شکل گیری شرکتهای دانش بنیان و اهداف آن در ایران و جهان
شرکت دانش بنیان یا همان شرکتهای متمرکز بر دانش به آن دسته از شرکت هایی تلقی می شود که دارای ارزش هایی می باشند که بر اساس دانش و فناوری اطلاعات بنا شده است.
به گزارش فصلنامه نشریه ارتباطات شماره ۲۷۳،در واقع می توان گفت که این دسته از شرکت ها موتور رشد و توسعه هر کشور در حال توسعه ای محسوب می شوند. این شرکت ها موجب رونق و شکوفایی هستند و قطعا باعث پیشرفت دانش کشور می شوند.
تاریخچه روی کار آمدن عبارت «دانش بنیان» در جهان:
تاریخچه روی کار آمدن این دسته از شرکت ها به سال ۱۹۷۹ میلادی برمی گردد. در این سال پژوهشگری به نام «لیتل» اولین تحقیقات خود را برای ایجاد شرکت های دانشبنیان آغاز کرد و با بهکار بردن عباراتی نظیر «شرکتهای فناوری محور» توانست شرکتی جهت بررسی و توسعه اختراعات علمی، دانش و نوآوری ها تاسیس کند.
از آن زمان تا به اکنون عبارتهایی نظیر «سازمانهای دانش محور، شرکت های مبتنی بر فناوریهای پیشرفته، شرکتهای دانش مبنا، کسب و کار دانش محور، شرکتهای مبتنی بر فناوریهای نوین، سازمان های مبتنی بر نوآوری» رواج پیدا کرد که مصداقی از شرکتها در نظر گرفته میشوند.
سهامداران این شرکتها، اغلب متخصصان و افراد تحصیل کردهای هستند که با فراگیری علوم و دانش و نوآوریها موفق به ارائه یک خروجی غیرنقدی میشوند. این خروجی میتواند اموال معنوی هم¬چون حق اختراع، طرحهای صنعتی، دانشهای فنی، نرم افزارها و … باشد.
تاریخچه ثبت مصوبه حمایت از شرکتهای دانشبنیان در ایران:
در کشور ما قانون حمایت از این شرکت ها و تجاریسازی اختراعات و توسعه نوآوری ها در تاریخ ۵ آبان، سال ۱۳۸۹ مشتمل بر سیزده ماده و شش تبصره برای رشد و توسعه اقتصاد کشور مورد بررسی قرار گرفته و به تصویب مجلس رسید و سپس ۲۵ روز بعد مورد تأیید شورای نگهبان قرار گرفت و جهت اجرای این مصوبه به مجلس شورای اسلامی ابلاغ شد.
در مصوبه قانون جمهوری اسلامی، این دسته بندی به این شکل تعریف شده اند:
سازمان و شرکت مبتنی بر دانش، یک مؤسسه خصوصی یا تعاونی میباشد که با هدف توسعه اقتصاد دانش محور، هم افزایی علم و ثروت، تحقق و گسترش اختراعات و نوآوری های علمی و اقتصادی، تجاری سازی نتایج اختراعات تشکیل می شود.
لازم به ذکر است که آیین نامه تشخیص صلاحیت مؤسسات و شرکتهای مبتنی بردانش، بر اساس هدف و رویکرد خروجی محوری که دارد، بنا شده است و طبق بند ۵ ماده ۱ مؤسسات مبتنی بردانش باید کالا و خدماتی را به عنوان یک خروجی طبق اهداف تعریف شده؛ عرضه کنند. باید اضافه کنیم که در آیین نامه تشخیص صلاحیت این شرکتها، ویژگی کالاها به ۳ شکل تشریح شده است. این سه شکل عبارتند از:
۱- محصول در حیطه فناوری های متوسط به بالا می باشد؛
۲- محصول دارای یک سری پیچیدگی فنی میباشد و تولید و تداوم آن به تحقیق و توسعه بیشتر نیازمند میباشد؛
۳- عمده ارزشافزوده محصول یا همان کالای خروجی شرکت مبتنی بردانش ناشی از دانش فنی و نوآوری میباشد.
