رئیس پژوهشگاه ارتباطات: پژوهشگاه ارتباطات مغز متفکر وزارت ارتباطات است/ ضدویروس پادویش یکی از دستاوردهای کاربردی پژوهشگاه است
سیدمحمد رضوی زاده رئیس پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات در گفتگوی تفصیلی با خبرنگار برنا از دستاوردها و مسائل پیش‌روی پژوهشگاه گفت.
به گزارش روابط عمومی پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات به نقل از خبرگزاری برنا هفتۀ پژوهش سال جاری نیز به پایان رسید و همچون هرسال مراسم‌هایی در دانشگاهها و پژوهشگاههای سراسر کشور برای معرفی و تجلیل از برترین پژوهش‌ها و پژوهشگران برگزار شد. پژوهشگاههای وابسته به دستگاه‌های اجرایی هم سعی کردند تا ضمن معرفی دستاوردهای خود از زحمات یکسالۀ محققان برتر مجموعه تجلیل کنند.
پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات یکی از همین پژوهشگاه‌ها است که سال ۱۳۴۹ پس از امضای یک تفاهم نامه بین دولت‌های ایران و ژاپن با نام مرکز تحقیقات مخابرات حیات خود را شروع کرده است، این مرکز ده سال قبل از موسسه به پژوهشگاه ارتقاء پیدا کرد و امروز به عنوان مشاور تخصصی وزارت ارتباطات و سایر بخش‌های کشور در حوزۀ فناوری اطلاعات و ارتباطات فعالیت می‌کند.
پیشرفت روزافزون تکنولوژی در عرصه‌های مختلف و فراگیری گستردۀ آن در بین مردم جهان و ایران سبب شده که امروز نقش این پژوهشگاه از هرزمانی برای ترسیم نقشۀ راه آیندۀ زیست بوم فناوری اطلاعات و ارتباطات کشور حیاتی در باشد، مسئله‌ای که سبب شد تا ضمن حضور در این پژوهشگاه با مدیر آن، «دکتر سیدمحمد رضوی‌زاده» به گفتگو بنشینیم.
حل مسائل کلان وزارت ارتباطات مأموریت اول پژوهشگاه
رضوی زاده در ابتدا توضیحاتی کوتاه دربارۀ ماموریت‌های و ساختار پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات به خبرنگار برنا داد و عنوان کرد: پژوهشگاه ارتباطات نهادی حاکمیتی و وابسته به وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات مانند پژوهشگاه‌هایی همچون نیرو هستیم که هدف اصلی از ایجاد چنین نهاد حل مسائل کلان وزارتخانه متبوع بوده است به همین دلیل مسیر تعریف تحقیقات علمی در پژوهشگاه ارتباطات کامل شفاف و مشخص است، نظام مسائل ما از چند طریق شکل می‌گیرد، بخشی از پژوهش‌های علمی در پژوهشگاه به استناد درخواست‌های رسیده از ستاد وزارتخانه یا دستگاه های وابسته تعریف و اجرا می‌شوند، هرکدام از نهادهای وابسته به مجموعه همچون شرکت ارتباطات زیرساخت، سازمان تنظیم مقررات و سازمان فناوری اطلاعات برنامه‌ای را جهت اجرا شروع می‌کنند، مباحث تحقیقاتی آن به پژوهشگاه سپرده میشود.
وی افزود: بخش دیگری از تحقیقات علمی پژوهشگاه ارتباطات به پژوهش‌های بنیادین اختصاص پیدا می‌کند به این معنا که همکاران بنده روند کلی تحولات تکنولوژی در جهان را مطالعه می‌کنند و نتایج تحقیقات خود را در اختیار ستاد وزارتخانه و دستگاه‌های وابسته می‌گذارند تا جهت ارتقاء نظام فناوری اطلاعات و ارتباطات کشور به کار گرفته شود، برای مثال در شبکه موبایل امروز موضوع نسل ششم اینترنت (۶G) مطرح است، همکاران در تعامل با سازمان تنظیم مقررات ارتباطات رادیویی که تحت عنوان متولی این امر در وزارت ارتباطات شناخته میشود به مطالعۀ این نسل از اینترنت می‌پردازند تا این سازمان بتواند با استفاده از نتایج مطالعات انجام شده ماموریت‌های آینده خود را تنظیم کند بنابراین دو مسیر کلی برای تعریف یک پژوهش علمی در پژوهشگاه وجود دارد یا بررسی‌های علمی همکاران ضرورت اجرای چنین پروژههای را محرز می‌کند یا دستگاهی خارج از پژوهشگاه نیاز خود را اعلام کرده و ما نسبت به رفعش اقدام می‌کنیم.
