دلیل اختلال اینترنت در ماه‌های اخیر چیست؟
اختلال‌های گاه و بیگاه در شبکه ارتباطی زیرساخت کشور دیگر به یک بخش جدا نشدنی ارائه سرویس اینترنت در کشور تبدیل شده است؛ اختلال‌هایی که در نهایت با بلند شدن صدای کاربران در شبکه‌های مجازی باعث میشود تا مقامات وزارت ارتباطات نسبت به آن واکنشی هرچند کوچک داشته باشند. اگر از اتفاق هفته گذشته به دنبال ایجاد اختلال در سرویس AMP گوگل فاکتور بگیریم که در نهایت مشخص شد این اختلال به دنبال دستور یک مقام قضایی بوده، همیشه دلیل اصلی اختلال در شبکه ارتباطات زیرساخت به گردن شرکتهای سرویس‌دهنده خارجی انداخته شده است. برای نمونه همین تیر ماه گذشته وقتی کاربران در توئیتر از اختلال و قطعی در سرویس‌های اینترنت همراه و ثابت خبر دادند، سجاد بنابی، عضو هیات مدیره شرکت ارتباطات زیرساخت در توییتی اعلام کرد که قطعی گسترده اینترنت در خارج از مرزهای ایران به ویژه ارمنستان و ترکیه باعث اختلال در شبکه اینترنت کشور شده است. حالا اما آنطور که صابر مسگری، مدیر محصول CDN ابر آروان به پیوست می‌گوید اختلالی که در تیر ماه روی شبکه زیرساخت کشور اتفاق افتاد، فراتر از قطعی ارتباطات بین‌الملل بوده است. به گفته مسگری در سمت دیگر این ماجرا و در کنار این قطعی، برخی اختلال‌ها روی DNS نیز باعث شده تا ارائه سرویس اینترنت در آن بازه زمانی پراختلال‌تر از همیشه باشد.
اختلال‌های اینترنتی در هفته‌های گذشته بیشتر از هر زمان دیگری احساس میشود و بسیاری از مدیران کسب‌وکارهای مجازی و کارشناسان اینترنت با انتشار تصاویری مختلف خبر از این می‌دهند که این اختلال‌ها با اختلال‌های گذشته فرق دارد و ایجاد تغییراتی در سیستم فیلترینگ کشور عامل اصلی این ماجراست. شایعات فیلتر شدن اینستاگرام و اخیرا پیام‌رسان واتس‌اپ هم به این گمانه‌زنی‌ها دامن می‌زند. هرچند که تاکنون مقامات وزارت ارتباطات و در راس آن شرکت ارتباطات زیرساخت واکنشی نسبت به این اختلال‌ها نداشته‌اند و تنها در مورد اختلال هفته گذشته روی سرویس AMP گوگل در بیانیه‌ای اعلام کردند که به دستور مقامات قضایی این محدودیت ایجاد و در نهایت با پیگیری این شرکت رفع شده است. اما چند روز بعد از این اتفاق دوباره برخی کسب‌وکارها در توییتر خبر از ایجاد اختلال روی سرویس Azure همانند اختلال ایجاد شده روی سرویس AMP را دادند، هرچند که اینبار این اختلال بدون سروصدایی از بین رفت.
صابر مسگری، مدیر محصول CDN ابرآروان وجود اختلال در شبکه اینترنت کشور را دیگر طبیعی می‌داند؛ اما تاکید می‌کند که اختلال‌های اخیر با اختلال‌های گذشته تفاوت بسیاری داشته‌اند. مسگری در این زمینه به پیوست گفت: «اختلال تیرماه که در شبکه ارتباطات زیرساخت کشور شاهد آن بودیم، تنها یک اختلال بین‌المللی نبوده است. وقتی این اختلال ایجاد شد طبیعتا DNS Queryهای ما نباید جوابی دریافت می‌کردند؛ یعنی سرویسی که کار پاسخ دادن به ما را هنگام پیدا کردن یک آدرس اینترنتی انجام می‌داد آن هم نمی‌توانست به ما پاسخی بدهد و در واقع درخواست ما اصلا به آن DNS سرور نمی‌رسید؛ ولی اتفاقی که افتاده بود این بود که درخواست‌ها پاسخ داده می‌شد ولی با یک آدرس اشتباه یا موقتا ذخیره شده.»
