حزب حاکم کمونیست چین ماه گذشته قانونی را مطرح کرد که پکن به موجب آن میتواند به بهانه مخالفت با براندازی، با ساکنان هنگکنگ برخورد امنیتی کند و این در حالی است که حامیان دموکراسی در هنگکنگ این قانون را پایانی بر استقلال و خودمختاری این منطقه میدانند. از سوی دیگر، دولت چین با تکیه بر اطلاعات شخصی کاربران سعی در پیشبرد اهداف خود دارد و فعالیت همه مردم را زیر نظر گرفته است. با وجود این، در تازهترین خبرها گفته شده است با اجرایی شدن قانون امنیتی، شرکتهای بزرگ فناوری از جمله فیس بوک، گوگل، مایکروسافت، واتساپ، تلگرام، زوم و… در روزهای اخیر پایان همکاریهای خود با دولت چین را اعلام کردند و توضیح دادند از ارائه اطلاعات شخصی کاربران به پلیس خودداری میکنند.
شرکتهای بزرگ فناوری با انتشار بیانیهای اعلام کردند که از ادامه هرگونه همکاری در این زمینه سر باز میزنند و این مسأله به آن معنی خواهد بود که بزودی تمامی سرویسها و خدمات کمپانیهای مذکور در منطقه نیمه خودمختار هنگ کنگ معلق میشود. در حالی که خدمات فیس بوک، گوگل، توئیتر و تلگرام از مدتها قبل در کشور چین مسدود شده بود، اما شرکتهای مایکروسافت، زوم و اپل تاکنون خدمات خود را در این منطقه ارائه میکردند و حالا این کمپانیها هم تصمیم به خاتمه فعالیتهای خود گرفتهاند.
فشارهای سیاسی شرکتهای فناوری
حدود پنج سال قبل کاربران هنگکنگی با استفاده از یک ابزار پیام رسان موسوم به «فایرچت» که به اینترنت نیاز نداشت و در عوض به کمک فناوریهای بلوتوث و وایفای با دیگران ارتباط برقرار میکرد «جنبش اشغال مرکز» و «جنبش چتر» را پیش بردند و این اپلیکیشن امکان ارتباط گستردهتر بین مخالفان را فراهم کرد. این کشور هماکنون بار دیگر صحنه آشوب و درگیری مخالفان است و این بار دولت چین قانون امنیتی جدیدی را به تصویب رسانده است که به موجب آن با مخالفان و جدایی طلبان مقابله میکند و تمامی فعالیتهای آنها را ممنوع کرده است.
پایگاه اینترنتی «سیمیلاروِب» در آخرین بررسیهای خود اپلیکیشنهای واتساپ، ویچت، لاین، مسنجر فیسبوک و تلگرام را پرکاربردترین پیامرسانها در هنگ کنگ معرفی کرد و در این میان خبرگزاریهای رسمی اظهار داشتند هر کدام از این اپلیکیشنها صدها گروه ویژه را شامل میشوند که مخالفان از طریق آنها فعالیتهای خود را پیش میبرند. این گروههای مجازی توسط جدایی طلبان شکل گرفتهاند و از وقتی شرکتهای فناوری اعلام کردند اطلاعات آنها را لو نمیدهند، فعالیت آنها بیشتر شده است. در این گروهها اقدامات مختلف صورت میگیرد و از آموزش کمکهای اولیه برای کمک به مجروحان در تظاهرات خیابانی گرفته تا اطلاعرسانی در مورد محل حضور مأموران پلیس، انتشار اخبار اعتراضی، رأیگیری آنلاین و… در آنها انجام میشود.
گروههای مخالف برای جلوگیری از نشت اطلاعات و شناسایی شدن توسط مأموران پلیس به فناوری «اِیردراپ» در دستگاههای موبایلی اپل هم روی آوردهاند و از این طریق اخبار و اطلاعیههای خود را با دیگران به اشتراک میگذارند. این فناوری زمانی مورد توجه قرار گرفت که ماه گذشته در یکی از مناطق بزرگ گردشگری هنگ کنگ معترضان ایردراپ را برای به اشتراک گذاشتن اطلاعات در مورد اعتراضات و نگرانیهای پیرامون لایحه جدید برای مقابله با گردشگرانی که وارد منطقه چینی میشوند، به کار گرفتند.
شرکتهای بزرگ فناوری بهطور کلی با اجرایی شدن قانون جدید دولت چین اعلام کردند به همکاریهای خود با پلیس پایان میدهند و اطلاعات شخصی کاربران را برای شناسایی نیروهای جدایی طلب در اختیار آنها نمیگذارند. تا پیش از این شرکتهای مذکور با درخواست پلیس مرکزی هنگ کنگ موافقت کرده بودند تا در جریان پیگیری جرایم مرتبط با پروندههای قضایی، اطلاعات کاربران را در اختیار مراکز دولتی بگذارند و از این طریق به پیشبرد هرچه بهتر پروندهها کمک کنند ولی شرکتهای مذکور به این نتیجه رسیدهاند که دولت چین از اطلاعات آنها علیه منتقدان و مخالفان سیاسی استفاده میکند و این امر مخالف قانون حمایت از حریم شخصی کاربران است.