رئیس پژوهشگاه ارتباطات در ادامه تصریح کرد: البته تعریف پروژههای خارج از سازمان محدود به دستگاه‌های وابسته به وزارت ارتباطات نیست و ما ارتباطات علمی گسترده‌ای با سایر فعالان زیست‌بوم فناوری اطلاعات همچون اپراتورهای موبایل، بانک‌ها، صنایع راهبردی و … نیز داریم بنابراین باید گفت که شناخت نیاز و اقدام به رفع آن در پژوهشگاه سه مسیر کلی دارد، تشخیص پژوهشگران مرکز، اعلام نیاز ستاد وزارتخانه یا دستگاه‌های زیر مجموعه و موضوعاتی که سایر دستگاه‌های فعال در زیست بوم اعلام می‌کنند.
جایگاه سرمایه انسانی در پژوهشگاه
این مدیر علمی در پاسخ به این سوال برنا که پژوهش‌ها با چه مکانیزیمی در پژوهشگاه اجرایی می‌شوند، خاطرنشان کرد:بعد از تعریف پروژه در پژوهشگاه چند مسیر برای اجرای آن وجود دارد، برخی از تحقیقات علمی به دانشجویان و اساتید که همکاری پاره وقت با پژوهشگاه در قالب‌های مختلف قراردادی دارند، سپرده میشود، تعدادی از پروژه‌ها نیز به صورت همکاری برون سپار توسط دانشگاهها و پژوهشگران، شرکت‌های خصوصی و فعالین صنعت اجرایی میشود و بخش دیگر نیز به صورت مستقیم توسط پژوهشگران رسمی پژوهشگاه به نتیجۀ نهایی می‌رسد، در نهایت بعد از خاتمۀ پروژه نتیجۀ کار در اختیار سفارش دهندۀ کار قرار می‌گیرد که برمبنای قرارداد پژوهشی مکلف به اجرای تحقیق برای آن شده بودیم، البته تعدادی از تحقیقات به سفارش خود ما انجام میشود که بعد از پایان توسط پژوهشگاه تحویل گرفته میشود.
هدف اصلی رفع مسائل کلان زیست بوم است
رضوی زاده در پاسخ به این سوال برنا که کاربردی‌سازی پژوهش‌های علمی تا چه حد ضرورت دارد، علت عقب‌ماندگی حدودی کشور را چه می‌داند و اینکه برنامۀ سازمان متبوع خود جهت پاسخ به مطالبۀ وزیر ارتباطات وزن پیدا کردن بیشتر تحقیقات کاربردی علمی در این نهاد چیست؟ عنوان کرد: پروژههای علمی به طور معمول شامل دو دسته بنیادی و کاربردی می‌شوند، باید اذعات داشت، برخی از اعضای مستقر هیأت علمی در پژوهشگاههای سطح کشور به واسطۀ وضعیت مقررات ایران، علی الخصوص نظام ارتقاء هیأت علمی بیشتر متمایل به اجرای پژوهش‌های بنیادین هستند تا ضمن ارائه مقالات علمی و امثال آن، امکان پیشبرد فرآیند ارتقاء کاری خود را هم فراهم کنند، ما باید تلاش کنیم که وزن این بخش از تحقیقات در نظام دانش و فناوری کشور کاهش پیدا کند، البته تعدیل به معنای صفر شدن نیست؛ چرا که اگر حجم اجرای پروژههای بنیادی در کشور صفر شود، عملاً از تحولات دنیای تکنولوژی در جهان جا می‌مانیم.
