چرا در ایران همیشه «سیستم قطع است»؟
همشهری- عمادالدین قاسمی‌پناه: در جریان برگزاری انتخابات سامانه‌های رأی‌گیری مدت‌کوتاهی دچار اختلال شد اما چه عواملی باعث قطعی سامانه‌های مهم دولت الکترونیک می‌شوند؟
شاید در عصر دیجیتال که عمده کارهای روزمره و اداری مردم از طریق شبکه اینترنت، اپلیکیشن‌ها و سامانه‌ها انجام میشود، چیزی ناراحت‌کننده‌تر از قطعی سیستم در مراکز خدماتی نباشد. تقریبا همه کسانی که تاکنون به کارگزاری‌های تامین اجتماعی، پلیس + ۱۰، نمایندگی‌های اپراتورهای ارتباطی، بانک‌ها، دفاتر پیشخوان و بسیاری دیگر از مراکز خدماتی مراجعه کرده‌اند، حداقل یک‌بار با این مسئله مواجه شده‌اند. این در حالی است که قطعی مقطعی سیستم، این بار در روز جمعه گذشته در انتخاباتی رخ داد که قرار بود بخشی از فرایند آن ازجمله احراز هویت، به‌صورت الکترونیکی برگزار شود. این موضوع باعث شد تا برخی از نمایندگان مجلس شورای اسلامی از جمله نماینده خمینی‌شهر، روز دوشنبه گذشته در صحن علنی مجلس به این اتفاق اعتراض کند. در ادامه هم رئیس مجلس از کمیسیون‌های اصل ۹۰ و شوراها و امور داخلی مجلس خواست که این موضوع را پیگیری و گزارش آن را تهیه کنند.
کارشناسان و متخصصان رایانه، قطعی سامانه‌ها و سیستم‌های الکترونیکی را امری عادی می‌دانند که ممکن است در هر شرایطی اتفاق بیفتد، اما آنچه از نظر برخی، مهم‌تر از قطعی سیستم است، نبود اراده‌ای برای جلوگیری از تکرار چنین مشکلاتی است. بنابراین علاوه بر مشکلات فنی دخیل در قطعی سیستم‌ها، نقش مدیریت در قطع نشدن سامانه‌ها یا کوتاه بودن زمان اختلال یا قطعی، نکته‌ای کلیدی، تعیین‌کننده و غیرقابل چشم‌پوشی است. همچنین توسعه زیرساخت‌ها می‌تواند به کاهش بروز چنین مشکلاتی کمک کند.
چرا «سیستم قطع است»؟
«سیستم قطع است» جمله‌ای است آشنا برای هر کسی که سر و کارش به سازمان‌ها و ادارات دولتی افتاده باشد. متصدی ارائه‌دهنده خدمات هم معمولا برای توضیح درباره علت قطعی سیستم و پیش‌بینی زمان رفع مشکل، از دانش فنی لازم برخوردار نیست.
ایلیا وکیلی که متخصص فنی حوزه رایانه است، در گفت‌وگو با همشهری، ۴ عامل فنی عمده را در بروز مشکل در سامانه‌های خدماتی دخیل می‌داند.
وکیلی با اشاره به این که حجم بالای استفاده همزمان از یک سامانه می‌تواند باعث اختلال یا قطعی آن سامانه شود، مشکلات سخت‌افزاری، مشکلات نرم‌افزاری، اختلال شبکه و دانش و تجربه محدود کاربر را به‌عنوان عوامل فنی چهارگانه در قطعی سیستم معرفی می‌کند. این کارشناس در توضیح این عوامل می‌گوید: «در بخش نرم‌افزار، ممکن است برنامه‌نویس حجم بالای استفاده همزمان از سامانه را پیش‌بینی نکرده نباشد. درواقع، ممکن است توسعه یک سیستم به وسیله فردی انجام شده که تخصص و تجربه کافی برای توسعه آن را نداشته است.» وکیلی به بخش سخت‌افزاری سامانه‌ها اشاره می‌کند و می‌گوید: «احتمال دیگر در مورد قطعی یک سامانه ممکن است به سخت‌افزار مورد استفاده مربوط باشد. به‌عنوان مثال، ممکن است از سخت‌افزاری استفاده شده که توانایی و قابلیت لازم در هنگام استفاده همزمان از آن سامانه را ندارد.»
این کارشناس فنی، قطعی ارتباط شبکه در یک نقطه خاص را عامل احتمالی دیگر در قطعی یک سامانه می‌داند و در مورد دانش کاربر می‌گوید: «ممکن است، اپراتوری که از سامانه استفاده می‌کند، توانایی رفع اختلال ایجاد شده را نداشته باشد. به‌عنوان مثال، اگر کارت شبکه کامپیوتر یک مرکز خدمات‌دهنده دچار مشکل شود، احتمالا اپراتور سیستم نمی‌تواند آن را تعویض یا تعمیر کند.»
چه باید کرد؟
بخشی از وظایف مدیریت به تامین منابع مالی، تهیه تجهیزات، توسعه زیرساخت‌ها و آموزش کاربران مربوط میشود. اگر زمان زیادی برای تعویض یا تعمیر یک قطعه سخت‌افزاری صرف میشود، نقش مدیریت تعیین‌کننده است، چرا که مشکل شناسایی شده، اما به دلایلی برای رفع این مشکل اقدامی نشده است. وکیلی در مورد رفع مشکلات با مثال‌هایی موضوع را روشن می‌کند: «اگر پیمانکار، تخصص لازم را ندارد باید پیمانکار متخصص جایگزین شود. اگر تکنولوژی مورد استفاده قدیمی است و جوابگوی خواسته مورد انتظار نیست ضرورت دارد که عوض شود یا ارتقا یابد. اگر کاربر از دانش کافی برخوردار نیست باید آموزش ببیند و اگر سخت‌افزار مشکل دارد لزوم ارتقای آن حتمی است.» علاوه بر این، او تأکید می‌کند که «ممکن است زیرساخت مناسبی برای یک سامانه فراهم نشده و پیش‌بینی‌های لازم برای زمانی که سامانه با مشکل مواجه میشود، نشده است».