از سیاستگذار فیلتر؛ از مردم دور زدن
اگرچه قدمت فیلترینگ در ایران به حدود دو دهه می‌رسد، اما سه ماه است که فضای مجازی کشور شاهد محدودیت‌هایی است که می‌توان آن را در تمام عمر موجودیت اینترنت در کشور بی‌سابقه دانست. گذشته از آنکه حالا دسترسی به شبکه‌های اجتماعی خارجی مسدود شده است، کیفیت پایین اینترنت، حتی استفاده از پلتفرم‌های داخلی را نیز با اختلالاتی همراه کرده است. با برآورد کلی اخبار این روزهای فضای مجازی کشور می‌توان دریافت که چشم‌انداز بازگشت به شرایط عادی – حداقل در کوتاه‌مدت- چندان روشن نیست و همین امر عزم کاربران را در یافتن روش‌هایی برای دور زدن اساسی این محدودیت‌ها جدی‌تر می‌کند. از همان زمانی که زمزمه‌های ورود اینترنت ماهواره‌ای استارلینک به کشور شروع شد، برخی کاربران ایرانی پیگیر چند و چون خرید و به‌کارگیری این روش ارتباطی جدید بودند. زیرا امیدوارند که شاید حداقل این روش بتواند یک ارتباط اینترنتی باکیفیت و بدون فیلتر را برای آنها فراهم کند. حالا در جدیدترین گزارشی که وال‌استریت ژورنال از رواج اینترنت ماهواره‌ای استارلینک در ایران منتشر کرده، مدعی قاچاق حدود ۲۰۰ دستگاه تجهیزات دریافت‌کننده این سرویس به کشور شده و از این روش به عنوان راهکاری احتمالی برای دور زدن محدودیت‌های اینترنتی در ایران یاد کرده است.
از سیاستگذار فیلتر؛ از مردم دور زدن
این روزنامه در گزارش خود با گروهی از فعالان ایرانی-آمریکایی مقیم کالیفرنیا گفت‌وگو کرده که همزمان با آغاز حوادث اخیر و اعمال محدودیت‌ها بر اینترنت در ایران، تلاش کرده‌اند با خریداری و ارسال دستگاه‌های اینترنت ماهواره‌ای استارلینک به ارتباط اینترنتی بدون فیلتر ایرانیان بپردازند.
این فعالان به وال‌استریت ژورنال گفته‌اند از طریق قاچاق، تجهیزات استارلینک را گاهی در جعبه لوازم خانگی مثل مایکروویو قرار می‌دهند و از مسیر‌های آبی خلیج‌فارس یا مسیر‌های زمینی از مرز عراق وارد ایران می‌کنند. آنها مدعی شده‌اند تنها در یک مورد ماموران با شناسایی این دستگاه در مرز، مانع از ورود آن شدند. یکی از این افراد به وال‌استریت ژورنال گفت که برای این نقل‌وانتقال پرمخاطره، گاهی مبلغی معادل قیمت خود دستگاه
(۶۰۰ دلار) یا حتی بیشتر به قاچاق‌بر‌ها پرداخت میشود. در عین حال این گروه برای تامین هزینه اشتراک ماهانه ۱۱۰ دلاری خدمات اینترنتی استارلینک، از افراد و موسسات داخل آمریکا کمک‌های مالی جمع‌آوری می‌کنند. گروهی که وال‌استریت ژورنال با آنها گفت‌وگو کرده، مدعی است تاکنون ۴۰ دستگاه اینترنت ماهواره‌ای استارلینک را وارد ایران کرده و در حال حاضر ۴۰ دستگاه دیگر را هم برای ارسال به کشور در دست تهیه و آماده‌سازی دارد، اما معتقدند تنها گروهی نیستند که تجهیزات استارلینک به ایران می‌فرستند و در مجموع تا به امروز حدود ۲۰۰ دستگاه وارد کشور شده است.