وی افزود: در همۀ دنیا این رویه وجود دارد که بخشی از توان علمی کشور را برای بررسی افق های دور دانشی را قرار می‌دهند تا یافته‌های دقیق علمی احصاء شود و بدنۀ اجرایی حاکمیت در جریان آن قرار بگیرند، ما در پژوهشگاه سعی کردیم که وزن تحقیقات بنیادی به نسبت تحقیقات کاربردی را متناسب با استاندارد بین‌المللی آن قرار دهیم و مسیر خود را براساس حل عملیاتی موضوعات مرتبط با محور اصلی مأموریت خود که حل مسائل کلان زیست‌بوم فناوری اطلاعات و ارتباطات است، قرار دهیم. تاکید مجموعه همواره بر اجرای پژوهش‌های کاربردی و حل مسائل کلان زیست بوم فناوری اطلاعات و ارتباطات مبتلا به وزارتخانه و سایر فعلان این حوزه بوده است.
مصادیق مهم پژوهش‌های عملیاتی پژوهشگاه
وی در گفتگو با خبرنگار برنا گریزی هم به پروژههای کاربردی مهم این پژوهشگاه زد و تصریح کرد: طی سالهای گذشته تحقیقات کاربردی زیادی کلید خورده است که نتایج عملی برخی از آن‌ها در سال اول دولت مردم به بهره‌برداری رسید، پروژه‌هایی نیز طی یکسال گذشته در پژوهشگاه تعریف شد که مردم عزیز ایران در سالهای آتی نتایج آن را خواهند دید. بعضی پروژه های ما محصول سخت افزاری و نرم افزاری بوده و در یکسال گذشته هم داشتیم و اینگونه پروژه ها زمانش طولانی است و در یکسال گذشته هم اگر خروجی آن دیده شده کاری بوده از سالهای قبل شروع شده و اثرش را در سالهای بعد می بینیم. یکی از تحقیقات علمی بهره‌برداری شده توسط پژوهشگاه، پروژۀ آنتی‌ویروس «پادویش» بود که امرو توسط بسیاری از دستگاه‌های دولتی و حاکمیتی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
رئیس پژوهشگاه ارتباطات تأکید کرد: البته برخی از پژوهش‌های مجموعه بعد از پایان نمود عینی ندارد و حاصل آن‌ها تدوین اسناد راهبردی میشود، برای مثال اسناد راهبردی مرتبط با صدور مجوزهای سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی، سند طراحی شبکه‌های کشور (حوزۀ ماموریتی شرکت ارتباطات زیر ساخت)، نقشۀ راه طرح‌های کلانی مرتبط با سازمان فناوری اطلاعات و … در پژوهشگاه ارتباطات نهایی شده است.
جایگاه تجاری سازی در پروژههای علمی پژوهشگاه
این مدیر علمی دربارۀ تجاری سازی دستاوردهای پژوهشگاه و اهمیت چنین موضوعی برای پژوهشگاه به خبرنگار برنا گفت: اغلب برنامه‌های علمی در پژوهشگاه به این صورت انجام میشود که بخشی از کار در پژوهشگاه پیش می‌رود تا محصول اولیه تولید شود، سپس فرآیند تجاری سازی به بخش خصوص سپرده میشود؛ چرا که تجاری‌سازی محصول جزو تکالیف ما به عنوان یک پژوهشگاه حاکمیتی نیست، تولید علم هدف اصلی پژوهشگاه است، روندی که مجموعه در پروژه‌هایی مانند جویشگرها، خدمات ابری و دیتاسنترها نیز اجرایی کرده است
راهکارهای رفع چالش‌های پیش‌روی پژوهشگاه
رئیس پژوهشگاه ارتباطات دربارۀ اصلاح فرآیندهای مجموعۀ تحت مدیریت خود نیز خاطرنشان کرد: مجموعۀ مدیریت پژوهشگاه دو موضوع اصلاح ساختار داخلی و تقویت نیروی انسانی را کاملاً جدی دنبال می‌کند. یک مشکل موجود در پژوهشگاه و سازمان‌های مرتبط با وزارت ارتباطات دشواری تأمین نیروی انسانی متخصص است که تلاش داریم با ایجاد اصلاحات در فرآیند تربیت نیروی انسانی متخصص حوزۀ فناوری اطلاعات و ارتباطات موضوع را حل کنیم تا مجموعۀ وزارت ارتباطات و سایر بخش‌های مرتبط امکان استفاده از نیروی انسانی تخصصی را راحت‌تر از گذشته داشته باشند.
