پیشنهادهایی به رگولاتوری در زمینة WiMax
سیستم‌های مخابراتی امروزی بر خلاف سیستم‌های مخابراتی دهه‌های قبل، از انعطاف‌پذیری بسیار بیشتری برخوردارند و تغییر و تحول در آنها با سرعت و راحتی بیشتری صورت می‌گیرد. این مسأله در كنار پیشرفت سریع فناوری از سویی و نیاز كاربران به سرویس‌های كاربردی از سوی دیگر، زمینه و فرصت‌هایی را برای همگرایی بین انواع سیستم‌های مخابراتی به‌وجود آورده است. در مطلبی كه در پی می‌آید، پس از نگاهی كوتاه به بازار جهانی ارتباطات باند وسیع، مسألة اختصاص باند فركانسی و پهنای باند را بررسی خواهیم كرد. در پایان هم به نقش و وظیفة رگولاتورها برای توسعة این خدمات می‌پردازیم و پیشنهادهایی ارائه خواهیم كرد.
در سال 2006، در بخش تجهیزات مخابراتی با بازاری 350میلیارد دلاری روبه‌رو بوده‌ایم كه با رشد سالانة 15درصدی، از بسیاری صنایع پیش افتاده است. بخش سرویس‌های مخابراتی با درآمدی بالغ بر 1250میلیارد دلار در سال 2004، بخش اصلی گردش مالی مخابرات دنیا را در اختیار داشته كه البته این درآمد با وجود 1.2میلیارد مشترك GSM در این سال به دست آمده است؛ جالب توجه آنكه بنا به پیش‌بینی‌ها، تعداد مشتركان تلفن همراه در سال 2010 به 3میلیارد نفر خواهد رسید.
از سوی دیگر، ارتباطات باند وسیع در حال تبدیل شدن به یك نیاز ضروری برای اغلب كاربران خانگی و تجاری دنیاست. در سال 2006 در حدود 180میلیون مشترك از خدمات باند وسیع استفاده می‌كرده‌اند كه پیش‌بینی میشود این تعداد در سال 2007 به حدود 230میلیون مشترك برسد. (شكل 1)
شكل 1- تعداد مشتركان باند وسیع جهان از 2000 تا 2006 و پیش‌بینی آن برای سال 2007
در چهار سال آینده، دسترسی باند وسیع با سرعت بالا یكی از منابع اصلی درآمد در بازار مخابرات خواهد بود. پیش‌بینی‌ها حاكی از آن است كه درآمدهای این حوزه در فاصلة زمانی بین 2004 تا 2008 با افزایش از 33میلیارد دلار به 101میلیارد دلار، رشدی 300درصدی را تجربه خواهد كرد.
در میان انواع فناوری‌های باند وسیع، هرچند توسعة فناوری‌های سیمی چون DSL از نظر كمی بر فناوری‌های بی‌سیم غلبه دارد (شكل 2)، اما به‌دلیل سرعت رشد بسیار بیشتر فناوری‌ها در حوزة بی‌سیم نسبت به فناوری‌های سیمی و نیز بعضی مزایای ذاتی این فناوری‌ها بر انواع سیمی، گرایش به آنها در حال افزایش است؛ هرچند در مناطقی كه برای اولین بار تحت پوشش باند وسیع قرار می‌گیرند، ارائة خدمات DSL به‌دلیل آماده بودن زیرساخت اصلی آن مقرون‌به‌صرفه‌تر و تمایل برای ارائة آن معمولاً بیشتر است.
شكل 2- تعداد مشتركان باند وسیع جهان بر اساس نوع فناوری
شكل 3 رشد مشتركان باند وسیع بی‌سیم ثابت (BWA) از سال‌های 2004 به بعد و پیش‌بینی‌ها برای سال 2007 را نشان می‌دهد.
درآمدهای ناشی از سرویس‌هایی كه توسط BWA به كاربران ارائه میشود، از 323میلیون دلار در سال 2004، به 1.75میلیارد دلار در سال 2006 رسیده است و پیش‌بینی این میزان برای سال 2010 برابر با 12.4میلیارد دلار است.
شكل 3- تعداد مشتركان BWA دنیا از 2004 تا 2006 و پیش‌بینی سال 2007
بازار WiMax
پس از تدوین استانداردIEEE 802.16 ، گرایش‌ها به استفاده از فناوری WiMax كه بر مبنای این استاندارد است، روزبه‌روز در حال افزایش است. به‌ویژه آنكه اتحادیة WiMax موسوم بهWiMax Forum ، به‌منظور همگرا كردن فعالیت‌ها برای ارتقا و توسعة این فناوری تلاش‌های گسترده‌ای انجام داده و هم‌اكنون بیش از 300 شركت مخابراتی عضو آن هستند. در حال حاضر، عمده تلاش‌ها در این حوزه در دو راستاست: اول، كاهش قیمت تمام‌شدة تجهیزات و اجزای شبكه WiMax و دوم، حل مشكلات و چالش‌های مربوط به اختصاص طیف و تنظیم مقررات در كشورهای مختلف كه البته شرایط سیاسی، جغرافیایی و اقتصادی متفاوت كشورهای مختلف، حل این مسائل را پیچیده‌تر می‌كند.