حقوق مالکیت فکری و آرندی :
هر محصول و یا خدماتی که ما در زندگی خود از آن ها بهره می‌بریم؛ نتیجه یک سری نوآوریهای کوچک و بزرگ میباشد. در واقع مانند یک زنجیره نوآوریها و دانشها بههم وصل شدهاند و در نهایت برای ایجاد یک خروجی نوین شده است. از آنجایی که این نوآوریها تلاش پژوهشهای فکری و دانش میباشد؛ از این رو شرکتهای مبتنی بر دانش، قادر هستند که مالک اختراعات و دارای‌های فکری خود شوند و آنها را به ثبت برسانند.
در واقع نسبت به هر روش نوینی، هر ایدهای، هر اختراعی، هر محصولی اظهار مالکیت و دارایی فکری خود را مدیریت کنند. در واقع شرکتهای مبتنی بر دانش بهطور همزمان میتوانند هم مالک دارایی‌های فکری خود باشند و هم از آنها بهره ببرند. لازم به ذکر است که برخی شرکت¬های مبتنی بر دانش دارای یک سری اطلاعات محرمانه تجاری و فنی ارزشمندی می باشند که می بایست در شکل اسرار تجاری شرکت حفظ شوند.
مهمترین ویژگیهای شرکتهای دانش بنیان :
شرکتهای دانش محور، دارای یک طرح و ایدهای نوین میباشند تا موجب رشد و توسعه اقتصاد کشور شوند. مهمترین آنها شامل موارد زیر است:
خلق ایده های جدید بر پایه فناوری کشور
اولین و مهمترین ویژگی شرکتهای دانش محور، داشتن طرح و ایدهای جدید بر پایه دانش و فناوریهای کشور میباشد. در واقع میزان خلق ایده‌ها و نوآوریها در داخل هر کشور به میزان سطح دانش و فناوریهای همان کشور بستگی دارد. به منظور ایجاد یک طرح خلاقانه و نوین در داخل کشور باید محیط مناسب برای آزمایش و ارائه آن فراهم باشد. در صورتی که طرح با سطح فناوری و زیر ساخت های کشور ایران مغایرت داشته باشد؛ حمایت از آن ها امکان پذیر نخواهد بود.
پایداری دانش و نوآوری در مقابل تحولات جهانی
پایداری دانش و نوآوری در برابر تحولات جهانی، یکی دیگر از ویژگیهای مهم شرکت های دانش محور میباشد. موارد ذکر شده در سازمانWTO، باعث بالا رفتن عمر این شرکتها میشود و نگرانی شرکتها از بابت تغییر دنیای سیستمی را برطرف خواهد کرد. در واقع از آن جایی که اساس این شرکت ها ، دانش نوین می باشد؛ از این رو باید شرکت های دانشمحور در مقابل تغییراتی که ممکن است در آینده¬ای نزدیک در دنیای سیستمی رخ دهد؛ مقاومت کنند.
نداشتن هیچگونه مالکیت ملموس
شرکت های دانش محور برخلاف شرکتها و کسب و کارهای تجاری هیچگونه مال و املاکی مانند زمین، تجهیزات، ماشین‌آلات و … نیستند. چرا که این شرکتها فقط بر اساس فناوری و تخصص های علمی و پژوهشی بنا شده است و بر روی دانش خود تمرکز دارد. لازم به ذکر است که این شرکت ها به دلیل دانش¬محور بودن و نداشتن هیچ گونه مال ملموسی، دارای اظهارنامه مالیاتی یا درآمدی نیز نخواهند بود.
داشتن خروجی نوین
این شرکتها باید دارای یک خروجی مشخص و نوینی باشند. در واقع محصولات این مؤسسات باید به تولید برسند. و یا اینکه در حد نمونه آزمایشگاهی ساخته شود. محصول و یا خدمات شرکت های مبتنی بر دانش باید از سطح دانش و فناوری های بالایی برخوردار شده باشند. در صورتی که در سطح معمولی و عادی مطرح شود؛ مورد حمایت قرار نمی‌گیرد.
