طالبان چگونه از شبکه اجتماعی برای پیروزی استفاده کرد؟
طالبان پیش از به قدرت رسیدن و حالا با تصرف کابل از شبکه اجتماعی برای تغییر چهره اجتماعی خود استفاده کرده است. در یک ویدئو مسئولان طالبان به کارکنان خانم بخش درمان اطمینان دادند که آسیبی به آنها نمی‌رسد و شغلشان سر جایش باقی است. در ویدئویی دیگری به گروه‌های اقلیت مذهبی امنیت و آزادی را وعده دادند. همچنین کسانی هستند که حضور سربازان طالب در کابل را دلیل امنیت و مبارزه با دزدی می‌دانند.
طالبانی که در اولین دوران حکومت خود اینترنت را ممنوع کرده بود حالا شبکه اجتماعی را به یک ابزار قدرتمند برای مخابره پیام و سرکوب مخالفان تبدیل کرده است. آنها که حالا کنترل افغانستان را در دست دارند از طریق هزاران حساب توییتری به دنبال جلب توجه جامعه هراسان و البته و آشنا به تکنولوژی افغانستان هستند.
تصاویری که طالبان از ثبات و صلح در منطقه نشان می‌دهند با تصاویری که از تخلیه نیروهای آمریکایی از فرودگاه کابل به دست جهانیان می‌رسد در تضاد است. این نشان میدهد که طالبان در دوران جدایی روی استفاده از ابزارهای دیجیتال تمرکز داشته و حالا می‌خواهد از این ابزار برای تسلط بر افغانستان استفاده کند.
شبکه اجتماعی افغانستان شاید نماد مناسبی از وضعیت جامعه این کشور نباشد. منتقدان طالبان و کسانی که از دولت پیشین پشتیبانی می‌کنند حالا ساکت شده‌اند و در همین چند هفته گذشته تعدادی از کارزارهای شبکه اجتماعی باعث شدند تا نیروهای امنیتی افغان بدون جنگ تسلیم طالبان شوند؛ این موضوع نشان میدهد که طالبان به خوبی از شبکه اجتماعی برای القای پیام خود استفاده می‌کند.
توماس جانسون، استاد مدرسه‌ای در شهر مونتری کالیفرنیا، می‌گوید: «آنها فهمیده‌اند که برای پیروزی در جنگ باید از حکایت و داستان استفاده کنند. تمام افغان‌ها در مناطق شهری گوشی هوشمند دارند و من فکر می‌کنم این کار بسیار موثر است. آنها با شبکه اجتماعی به افغان‌ها می‌گویند که باید چه کاری انجام دهند.»
تصویری از فروش گوشی هوشمند در بازاری در کابل، ۲۰۱۶
حالا طالبان در معرض همان تاکتیک‌هایی قرار دارد که برای پیروزی از آن استفاده کرد. درست مثل جنبش‌های بهار عربی و دیگر جنبش‌های منطقه که با شبکه اجتماعی سازماندهی و هدایت شدند، مخالفان آنها نیز از این ابزار استفاده می‌کنند. امکانات ارتباطی افغان‌ها در کنار حمایت جهانی حالا به قدرتی برای مقاومت تبدیل میشود. حتی همین حالا هم هشتگ‌هایی مثل #DonotChangeNationalFlag (پرچم ملی را تغییر ندهید) در حال انتشار هستند و از داخل و خارج پشتیبانی می‌شوند.
تصویری که طالبان خواهان نمایش آن است
طالبان با پیامی حاکی از صلح و اتحاد به این درخواست‌ها پاسخ داده است. طالبان آمریکایی‌ها و دیگر کشور‌های خارجی را دلیل جنگ بی پایان این کشور می‌داند و از تصاویر فرودگاه کابل برای تاکید بر این پیام خود استفاده کرده است.
قاری سعید خوستی، یکی از شناخته شده‌ترین اینفلوئنسر‌های پشتیبان طالبان، از تصاویر فرودگاه ابراز تاسف کرده و در یک پست توییتری گفت: «من با دیدن وضعیت شما گریه کردم. شما، دوستان ساکن در منطقه، ما ۲۰ سال است که برای شما گریه کردیم. ما به شما گفتیم که غنی هم به شما وفادار نخواهد بود.» او اشرف غنی، رئیس جمهور سابق افغانستان را که هفته گذشته از این کشور فرار کرد، نمادی از غرب‌گرایی دانسته و گفت: «به الله قسم ما شما را بخشیده‌ایم. ما خواستار چنین وضعیتی نیستیم. لطفا به خانه‌های خودتان برگردید.»
