌سنجی استفاده از ابزارهایی نظیر معافیت‌های مالیاتی یا بیمه‌ای در بازه زمانی مشخص جهت تعدیل فشارهای اقتصادی وارده به شرکت‌های آسیب‌دیده است.