طی سال های گذشته به موجب روی کار آمدن شرکتهای دانشمحور، ارائه خدمات با کیفیت بسیار اهمیت پیدا کرده است. ماهیت علمی این شرکتها و موسسات، باعث شده که قشر اساتید دانشگاهی و اعضای هیات علمی دانشگاهها نقش بسیار مهمی در ایجاد این شرکتها داشته باشند و اساتید دانشگاهها و اعضای هیات علمی نقش مهمی را در آن ایفا نمایند.
گزراشی از تعداد شرکت های مبتنی بر دانش در ایران:
در حال حاضر شرکتهای مبتنی بر دانش مورد تأیید، باعث اشتغال زایی برای ۸۶ هزار نفر در کشور ایران شده است. علاوه بر این میزان فروش مؤسسات دانشمحور در سال گذشته، بیش از ۱۷ هزار میلیارد ثبت شده است.
انواع محصولات و خدمات شرکت های دانش محور:
محصولاتی که در حوزههای کالاها و خروجی شرکتهای مبتنی بر دانش قرار میگیرند؛ شامل موارد زیر میباشد:
• محصولات و یا خدمات فناوری در حوزه های زیستی، پزشکی، کشاورزی، صنعتی و محیط زیستی
• فناوری نانو از جمله کالاها و مواد اپتیک و فوتونیک و مواد، قطعات و سامانههای وابسته به آن؛
• مواد پیشرفته صنعتی، ساختمانی و … از جمله فلزات، پلیمرها، کامپوزیت‌ها، سرامیک‌ها؛
• محصولات و تجهیزات پیشرفته ساخت، تولید و آزمایشگاهی، داروهای پیشرفته؛
• محصولات الکترونیکی و کنترلی از جمله میکروالکترونیکها، قطعات کنترلی، مدارها، سختافزار کامپیوتری و ….؛
• نرم افزارهای و برنامههایی در حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات؛
• محصولاتی در حوزه مهندسی پزشکی، هوا فضا از جمله پرنده‌ها ، ماهواره¬ها، موشک‌ها و سایر حوزه ها و دسته بندی هایی که کالا و یا خدمات در آن سهمی نداشته اما فناوری های نوین و ظهور ایده های نوآورانه بنیان در آن ها، نفوذ کرده است. بهطور مثال ایده‌ها و طرحهایی در حوزه نفت و گاز، عمران و حمل و نقل، برق، آب و هوا، معدن کشاورزی، انرژی‌های هستهای و تجدیدپذیر و … میتوانند مورد تأیید کارشناسان قرار بگیرد..
هدف از راهاندازی شرکتهای دانشبنیان:
• جذب و تبدیل کردن ایده‌ها به محصول و مشاغل پایدار؛
• تجاریسازی علم و دانش؛
• تجاریسازی یافته‌های تحقیقاتی و پژوهشی؛
• توانمندسازی دانش‌آموختگان برای ورود به فضای کسب‌و‌کار؛
• حمایت، هدایت و سمت‌دهی نوآوریها و تولید کردن فناوریهای برتر؛
• به‌کارگیری توانمندی‌های دانشگاهها و واحدهای پژوهشی در جامعه؛
• ترغیب متخصصان، نوآوران، مخترعان، اعضای هیئت علمی دانشگاهها و واحدهای پژوهشی؛
• رفع نیازهای جامعه و ترویج فرهنگ تجاریسازی در دانشگاهها و مراکز پژوهشی؛
• تشویق بنگاه‌های اقتصادی و دستگاه‌های اجرایی به بهره‌گیری از یافته‌های پژوهشی و فناوریهای شکل‌یافته در مراکز پژوهشی؛
• ارتقاء فرهنگ کارآفرینی
حمایت های قانونی از شرکت های دانش بنیان:
۱- معافیت از پرداخت مالیات و عوارض، حقوق گمرک سود بازرگانی و عوارض صادراتی به مدت ۱۵ سال؛
۲- تأمین تمام یا بخشی از هزینه های تولید و عرضه و یا به‌کارگیری نوآوری و فناوری با اعطای تسهیلات کم بهره یا بدون بهره بلندمدت و یا کوتاهمدت؛
۳- اولویت استقرار واحدهای پژوهشی و فناوری و مهندسی و تولیدی شرکتها و مؤسسات دانش بنیان؛
۴- اولویت واگذاری تمام یا بخشی از سهام مرکز و مؤسسات پژوهشی دولتی قابل واگذاری؛
۵- ایجاد پوشش بیمهای مناسب برای کاهش خطرپذیری محصولات دستاوردهای دانش نوآوری و فناوری در تمام مراحل تولید عرضه و به کارگیری.