وی افزود: یک چالش مهم مجموعه کند بودن ساختار بود، پیشتر فرآیند درخواست تا انعقاد قرارداد یک پژوهش علمی در پژوهشگاه بسیار طولانی بود که اکنون تلاش داریم به خصوص دربارۀ نیازهایی که توسط وزارتخانه اعلام میشود، تقویت مسئلۀ برون سپاری جهت تسریع در حصول نتیجه یکی از راهکارهایی است که برای کاهش زمان ارائه خروجی مورد استفاده قرار داده‌ایم، موضوعی که سبب میشود که جایگاه و نقش مجموعه در سپهر علمی کشور تقویت گردد.
لزوم تحول در نظام ارزشیابی اعضاء هیأت علمی
رضوی‌زاده دربارۀ لزوم اصلاح نظام ارتقاء هیأت علمی پژوهشگاههای علمی و تأثیر آن بر بهبود عملکرد این مجموعه‌ها عنوان کرد: مسئلۀ نظام ارتقاء اعضای هیأت علمی چالشی است که همۀ پژوهشگاههای کشور به نوعی دچار آن هستند، در حال حاضر رویه به این شکل است که رویۀ جذب اعضای هیأت علمی در دانشگاهها و پژوهشگاه‌ها تفاوتی ندارد، در حالی که ماهیت مأموریت‌های دانشگاهها با پژوهشگاه‌ها یکسان نیست، دانشگاهها باید مسئلۀ آموزش را دنبال کرده و دانشجو جذب کنند، در صورتی که پژوهشگاه‌ها به طور معمول جذب دانشجو ندارند، نهادهای علمی زیر مجموعۀ وزارت علوم موظف به تولید علم هستند اما رویکرد اصلی ما کاربردی‌سازی علم است، اعضای هیأت علمی دانشگاهها تدریس کلاسی ندارند، تولید مقالۀ علمی در پژوهشگاه‌ها موضوعیت کمتری دارد و مواردی از این دست که سبب میشود تا اعضای هیأت علمی پژوهشگاه از نظر وزارت علوم دچار رکود شوند، در حالی که حقیقت موضوع چنین نیست.
وی افزود: این مسئله در حالی اتفاق می‌افتد که اعضای هیأت علمی پژوهشگاه‌ها حین کار به حل مسائل میدانی حوزۀ کاری خود مشغول هستند، برهمین اساس در تلاش هستیم تا ضمن مذاکره با وزارت علوم ترتیبی جهت اصلاح این فرآیند اتخاذ شود، امیدواریم که در آیندۀ نزدیک امتیاز پروژههای کاربردی هم جهت ارتقاء اعضای هیأت علمی محاسبه شود. چالش مذکور برای همۀ پژوهشگاه‌هایی که ذیل دستگاه‌های اجرایی هستند، ایجاد مشکل کرده است و رفع آن کمک بزرگی به مجموعه‌های علمی زیرمجموعه دستگاه‌ها خواهد بود.
رئیس پژوهشگاه ارتباطات تصریح کرد: عدم وجود هرم علمی در پژوهشگاه‌ها برخلاف دانشگاهها، چالش دیگری است که ما دچار آن هستیم به طور معمول از هر رتبۀ علمی در میان اعضای هیأت هیأت علمی دانشگاهها وجود دارد، برای مثال بیست درصد از اعضا دارای رتبۀ استاد تمامی هستند و نیمی از اساتید در سطح دانشیاری قرار دارند، مابقی نیز از رتبۀ استادیاری برخوردار هستند اما پژوهشگاه‌ها معمولاً چنین نیستند از طرفی زمان ارتقاء در دانشگاهها نسبت به پژوهشگاه‌ها کوتاه‌تر است، برای مثال یک عضو هیأت علمی شاید بتواند طی پانزده سال در دانشگاه به رتبۀ استاد تمامی نائل آید اما در پژوهشگاه‌ها چنین امکانی وجود ندارد.