در بخش تجهیزات، قیمت تجهیزات انتهایی مشترك یا CPE ، نقش قابل‌ملاحظه‌ای در هزینة استفاده از Wimax دارد. قیمت CPE از حدود 600 دلار در سال‌های 2003-2004، به 100 دلار در حال حاضر نزدیك شده است. با این حساب امید می‌رود كه تا سال 2008، WiMax با 4میلیون مشترك جهانی، 36درصد از بازار BWA را به خود اختصاص دهد. (شكل 4)
شكل 4- پیش‌بینی تعداد مشتركان WiMax تا سال 2010 در دو بخش تجاری و خانگی
تحلیل‌گران بازارهای مخابراتی معتقدند كه ارزش بازار WiMax تا سال 2009 به بیش از 3میلیارد دلار می‌رسد كه در این میان، باند GHz3.5 حدود 50درصد از این بازار را به خود اختصاص خواهد داد.
وضعیت بازار WiMax ثابت
بازار تجهیزات مبتنی بر استاندارد IEEE 802.16d كه از دسترسی ثابت پشتیبانی می‌كند، از حدود 600میلیون دلار در سال 2005، به حدود 2میلیارد دلار در سال 2010 خواهد رسید. (شكل 5)
شكل 5 - حجم بازار WiMax ثابت در مناطق مختلف جهان
وضعیت بازار WiMax سیار
حجم عمده‌ای از بازار بی‌سیم باند وسیع، به كاربردهای سیار مربوط میشود. باند وسیع سیار از دو سمت مختلف در حال گسترش است. اول از سوی WiMax كه بر مبنای نسخة جدیدتر استاندارد 802.16 یعنی 802.16e در حال باز كردن جای خود در میان انواع تكنولوژی‌هاست و دوم، از سوی تلفن همراه كه هر چند در ابتدا فقط به‌منظور انتقال صدا عرضه می‌شد، امروزه كاربردهای انتقال دیتا و چندرسانه‌ای آن در حال به حاشیه راندن كاربرد سنتی آن است.
پیش‌بینی میشود تعداد مشتركان WiMax سیار از 3.5میلیون نفر در سال 2006 به 10میلیون نفر در سال 2008 برسد. عمدة این مشتركان مربوط به آمریكای شمالی خواهند بود.
پهنای باند و تخصیص فركانسی
از آنجا كه یكی از موانع گسترش شبكه‌های BWA و از جمله WiMax، مسألة پهنای باند و تخصیص فركانس است، در دسترس و آزاد بودن پهنای باند مسلماً نقشی كلیدی در توسعة WiMax دارد. هم‌اكنون نیز اپراتورهای سراسر دنیا چشم به رگولاتورها دوخته‌اند تا پهنای باند كافی را در باندی كه بتوان رومینگ سراسری جهانی را به راحتی در آن شكل داد، به آنها واگذار كنند. در این میان، نقش مدیریتی رگولاتورها برای استفاده از حداكثر ظرفیت‌های موجود بسیار مهم است.
همانطور كه می‌دانیم، از ابتدا اتحادیه WiMax این تكنولوژی را در سه باند طیفی 2.5، 3.5 و 5GHz معرفی كرد و بنابراین، سازندگان تجهیزات نیز به سرعت ساخت تجهیزات را در این باندها (مخصوصاً باند 3.5GHz) آغاز كردند. بنابراین، موفقیت اپراتورها در ارائه WiMax، منوط به توانایی اپراتورها در پیدا كردن یك طیف اختصاصی و در دسترس در ناحیه فعالیت خود است. به هر حال، هرچه به سمت اختصاص یك باند فركانسی واحد جهانی پیش رویم، صرفه‌جویی‌های ناشی از تولید انبوه و همسان، افزایش خواهد یافت. طراحان استاندارد 802.16 تلاش می‌كنند تا بعضی از این مشكلات را به‌وسیلة كاستن از حداقل طیف مورد نیاز كانال، كاهش دهند تا به این طریق، راه را برای یافتن یك طیف اختصاصی از بین طیف‌های موجود آسان‌تر كنند. به این ترتیب، در IEEE 802.16 اندازة كانال می‌تواند از 1.7MHz تا 20MHz باشد.
درحالی‌كه بسیاری از كشورها باند 3.5GHz را برای بی‌سیم ثابت در نظر گرفته‌اند، كشورهایی چون آمریكا و مكزیك، طیف 2.5GHz را برای سرویس‌های باند پهن سیار و ثابت انتخاب كرده‌اند. بعضی اپراتورها WiMax را در طیف‌های آزاد 5GHz به‌خصوص 5.8GHz به‌كار می‌برند. هرچند این امر می‌تواند راهكاری ارزان برای مناطق روستایی كم‌جمعیت باشد كه رقابت برای استفاده از طیف در آنها كم است، استفاده از باندهای آزاد برای سرویس‌های پولی، بدون ریسك نیست. مثلاً سرویس‌هایی كه در باند آزاد ارائه می‌شوند باید تحمل تداخل ناشی از سایر وسایلی را كه از طیف‌های آزاد استفاده می‌كنند و می‌توانند باعث تأخیر و یا قطع ارتباط شوند، داشته باشند.