با این حال طالبان که در دوران حکومتش از ۱۹۹۶ تا ۲۰۰۱ با اعدام و حتی سنگسار شناخته می‌شد، به دنبال القای تصویری مثبت از حکومت جدید است. روزنامه نگاران مردمی طالبان دائما به خیابان‌ها رفته و ویدیو و محتوایی از رضایت مردم و شهروندان جمع‌آوری می‌کنند.
بنجامین جنسن، یکی از اعضای کنسول آتلانتیک، می‌گوید: «طالبان نیازی به یادآوری خشونت ندارد. مردم به این موضوع واقف هستند. آنها باید تصاویری نشان دهنده که حاکی از قدرت آنها در اداره و یکپارچه سازی کشور باشد.»
با وجود مقاومت شبکه‌های اجتماعی از جمله فیسبوک و یوتیوب، طالبان با موفقیت بیشتر محتوای مد نظر خود را در فضای آنلاین با حساب‌های جدید منتشر کرده است. البته فعالیت این گروه در توییتر مستقیما ممنوع نیست و طالبان تمرکز خاصی روی این شبکه اجتماعی دارد.
برخی مخالفان طالبان با جدیت در حال مقابله هستند و برخی دیگر نیز خاموش و مسکوت باقی مانده و نمی‌خواهند جان و مالشان را بخطر بیاندازند. یکی از فوتبالیست‌های زن افغان این هفته به هم تیمی‌های خود هشدار داد که تصاویر خود را از شبکه‌های اجتماعی حذف کنند. فیسبوک و توییتر نیز تدابیری را در این باره اتخاذ کرده‌اند که در ادامه درمورد آن صحبت می‌کنیم.
یکی از اساتید دانشگاه ننگهار در جلال‌آباد که درخواست گمنامی کرده می‌گوید بسیاری از دانش آموزانش که در کارزارهای ضد طالبان شرکت کرده بودند حالا حساب‌های شبکه اجتماعی خود را غیرفعال کرده‌اند. نسلی که پس از حکومت پیشین طالبان متولد شده حالا باید اسناد آنلاین خود را مخفی و نابود کند.
افغانستان امروز با سال ۲۰۰۱ که اینترنت در این کشور ممنوع شد بسیار متفاوت است. طبق اطلاعاتی که استاتیستا (Statista)، یک شرکت تحقیقی درمورد بازار، ارائه کرده کاربران موبایل این کشور از تنها یک میلیون در سال ۲۰۰۵ به ۲۲ میلیون در سال ۲۰۱۹ رسیده‌اند. متخصصان برآورد کرده‌اند که ۷۰ درصد از جمعیت این کشور به یک گوشی موبایل دسترسی دارند.
آمار استاتیستا درمورد کاربران شبکه موبایل افغانستان از ۲۰۰۲ تا ۲۰۱۹; ارقام به میلیون (منبع: Statista.com)
امروز طالبانی که از ممنوعیت و حذف محتوا نا امید شده به دنبال تولید محتوای بیشتر و ارسال پیام خود در شبکه اجتماعی است.
طالبان خیلی زود اینترنت را به یک ابزار جدید پروپاگاندا تبدیل کرد و از آن در کنار پیام‌های متنی و رادیو استفاده می‌کند. این گروه وب‌سایت‌های خود را دوباره فعال کرده و از تکنیک مثل ارسال پیام جمعی استفاده می‌کند. گزارشی نشان داد که آنها از هشتگ‌هایی برای اعمال نفوذ در رای گیری سال ۲۰۱۹ استفاده کرده‌اند.
رهبران طالبان نیز در چند هفته اخیر برای کسب مقبولیت جهانی پیغام‌هایی را به انگلیسی ارائه کرده و رخداد زنده خبری برگزار کرده‌اند. وبسایت رسمی طالبان نیز به انگلیسی، پشتو، دری، اردو و عربی فعالیت می‌کند.
یکی از اعضای کمیته شبکه اجتماعی طالبان که درخواست گمنامی کرده می‌گوید طالبان از گذشته درس گرفته است. به گفته او ارسال پیام سریع و هوشمندان یکی از ابزارهای اصلی حمله بود و طالبان میکروفون و گوشی هوشمند در اختیار سربازان قرار داد تا از خط مقدم و تصرف منطقه جدید گزارش ارسال کنند.