شرکت تلگرام با انتشار بیانیهای در این زمینه توضیح داد: «ما حق و حریم شخصی کاربران هنگکنگی را به رسمیت میشناسیم. تلگرام قصد ندارد تا زمان دستیابی به اجماع بینالمللی در مورد تحولات سیاسی جاری در منطقه هنگ کنگ، به تقاضای مطرح شده برای نشر اطلاعات کاربران خود پاسخ مثبت دهد.» فیسبوک نیز هفته گذشته در بیانیه دیگری گفت با توجه به مسائل حقوق بشر، بررسی درخواستها برای دسترسی به اطلاعات کاربران را در لیست انتظار ارزیابی قرار میدهد. شرکت واتساپ، صاحب بزرگترین اپلیکیشن پیامرسان دنیا، که از زیرمجموعههای فیسبوک محسوب میشود هم در بیانیه خود نوشت: «آزادی بیان از جمله حقوق اساسی انسانها محسوب میشود و ما از این حق مردم دفاع میکنیم تا آنها براحتی و بدون ترس از پیامدهای آتی نظرات خود را ابراز کنند.»
سیاست فناوریهای چینی
با بالا گرفتن اعتراضات در هنگکنگ، «تیکتاک» بهعنوان محبوبترین اپلیکیشن پیامرسان ویدئویی جهان هم که توسط چینیها مدیریت میشود تصمیم گرفت در راستای توقف خدمات شبکههای اجتماعی بزرگ، فعالیتهای خود را در این منطقه معلق کند. این اقدام اپلیکیشن چینی که در پی افزایش نظارتها و کنترل دولت مرکزی چین و قانون امنیتی جدید صورت گرفت، ابهامات زیادی را مطرح کرد. سخنگوی شرکت توسعه دهنده این اپلیکیشن ضمن اعلام تصمیم جدید برای تعلیق فعالیتهای «تیکتاک» در هنگکنگ هیچگونه اطلاعات تکمیلی را منتشر نکرد و این مسأله باعث شد رسانههای امریکایی اعلام کنند که با وجود توقف فعالیتهای «تیکتاک»، این اپلیکیشن همچنان به همکاریهای خود با دولت چین ادامه میدهد و «بایتدَنس» بهعنوان شرکت مادر توسعه دهنده ابزار اجتماعی مذکور تصمیم دارد نسخه سانسور شده آن را برای ساکنان هنگکنگ عرضه کند. این شرکت همچنین اپلیکیشن دیگری با نام «دوئین» با کاربری مشابه «تیکتاک» ارائه کرده است که به کمک آن اطلاعات ساکنان منطقه هنگ کنگ را جمعآوری میکند و در اختیار دولت چین میگذارد.
با وجود اقدامات صورت گرفته بسیاری از منتقدان بر این باورند که تصمیم شرکتهای بزرگ فناوری برای توقف فعالیتهای خود در منطقه هنگ کنگ میتواند پشت پردههای دیگری را هم شامل شود. این افراد معتقدند که شرکتهای مذکور با این اقدام در حال برنامهریزیهای جدید هستند بنابراین دور از ذهن نیست در آینده نزدیک شاهد ممنوعیت همیشگی فعالیتها یا هماهنگی کامل آنها با قوانین نظارتی دولت چین باشیم.
در حالی که ادعا میشود اعتراضات اخیر هنگکنگ بهصورت خودجوش و بدون رهبری دنبال میشود، ولی بررسیهای اجمالی نشان میدهد گروههای فعال در شبکههای اجتماعی مهمترین عامل اثرگذار در این زمینه هستند. این روزها شبکههای اجتماعی به مهمترین ابزار کاربردی هنگ کنگیها برای هرگونه برنامهریزی و اعتراضهای خیابانی تبدیل شدهاند و پلیس این منطقه هم عامل اصلی گسترش دامنه تظاهرات را استفاده از انجمنهای آنلاین در شبکههای اجتماعی میداند.
برخی آمارها نشان میدهد میزان استفاده از اپلیکیشنهای اجتماعی در هنگ کنگ طی ماههای اخیر رشد 10 برابری داشته است و در بین آنها «بریجفای» بهعنوان اپلیکیشن ارتباطی بدون اینترنت بیش از برنامههای مشابه بین مردم این منطقه محبوب شده است. نشریه فوربس در آخرین شماره خود توضیح داد طی دو ماه گذشته دانلود این اپلیکیشن توسط کاربران هنگ کنگی بیش از 3600 درصد افزایش یافته است و تنها در یک هفته این برنامه بیشتر از 60 هزار بار دانلود شده است.
به هر حال باید توجه داشت جنبش تازهای که در هنگ کنگ دنبال میشود فارغ از هر نتیجهای که داشته باشد میتواند بهعنوان یکی از تازهترین تجربیات برای سازماندهی اعتراضات خیابانی به کمک شبکههای اجتماعی محسوب شود و نقش پر رنگ فناوری را بیش از هر زمان دیگر در این عرصه به نمایش بگذارد.