۶- تسهیل شرایط مناقصه در موضوعات مرتبط با این قانون و تمهید امکان مشارکت شرکتها و موسسات موضوع قانون مزبور. (ماده۳ قانون حمایت از شرکتها و موسسات دانش بنیان تجاریسازی نوآوریها و اختراعات)
مهمترین مزایا و امتیازات شرکت¬های دانش بنیان :
یکی از مهمترین مزیتها و امتیازات شرکتهای مبتنی بر دانش، ایجاد فرصتی بسیار طلایی برای مورد حمایت قرار گرفتن از سوی دولت میباشد.
در صورت نوین بودن طرح و ایده شرکتهای دانش محور، سازمانهای دولتی، به جهت پیشرفت اقتصاد کشور از آنها حمایت میکند. از دیگر مزیتها و امتیازات شرکت¬های مبتنی بر دانش میتوان به موارد زیر اشاره کرد.
با تأیید و مورد حمایت قرار گرفتن ایده و طرح نوین شرکتهای دانشحور، این شرکتها، از پرداخت مالیات، عوارض و هم-چنین پرداخت های گمرکی به مدت زمان ۱۵ سال معاف میشوند.
با تأیید صلاحیت شرکتهای مبتنی بر دانش، امکان کسب وامهایی جهت تولید محصولات و یا عرضه خدمات بهصورت پرداختهای بلندمدت بدون هیچگونه بهره بانکی برای چنین شرکت‌هایی فراهم میشود.
به چنین شرکت‌هایی، در خصوص راهاندازی واحدهای فناوری، پژوهشی، پارک علم و فناوری، تخصیص آزمایشگاه و بسیاری از موارد دیگر اولویت داده می شود.
با تأیید طرح و ایده های نوین و نوآورنه شرکتهای مبتنی بردانش، امکان بیمه شدن محصولات، به جهت کاهش خطر-پذیری آنها ایجاد میشود.
از جمله مزیتهای شرکتهای دانش محور میتوان به دریافت مشاوره‌های مالیاتی و حسابداری رایگان از سوی سازمانها، بخشودگی جرایم عدم بیمه، امریه نظام وظیفه، جایگزین شدن پروژه‌ها به جای خدمت سربازی، حمایت از حضور در نمایشگاه¬های خارجی و بین¬المللی و … اشاره کرد.
لازم به ذکر است؛ صندوق نوآوری، شکوفایی و استعدادیابی کشور ایران در راستای حمایت از ایده های نوین، بین ۳۰۰ میلیون الی ۵ میلیارد تومان تسهیلات تجاری سازی محصولات و خدمات، به چنین شرکت¬های دانش محور اعطا میکند. جهت ارائه این تسهیلاتی، حدودا ۱۲ بانک و ۹ صندوق پژوهش با صندوق تجاری سازی و نوآوریها همکاری میکند. نرخ سود وام صندوق نوآوری و شکوفایی، از نرخ سود بانکها بسیار پایینتر است که این مزید بر علت شده تا تعداد متقاضیان شرکت های مبتنی بر دانش در ایران سالانه بالاتر رود.