عبدالسید، یک محقق مستقل که روی تاکتیک‌های شبکه اجتماعی این گروه تمرکز داشته می‌گوید: «گوشی‌های هوشمند یکی از سلاح‌های موفق طالبان بوده‌اند. آنها حالا علاقه خاصی به گوشی‌های هوشمند دارند.»
جمعه گذشته که نیروهای طالبان وارد هرات شدند، آنها تصویری و ویدئو‌هایی از اسماعیل خان، یکی از شناخته شده‌ترین فرماندهان مخالف طالبان، منتشر کرده و او را در کنار رهبران طالبان و در آزادی کامل نشان دادند.
به عقیده عبدالسید پیام این ویدئو و تصاویر این بود که: «اگر با اسماعیل خان، یکی از دشمنان بزرگمان، اینطور با احترام برخورد می‌کنیم پس دیگر خطری برای هیچکس وجود ندارد.»
با وجود اینکه طالبان به شدت در فضای مجازی فعال است، بسیاری از کسانی که علیه طالبان فعالیت می‌کردند با ترس از اقدام طالبان علیه آنها ساکت شده‌اند.
با وجود اینکه شبکه‌های اجتماعی در برابر طالبان مقاومت می‌کنند اما روز سه شنبه ویدئویی از اعتراض گروه کوچکی از زنان کابل در حضور جنگجویان طالبان به طور گسترده در شبکه‌های اجتماعی اشتراک‌گذاری شد. روز بعدی نیز ویدئویی از یک حادثه در طالبان در شبکه‌های اجتماعی وایرال شد؛ طالبان به گروهی از جوانان که پرچم این گروه را پایین کشیده و پرچم دولت پیشین را جای آن گذاشتند شلیک کرد.
استاد دانشگاه ننگهار می‌گوید نسلی که در دولت قبلی زندگی کرده به سختی طالبان را می‌پذیرد و می‌گوید: «می‌ترسم طالبان خیلی زود به همین دلیل شبکه‌های اجتماعی را محدود کند.»
اقدامات شبکه‌های اجتماعی در رابطه با طالبان
با حاکم شدن طالبان بر افغانستان، شبکه‌های اجتماعی با سوالات جدیدی روبه‌رو هستند. با توجه به اختلاف نظری که بین رهبران جهان بر سر طالبان وجود دارد، نقش شبکه‌های اجتماعی بسیار پررنگ شده است.
با وجود ممنوعیت فعالیت طالبان در فیسبوک، توییتر به نمایندگان طالبان اجازه فعالیت میدهد
فیسبوک تدابیری را اتخاذ کرده تا از کاربران خود در برابر طالبان محافظت کند. ناتانیل گلیکر (Nathaniel Gleicher)، مسئول سیاست‌های امنیتی فیسبوک، در توییتر از اقدامات این شبکه اجتماعی در هفته گذشته سخن گفت. این شرکت یک قابلیت «تک کلیک» را در اختیار مردم افغانستان گذاشته تا در همان لحظه بتوانند حساب‌های خود را قفل و پست و محتوای آن را از تمام فعالان شبکه اجتماعی مخفی کنند.
همچنین این شبکه اجتماعی امکان مشاهده و جستجو در لیست دوستان کسانی که در افغانستان هستند را هم از بین برده تا کسی امکان ردیابی دیگر اشخاص را نداشته باشد. اینستاگرام نیز در یک پیام انحصاری اطلاعاتی را در اختیار کاربران افغان قرار داده و طریقه قفل سریع حساب را به آنها آموزش میدهد.
فیسبوک مدت‌ها است که طالبان را براساس قوانینی که درمورد سازمان‌های خطرناک دارد از این شبکه اجتماعی حذف و فعالیت آنها را ممنوع کرده است. سخنگوی فیسبوک در مصاحبه با بی‌بی‌سی گفت: «طالبان براساس قانون آمریکا یکی سازمان تروریستی است… این یعنی ما حساب‌های متعلق به طالبان یا از سوی آنها و حساب‌هایی که از آنها پشتیبان کرده و آنها را نمایندگی می‌کنند حذف می‌کنیم.»
البته طالبان افغانستان از سوی وزارت کشور آمریکا یک سازمان تروریست خارجی محسوب شناخته نمی‌شود اما شاخه پاکستان طالبان از سال ۲۰۱۰ به عنوان یک سازمان تروریستی شناخته شده است. با این وجود براساس تحریم‌های اقتصادی آمریکا پس از حادثه یازده سپتامبر، این گروه با وجود عدم حضور در لیست سازمان‌های تروریستی یک گروه تروریستی محسوب میشود.