شرکت استارلینک چند روز پیش در توییتی اعلام کرد که در حال حاضر بیش از یک میلیون نفر در سراسر جهان از خدمات اینترنت ماهواره‌ای این شرکت استفاده می‌کنند. سرویس اینترنتی این شرکت در ماه‌های اخیر و در خلال جنگ اوکراین و روسیه، نقش تعیین‌کننده‌ای در تامین دسترسی اینترنتی دولت اوکراین و خنثی کردن عملیات روسیه در تخریب زیرساخت‌های ارتباطی این کشور داشت و حالا مدتی است که گفته میشود گروهی با هدف حمایت از حق دسترسی آزاد به اینترنت، در تلاشند تا چنین امکانی را برای شماری از کاربران ایرانی فراهم کنند. اگرچه چندی پیش ایلان ماسک، مالک «اسپیس‌ایکس» نیز رسما فعال‌سازی این سرویس در ایران را تایید کرد، اما جزئیات چندانی درباره اینکه همین تعداد محدود دستگاه وارد شده در دست چه کسی است و برای چه مصارفی به کار گرفته میشود وجود ندارد. وال‌استریت ژورنال نیز در گزارش خود تاکید کرده است که اسپیس‌ایکس در جواب پیگیری‌های این روزنامه حاضر به ارائه جزئیاتی درباره فعالیتش در ایران نشده است.
با وجود آنکه در تمام این سال‌ها کاربران ایرانی همواره به طریقی محدودیت‌های ارتباطی اعمال شده را دور زده‌اند و عملا سیاست فیلترینگ و قطع دسترسی نتیجه‌بخش نبوده، اما گویا سیاستگذاران عزمی برای اصلاح رویکرد خود در کنترل فضای مجازی ندارند. حتی به تازگی امیر خوراکیان، سخنگوی مرکز ملی فضای مجازی نیز در اظهاراتی جدید درباره پاسخ متا به نامه ارسالی از سوی ایران این سیگنال را داده است که با عدم پاسخ این شرکت، مسیر مسدودسازی دائمی این محدودیت‌ها هموارتر میشود. وی با تاکید بر اینکه پاسخگویی یا عدم پاسخگویی این شرکت می‌تواند در تصمیم سیاستگذاران کشور بسیار موثر باشد، اظهار کرد که این امر موضع این شرکت در برابر ایران را مشخص می‌کند.
با این حال کامبیز نوروزی از حقوق‌دانان حوزه فناوری درباره رد کارآیی رویکرد در پیش گرفته شده توسط سیاستگذاران فضای مجازی کشور در گفت‌وگو با جماران گفته است: «این نوع اقدامات محدودکننده علاوه بر اینکه با شئون حقوق اساسی ملت سازگار نیست، کارآمد هم نیست و تاثیر مثبتی از آنها نمی‌بینیم.» وی در ادامه گفت: «اساسا کسانی که دنبال چنین ایده‌هایی هستند، از یک نکته بنیادی غفلت می‌کنند که آنچه باعث گرایش عمومی به استفاده از پلتفرم‌های مختلف مثل تلگرام، اینستاگرام و واتس‌اپ میشود، این است که در کشور رسانه‌های حرفه‌ای قادر نیستند نیاز خبری و تحلیلی مخاطبان را پاسخ بدهند. صداوسیما که تا حد زیادی از سبد رسانه‌ای مردم خارج شده، مطبوعات تحت فشارهای مختلفی هستند که نمی‌توانند کار حرفه‌ای خود را درست انجام بدهند و به تدریج مرجعیت رسانه‌ای از رسانه‌های داخلی کشور سلب شده است.»
نوروزی تاکید کرد: «در این مورد نیز مانند هر نیاز دیگری، با سد کردن یک مسیر، مردم به منابع دیگر مراجعه می‌کنند و اکنون شبکه‌های اجتماعی خارجی پاسخگوی این نیاز مردم هستند.» وی تصریح کرد: «تا زمانی که این نقیصه برطرف نشود و فضای رسانه‌ای کشور احیا نشود، نمی‌توانند کاری در مورد کاهش میزان مراجعه عمومی به این پلتفرم‌ها انجام بدهند و فیلترینگ‌ها نیز اثری نخواهند داشت.»