مروری بر اهداف وزارت ارتباطات؛ شبکه ۲۰ میلیونی فیبرنوری آرزوی در دسترس یا دست‌نیافتنی؟
از ابتدای فعالیت دولت جدید، بحث برنامه پوشش ۸۰ درصدی شبکه فیبرنوری به منازل و کسب‌وکارها تا پایان دولت، سرتیتر خبرهای زیادی شده و در کنار تمجید از لزوم پرداختن به اصل موضوع، محل بحث و حتی در مواردی تردید کارشناسان نیز شده است. تا جایی که در آخرین نمونه، اظهارات تند و جنجالی معاون فناوری اطلاعات شرکت مخابرات ایران مبنی بر اجرایی نبودن این طرح و زیر سوال بردن اصل آن واکنش روابط عمومی سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی را برانگیخت.
اصل ماجرا چیست؟
بنا بر مصوبه شماره ۳۲۹/۳ کمیسیون تنظیم مقررات به منظور پوشش ۸۰ درصدی دسترسی پهن‌باند ثابت خانوارها بر اساس اهداف عملیاتی طرح کلان و معماری شبکه ملی اطلاعات، برنامه توسعه شبکه دسترسی مبتنی بر فیبرنوری، یکی از پروژه‌های اولویت‌دار وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات به حساب می‌آید. طبق سند منتشرشده و تصمیمات اتخاذشده از سوی این وزارتخانه، ایجاد پوشش 20 میلیون پورت فیبرنوری تا پایان دولت برای این پروژه، تعیین و طرح‌ریزی شده است که طبعاً سهم قابل توجهی از آن منجر به ایجاد دسترسی و پورت فعال خواهد شد. در این گزارش سعی شده است تا با توجه به پتانسیل بازار و وضعیت اقتصادی موجود در سطح کلان کشور، این موضوع مورد بحث و بررسی قرار گیرد. قبل از تشریح وضعیت ایران در فیبرنوری و پیش‌بینی روند رشد این فناوری ابتدا نتایج حاصل‌شده از ارزیابی سایر کشورها شرح داده میشود تا دید بهتری نسبت به پروژه پیش روی وزارت ارتباطات ایران حاصل شود.
تجربه کشورهای دیگر، آینه آینده‌نمای ما
خوشبختانه یا متاسفانه کشورهای بسیاری پیش از ما تجربه توسعه فیبرنوری را داشته‌اند. طبق مطالعات انجام‌شده، نرخ رشد مرکب سالانه (CAGR) پوشش‌دهی فیبرنوری در ۳۹ کشور اروپایی از سال ۲۰۱۲ تا سپتامبر ۲۰۲۱، به ۱۶ درصد و در همین زمان تعداد مشترکان به ۱۹۸.۴ میلیون اشتراک رسیده است که ۵۷ درصد خانوارها را شامل میشود. طبق پیش‌بینی انجام‌شده در این گروه از کشورها، با نرخ رشد مرکب سالانه هفت درصد، از سال ۲۰۲۱ تا سال ۲۰۲۷ تعداد اشتراک فیبرنوری به ۳۰۹ میلیون اشتراک ارتقا پیدا خواهد کرد.
روند رشد تعداد پوشش و تعداد اشتراک فیبرنوری در ۳۹ کشور اروپایی
از طرف دیگر، داده‌های آماری ترکیه، کشور همسایه ایران و کشوری که از لحاظ فرهنگی، جمعیتی و اقتصادی قابل قیاس با ایران است، نشان می‌دهد این کشور طی ۱۰ سال اخیر میزان پوشش فیبرنوری خود را به ۵۱ درصد و نسبت تعداد مشترکان به واحدهای پوشش‌داده‌شده (نرخ پذیرش یا Take-up) آن را به ۳۷ درصد رسانده است. در این کشور سهم بازار فیبرنوری در خدمات ثابت ترکیه ۲۶.۷ درصد به دست آمده که مجموعاً حدود ۴.۸ میلیون اشتراک را شامل میشود.