او در ادامه با تشریح این اتفاق با اشاره به مثالی توضیح می‌دهد: «اگر اینترنت قطع است پس وقتی درخواستی ارسال میشود پاسخی هم نباید بیاید، مانند این می‌ماند که شما پشت تلفن در حال صحبت باشید و کابل تلفن قطع شود در این شرایط دیگر شما صدای طرف مقابل را نمی‌شنوید و به سوال شما جوابی داده نمی‌شود؛ ولی وقتی کابل متصل باشد باشد، طبیعتا جواب سوال خود را می‌گیرید؛ اما اتفاق دیگر ممکن است این باشد که شما سوالی بپرسید ولی یک جواب دیگر را دریافت کنید این دیگر ارتباطی با قطعی کابل ندارد.»
سامانه‌ای برای پایش لحظه‌ای اینترنت
در سال‌های گذشته برنامه‌های مشخص وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات به بهبود کیفیت اینترنت ثابت هیچ کمکی نکرده است و همچنان داشتن اینترنت باکیفیت و بدون اختلال آروزی هر کاربر ایرانی است. در این میان راه‌اندازی سامانه‌های اندازه‌گیری و پایش کیفی شبکه ارتباطات زیرساخت یا حتی سامانه نت‌سنج پلاس سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی هم نه تنها به بهبود کیفیت اینترنت منجر نشده که حتی به منبعی برای کاربران در مورد اطلاع‌رسانی از وضعیت شبکه ارتباطی کشور تبدیل نشده است.
در برابر جای خالی سامانه‌ای که وضعیت شبکه ارتباطی کشور را به صورت مشخص گزارش و در اختیار عموم قرار دهد، سامانه رادار شرکت ابرآروان توانسته موفقیت نسبی به دست آورد. حالا این سامانه به مرجع مشخصی برای زمان‌هایی که کاربران با کندی و اختلال در سرویس اینترنت خود مواجه می‌شوند تبدیل شده است. سامانه رادار زمستان سال گذشته برای در دسترس قراردادن اطلاعات زیرساخت اینترنت کشور در راستای شفافیت اطلاعات و به عنوان منبع مستقل، در اختیار عموم قرار گرفت. تقریبا ۸ ماه از این اتفاق در یک به روزرسانی جدید این سامانه امکان بایگانی وضعیت اینترنت را نیز در نظر گرفته است. با این قابلیت نه تنها امکان مشاهده وضعیت اینترنت در لحظه از طریق این سامانه امکان‌پذیر است که شرایط مشاهده وضعیت اینترنت در بازه‌های زمانی گذشته نیز فراهم شده است.
سامانه رادار امکان پایش وضعیت شبکه اینترنت را برای عموم و شرکتهای مختلف فراهم می‌کند
صابر مسگری، مدیر محصول CDN ابر آروان در مورد نحوه جمع‌آوری اطلاعات شبکه در این سامانه به پیوست گفت: «برای جمع‌آوری این اطلاعات از زیرساخت CDN ابر اروان کمک می‌گیریم. به صورت گسترده ما در کل ایران زیرساخت CDN یا شبکه تولید محتوا داریم و در شهرهای بزرگ و تهران در همه شرکتهای FCP نیز پاپ سایت داریم. یعنی در شبکه این شرکتهای اینترنتی سرورهایی داریم که وظیفه توزیع محتوای سایت‌هایی که از CDN ابرآروان استفاده می‌کنند را برعهده دارند.»