این پژوهشگر ارشد تصریح کرد: متاسفانۀ در حال حاضر همۀ پژوهشگاه‌ها دچار این مشکل هستند همانطور که آگاه هستید، اعضای هیأت علمی باید هرساله امتیاز مشخصی را کسب کنند، در غیر اینصورت از نظر وزارت علوم دچار رکود علمی می‌شوند، امتیازاتی که در صورت ارائه مقام، راهنمایی، مشاوره پایان نامه و … محاسبه می‌گردد و پژوهش‌های کاربردی جایی در آن ندارند! این در حالی است که اعضای هیأت علمی پژوهشگاه‌ها فرصتی برای تدریس، مقاله‌نویسی و … ندارند از طرفی این موارد جزو تکالیف آن‌ها هم محسوب نمی‌شود بنابراین وزارت علوم باید تدبیری برای این مشکل اتخاذ کند تا مسیر برای پیشرفت هرچه بیشتر پژوهشگاه‌ها هموار شود.
وی خاطر نشان کرد: مشکل دیگر ما محدودیت در به کارگیری نیرو است همانطور می‌دانید در حال حاضر پژوهشگاههای دولتی فقط از طریق جذب اعضای هیأت علمی امکان استفاده از نیروهای انسانی تمام وقت را دارند اما جهت بهره‌گیری از ظرفیت مذکور هم دو مشکل پیش روی ما است، اول اینکه وزارت علوم تمام سهمیه‌ای که دریافت می‌کند، بین دانشگاهها تقسیم می‌کند و پژوهشگاه‌ها تکلیف پیدا می‌کنند که خود سهمیۀ جداگانه از سوی سازمان امور استخدامی دریافت کنند، در وهلۀ بعد متقاضیان جذب در پژوهشگاه‌ها نسبت به دانشگاهها به دلایل شرایطی مانند آنچه عرض کردم (طولانی بودن زمان و فرآیند ارتقاء علمی و …) کمتر هستند اما سرعت خروج به دلایلی مانند انتقال به بخش‌های دولتی، دانشگاهها و استفاده از فرصت‌های مطالعاتی بین‌المللی بیشتر از جذب است.
رضوی زاده در ادامه عنوان کرد: مهمترین نیازی که ما برای رفع این چالش داریم، مساعدت دولت است، وزارت علوم باید کمک کند که افراد بیشتری جهت عضویت در هیأت علمی پژوهشگاه‌ها ترغیب شوند از طرفی شرایط جذب و ارتقای نیروی انسانی برای آن‌ها تسهیل شود به طور مشخص سهمیۀ مجزایی جهت عضوگیری پژوهشگاه‌ها توسط وزارت علوم از سازمان امور استخدامی اخذ شود.
اثرگذاری میدانی پژوهشگاه‌ها، مزیت آن‌ها است
وی دربارۀ علل دشوار جذب نیرو در پژوهشگاه و رغبت کمتر دانش‌آموختگان دکتری برای به کار گرفته شدن در این ساختار به خبرنگار برنا گفت: واقعیت این است که برخی از دانش‌آموختگان دورۀ دکتری این تلقی را دارند که عضو هیأت علمی دانشگاه شدن برای آن‌ها وجهۀ اجتماعی بهتری از تصدی شغل مشابه در پژوهشگاه‌ها به ارمغان می‌آورد اما آن‌ها به این نکته توجه نمی‌کنند که اغلب اثرگذاری پژوهشگاه‌ها به صورت مستقیم و میدانی بیشتر است. موارد زیادی پیش می‌آید که مشاوره‌های اعضای هیأت علمی پژوهشگاه به سرعت در دستگاه‌های اجرایی مورد توجه قرار می‌گیرد و ظرف مدت زمان کوتاهی اجرا میشود، اتفاقی که معمولاً در نظام دانشگاهها با سرعت کمتری محقق میشود و اساتید دانشگاهها بیشتر به صورت غیرمستقیم در تحول عرصه‌های مختلف کشور نقش ایفا می‌کنند، مانند تربیت نسل آینده مدیران، دانشمندان و فناوران کشور که دانشگاهها متولی آن هستند.