پتانسیل رشد فیبرنوری ایران در طول ۳ سال
تعداد پوشش فعلی فیبرنوری ایران در حال حاضر تقریباً ۱.۸ میلیون اشتراک است که از این مقدار پوشش، تقریباً ۳۶۵ هزار مشترک سرویس‌گیرنده محسوب می‌شوند. با بررسی سهم فناوری‌های خدمات ثابت ایران مشخص شد فیبرنوری تنها سهم دو درصدی از فناوری‌های ارائه‌دهنده خدمات ثابت را دارد که این رقم در مقایسه با کشوری نظیر ترکیه، عدد بسیار پایینی به حساب می‌آید. از سوی دیگر میزان رشد مرکب سالانه فیبرنوری ترکیه طی ۱۰ سال ۳۸ درصد بوده است در حالی که برای رسیدن به هدف مشخص‌شده از سوی وزارتخانه تا سال ۱۴۰۳ میزان رشد مرکب ۱۶۲ درصد در سال در نظر گرفته شده تا مقدار پوشش تعیینی دولت محقق شود که این میزان تا حدی چشم‌انداز ترسیم‌شده از طرف دولت را چالش‌برانگیز و دست‌نیافتنی جلوه می‌دهد.
برای شفافیت بیشتر در پیش‌بینی روند رشد فیبرنوری ایران، اطلاعات و روند خدمات ثابت در کشورهای عضو سازمان همکاری و توسعه اقتصادی (OECD) مورد ارزیابی قرار گرفت. بیایید فرض کنیم به رغم همه عقب‌ماندگی‌های بخش ثابت اینترنت در ایران، وضعیت فعلی کشورهای عضو سازمان OECD تنها چهار سال با کشور ما اختلاف داشته باشد؛ به عبارت دیگر وضعیت کنونی سازمان OECD در چهار سال آینده برای ایران محقق شود. بر اساس گزارش منتشرشده از طرف سازمان OECD، ضریب نفوذ خدمات ثابت این سازمان با شاخص تولید ناخالص داخلی سرانه (GDP Per Capita) کشورهای مختلف عضو این سازمان ارتباط دارد به صورتی که هرچه این شاخص در کشورهای مختلف بالاتر باشد ضریب نفوذ خدمات ثابت در آنها نیز بیشتر است. از طریق رسم رگرسیون خطی ارتباط GDP سرانه با ضریب نفوذ خدمات ثابت کشورهای عضو در سازمان OECD می‌توان به رابطه این دو شاخص دست یافت. در این حالت با پیش‌بینی GDP سرانه ایران در سال ۱۴۰۴ با رشد سالانه پنج درصد ضریب نفوذ خدمات ثابت به ۱۹.۴ افزایش می‌یابد. همچنین در صورتی که سهم فناوری‌های باکیفیت ایران نیز مطابق با روند رشد OECD با ضریب رشد مشخص‌شده ۵۰ درصدی از توسعه فناوری‌های خدمات ثابت برای فیبرنوری از طرف وزرات ارتباطات ارتقا پیدا کند، سهم بازار این فناوری به ۲۶ درصد خواهد رسید که با این روند حدود ۴.۳ میلیون اشتراک تا سال ۱۴۰۴ برآورد میشود. نمودارهای زیر، سهم هر فناوری خدمات ثابت در سال ۱۴۰۴ و روند رشد مشترکان فیبرنوری را نمایش می‌دهد.
پیش‌بینی سهم بازار هر فناوری خدمات ثابت ایران در سال ۱۴۰۴
پیش‌بینی روند رشد تعداد مشترکین فیبر در ایران
جمع‌بندی
در صورتی که دولت طرح ۲۰ میلیون پوشش را در زمان مشخص‌شده به اتمام برساند با توجه به نرخ پذیرش این فناوری رسیدن به عددی در حدود ۴.۳ میلیون اشتراک تا سال ۱۴۰۴، این طرح صرفه اقتصادی برای دولت نخواهد داشت. این بدان معناست که تحقق پوشش ۲۰ میلیون بسیار مشکل و محل ابهام است. آنچه در افق چهارساله منطقی به نظر می‌رسد اهتمام دولت برای تحقق حدود چهار میلیون پورت فعال فیبرنوری است و طبعاً متناسب با این نرخ، باید پوششی در حدود ۱۰ میلیون پورت ایجاد کند؛ به عبارت دیگر دولت اگر می‌خواهد در این طرح موفق شود، باید تمرکز خود را بر ۱۰ میلیون خانوار دارای بیشترین توجیه اقتصادی برای پوشش از طریق فیبرنوری بگذارد تا در بهترین شرایط بتواند به هدف حدود ۴.۳ میلیون پورت برسد.