او ادامه می‌دهد: «در این نقاطی که هستیم در کنار کار توزیع محتوا و ارایه سرویس‌های ابری کار جمع‌آوری دیتاها برای مانیتورینگ وضعیت اینترنت به عنوان یک کار جانبی را هم انجام می‌دهیم . در درجه اول این کار به عنوان سیستم مانیتورینگ خود ابرآروان استفاده می‌شد تا سرویس بهتری ارایه دهیم اما در مرحله‌ای به خاطر درخواستهایی که از سمت کاربران یا حتی سرویس‌دهندگان اینترنت دیگر داشتیم، این مانیتورینگ را به صورت عمومی در اختیار هم گذاشته‌ایم.»
مسگری در پاسخ به اینکه با توجه به نداشتن دسترسی به نقاط بیشتر از طریق NODهای متعلق به شرکت ارتباطات زیرساخت تا چه حد اطلاعات این سامانه کامل و قابل استناد است گفت: «از آنجا که ما در اکثر پاپ سایت‌های شرکتهای اینترنتی زرگ و اصلی کشور مانند ایرانسل، همراه اول، مبین نت، آسیاتک، فناپ تلکام، های وب، رسپینا و … هستیم، این شرایط این امکان را به ما می‌دهد که اطلاعات جامع و کاملی از وضعیت شبکه زیرساختی را از طریق سامانه رادار به اشتراک بگذاریم.»
او همچنین در مورد قابلیت جدید اضافه شده به سامانه رادار نیز اعلام کرد: «پیش از این شما بازه زمانی که در سامانه می‌توانستید وضعیت شبکه را ببینید در بازه زمانی ۶ تا ۸ ساعته بود و بیشتر از ۸ ساعت را نمی‌توانستید ببینید. درحال‌حاضر با کمک قابلیت تاریخچه وضعیت اینترنت، می‌توانید زمان‌های دلخواه از وضعیت شبکه را ببینید. برای نمونه همین الان می‌توانید وضعیت شبکه در تیرماه را بررسی کنید، اینکه اختلال از چه لحظه‌ای شروع شده و تا چه زمانی ادامه داشته است.»
اما آیا این سامانه امکان مشخص کردن اینکه دلیل اختلال در سرویس اینترنت دارد و مشخص می‌کنه که دلیل اختلال‌ها ارتباطی مشکلات بین‌المللی است یا دلیل داخلی دارد؟ مسگری در توضیح این سوال اعلام می‌کند: «این بررسی نیاز به کمی تحلیل دارد. ما در این سامانه سرویس‌های داخلی و خارجی را مانیتور می‌کنیم. گاهی وقت‌ها می‌بینید که سرویس داخلی بدون مشکل در حال کار هستند؛ اما سرویس‌های خارجی مشکل دارند در این مرحله می‌توان نتیجه گرفت که ارتباط اینترنت بین‌الملل دچار مشکل است. از سمت دیگر برای مثال در یک بازه زمانی سرویس داخلی دچار مشکل میشود و از هیچ نقطه‌ای هم امکان دیدن آن وجود ندارد، پس می‌توان نتیجه‌گیری کرد وقتی بقیه سرویسها مشکل ندارند، پس مشکل از خود آن یک سرویس است.»
به گفته او براساس تجمیع اطلاعات می‌توان نتیجه‌گیری مختلفی انجام داد. مسگری تاکید می‌کند که این سامانه امکان مشاهده ارایه سرویس اپراتورها را هم نشان می‌دهد و مشخص می‌کند که درصد خطای کدام اپراتور کمتر است. آنطور که مدیر محصول CDN ابرآروان می‌گوید برخلاف انگیزه‌های اولیه راه‌اندازی این سامانه، در حال حاضر کاربران عادی سهم بیشتری از بازدید سامانه دارند. به طوری که بازدید از سامانه رادار از مرز ۱۰۰ هزار نفر گذشته است.