رئیس پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات دربارۀ تأثیر اجرایی شدن امکان جذب دانشجوی بورسیه در روند کاری پژوهشگاه، تصریح کرد: مجموعۀ مدیریتی پژوهشگاه برنامه‌های حمایتی از دانشجویان را پیگیری می‌کند اگر تبلیغات خوبی در این مدت انجام شود، امکان هدایت پایان نامه‌های دانشگاه‌هایی و هم‌افزایی با نهاد دانشگاه جهت حل مسائل زیست‌بوم فناوری و اطلاعات وجود دارد. مطلوب ما جذب دستکم پنجاه دانشجوی بورسیه جهت تسریع روند علمی پژوهشگاه است.
راه‌های همکاری با پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات
رضوی‌زاده در تشریح مسیرهای جذب نیروی انسانی به صورت رسمی و پروژه محور به خبرنگار برنا گفت: استخدام رسمی در پژوهشگاه فقط از طریق جذب اعضای هیأت علمی امکان‌پذیر است اما مسیرهای دیگری هم جهت همکاری با پژوهشگاه وجود دارد؛ چرا که مجموعه جهت اجرای پرونده‌های علمی خود به همکاری با اساتید، دانشجویان و فعالان صنعت نیازمند است. ایجاد فرصت مطالعاتی برای اساتید متخصص، جذب کارآموز و کارورز، مشاور، سرباز نخبه و امریه (امریه از طریق وزارت علوم معرفی میشود و سرباز نخبه با معرفی و هماهنگی ستاد کل نیروهای مسلح) از جمله مسیرهایی است که پژوهشگاه برای رفع نیازهای خود امکان استفاده از آن‌ها را دارد.
رضوی‌زاده در خاتمۀ گفتگو دربارۀ گسترۀ فعالیت‌های پژوهشگاه ارتباطات به خبرنگار برنا گفت: پرونده‌های علمی ما محدود به مسائل وزارت ارتباطات نیست و همکاری‌های زیادی هم به صورت بین دستگاهی داریم، برای مثال اکنون با اپراتورهای تلفن همراه، نهاد ریاست جمهوری، بانک پارسیان و … در حال اجرای پروژۀ مشترک علمی هستیم.
هفتۀ پژوهش سال جاری نیز به پایان رسید و همچون هرسال مراسم‌هایی در دانشگاهها و پژوهشگاههای سراسر کشور برای معرفی و تجلیل از برترین پژوهش‌ها و پژوهشگران برگزار شد. پژوهشگاههای وابسته به دستگاه‌های اجرایی هم سعی کردند تا ضمن معرفی دستاوردهای خود از زحمات یکسالۀ محققان برتر مجموعه تجلیل کنند.
پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات یکی از همین پژوهشگاه‌ها است که سال ۱۳۴۹ پس از امضای یک تفاهم نامه بین دولت‌های ایران و ژاپن با نام مرکز تحقیقات مخابرات حیات خود را شروع کرده است، این مرکز ده سال قبل از موسسه به پژوهشگاه ارتقاء پیدا کرد و امروز به عنوان مشاور تخصصی وزارت ارتباطات و سایر بخش‌های کشور در حوزۀ فناوری اطلاعات و ارتباطات فعالیت می‌کند.
پیشرفت روزافزون تکنولوژی در عرصه‌های مختلف و فراگیری گستردۀ آن در بین مردم جهان و ایران سبب شده که امروز نقش این پژوهشگاه از هرزمانی برای ترسیم نقشۀ راه آیندۀ زیست بوم فناوری اطلاعات و ارتباطات کشور حیاتی در باشد، مسئله‌ای که سبب شد تا ضمن حضور در این پژوهشگاه با مدیر آن، «دکتر سیدمحمد رضوی‌زاده» به گفتگو بنشینیم.