با وجود اینکه فعالیت طالبان در واتساپ (متعلق به فیسبوک) ممنوع است، اما رمزنگاری سرتاسری این پلتفرم باعث شده تا اجرای این قوانین دشوار شود. واتساپ یکی از پیام‌رسان‌های مشهور در افغانستان است و نیروهای نظامی و طالبان سال‌ها است که از آن برای ارتباط با یکدیگر استفاده می‌کنند. با وجود اینکه فیسبوک اجازه حضور طالبان را در پلتفرم‌های خود نمی‌دهد اما این گروه به واتساپ روی آورده است.
البته ممنوعیت فعالیت طالبان در فیسبوک تنها به دلیل قوانین آمریکا نیست. مونیکا بیکرت (Monika Bickert)، نماینده سیاست محتوای فیسبوک، در هفته گذشته اشاره کرد که حتی اگر آمریکا طالبان را از لیست گروه‌های تروریستی خارج کند، این پلتفرم به صورت جداگانه شرایط را ارزیابی و خودش تصمیم گیری می‌کند. بیکرت می‌گوید: «… ما باید بررسی کنیم که آیا آنها سیاست سازمان‌های خطرناک ما را نقض می‌کنند یا خیر.»
یوتیوب نیز همانند فیسبوک طالبان را از پلتفرم خود حذف و فعالیت آنها را ممنوع کرده است. این تصمیم یوتیوب به نظر وابسته به تحریم‌های آمریکا است و ممکن است با تغییر رویکرد دولت آمریکا عوض شود.
یک سخنگوی یوتیوب در مصاحبه با تک‌کرانچ گفت: «یوتیوب از تمام تحریم‌ها و قوانین بازرگانی از جمله تحریم‌های آمریکا تبعیت می‌کند. به این دلیل اگر حسابی را پیدا کنیم که باور داشته باشیم در مالکیت و تحت کنترل طالبان افغانستان است، ما آن حساب را حذف می‌کنیم. همچنین سیاست‌های ما انتشار محتوایی که ترویج خشونت کند را نیز منع می‌کند.»
اما توییتر برخلاف فیسبوک و یوتیوب ممنوعیت کاملی برای اعضای طالبان ندارد. ذبیح‌الله مجاهد، سخنگوی طالبان، دائما اخبار روز فعالیت‌های طالبان در کابل را در توییتر به اشتراک می‌گذارد. قاری یوسف احمدی، شخص دیگری که طالبان را نمایندگی می‌کند هم به صورت آزاد در این پلتفرم فعالیت دارد.
اگر طالبان حضور خود را در شبکه‌های اجتماعی و دیگر پلتفرم‌ها پررنگ‌تر کند، این شبکه‌های اجتماعی نیز باید در این باره تصمیم گیری کنند. تیک‌تاک که به درخواست وبسایت خبری تک‌کرانچ برای اظهار نظر در این باره پاسخی نداد پیشتر در مصاحبه با شبکه NBC اعلام کرد که این شبکه اجتماعی طالبان را یک سازمان تروریستی قلمداد کرده و اجازه انتشار محتوای حامی این گروه را در پلتفرم خود نخواهد داد.
طالبان فعلا پای خود را از شبکه‌های اجتماعی معروف فراتر نگذاشته است اما احتمالا این گروه برای بازسازی چهره خود مجبور به استفاده از دیگر پلتفرم‌ها خواهد شد.
توییچ نیز دیگر شبکه اجتماعی معروف که عمدتا برای پخش زنده بازی‌های آنلاین استفاده میشود از اظهار نظر در این باره خودداری کرد اما این پلتفرم سیاستی برای «فعالیت جدای از خدمات» دارد که فعالیت خارجی کاربران را مد نظر قرار داده و درصورت نقض قوانین آنها را از این پلتفرم اخراج می‌کند. این سیاست در ابتدا با هدف جلوگیری از سو استفاده و سو استفاده جنسی در بین فعالان این شبکه اجرایی شد.
این قوانین حساب‌های متعلق به گروه‌های تندرو، تروریسم و دیگر تهدید‌های جدی را نیز شامل می‌شوند. براساس تعریف این سیاست، طالبان حتی در صورت برداشته شدن تحریم‌های آمریکا و تغییر ماهیت تروریستی خود در آینده بازهم امکان فعالیت در توییچ را نخواهد داشت.