یكی از مواردی كه قانون‌گذاران دولتی برای استفاده از طیف‌های آزاد لحاظ می‌كنند، این است كه معمولاً توان انتقالی را برای این باندها محدود می‌كنند. توجه به این محدودیت‌ها به‌خصوص در 5.8GHz از این جهت مهم است كه با افزایش فركانس، افت فضای آزاد بیشتر میشود و توان بالاتر می‌تواند اتلاف مزبور را جبران كند؛ از این رو، محدودیت در توان ارسالی ممكن است باعث مشكل در ارائه سرویس شود.
حق لیسانس طیف
هزینة حق لیسانس طیف برای WiMax از دیگر مسائل مهم و تأثیرگذار در مدل تجاری این فناوری است. موضوعی كه خواسته یا ناخواسته، تأثیر مهمی در تشویق اپراتورها به پیاده‌سازی WiMax دارد. هر چند قیمت مجوز WiMax اساساً ارزان‌تر از 3G است، اما عموماً از قیمت واگذاری فركانس‌های معمولی دیگر بیشتر است.
اغلبِ رگولاتورها علاقمند به واگذاری باند از طریق مزایده و شیوه beauty contest هستند تا هم درآمد بیشتری كسب كنند و هم زمینة ایجاد بهترین شبكة ممكن را برای كاربران فراهم سازند.
رابطة قیمت پهنای باند و درآمد سرانه
بین قیمت هر MHz پهنای باند به ازای هر نفر در هر حق لیسانس و درآمد سرانه ناخالص ملی كشور اعطاكنندة حق لیسانس، معمولاً رابطه‌ای مستقیم وجود دارد؛ به‌عنوان نمونه در كشورهای هند، برزیل و اوكراین با درآمد سرانة ناخالص ملی كم، قیمت هر MHz به ازای هر نفر كمتر از 0.01 دلار است. در مقابل، در كشورهایی با درآمد سرانة ناخالص ملی بیشتر، این مقدار هم بیشتر است؛ در انگلستان و آلمان كمی بیش از 0.01 دلار و در آمریكا كمی بیش از 0.03 دلار.
شكل 6 نمودار درآمد سرانه ناخالص ملی را بر حسب MHz پهنای باند به ازای هر نفر نشان می‌دهد.
شكل 6- ارتباط بین قیمت پهنای باند و درآمد سرانه در چند كشور
آگاهی و همكاری رگولاتورها و دولت‌ها:كلید موفقیت
دولت‌ها (دولت به معنای حاكمیت و نه فقط قوه مجریه) در راستای وظایفی كه در تأمین نیازهای شهروندان دارند، باید زمینه را برای ارائة سرویس‌های باند وسیع در قالب فناوری‌های متداول، آماده سازند. در این میان، علیرغم آنكه ارتباطات بی‌سیم باند وسیع نسبت به ارتباطات سیمی سهم كمتری را به خود اختصاص داده‌اند، بنا به شواهد موجود رشد سریع‌تری دارند. امروزه، تعداد تلفن‌های همراه نسل سوم، كامپیوترهای مجهز به فناوری Wi-Fi و هندست‌ها و PDAهای با قابلیت دسترسی بی‌سیم باند وسیع، به‌طور روزافزونی در حال افزایش است.
درك اهمیت و نقش سرویس‌های بی‌سیم باند وسیع در افزایش دسترسی شهروندان به اینترنت و سرویس‌های الكترونیكی مفید كه نقشی غیر قابل انكار در توسعه و پیشرفت اقتصادی و اجتماعی جوامع دارند، برای حكومت‌ها و سازمان‌های تنظیم مقررات به‌عنوان اهرم قانون‌گذاری و نظارت آنها در حوزة ارتباطات بسیار مهم است.
اولین اقدام عملی كه لازم است سازمان‌های تنظیم مقررات انجام دهند، رصد كردن بی‌وقفة بازار فناوری‌ها و بررسی روند حركت تكنولوژی در دنیاست. یكی از ویژگی‌های رگولاتور موفق آن است كه فناوری‌ها را قبل از رسیدن به مرحله خیزش، به خوبی بشناسد، و مقررات و قوانین لازم برای ارائه آن را تدوین و ابلاغ كند و با حفظ بی‌طرفی تكنولوژیك، سعی در ایجاد شرایط رقابت در بازار نماید.
كمترین ضرر و زیان كم‌كاری و اهمال در این روند، از دست دادن زمان و تأخیر در ارائه سرویس به كاربران است. همچنین، آشفته و بی‌نظم شدن بازار، عدم استفاده مناسب از قابلیت‌های فناوری‌ها، بی‌میلی به سرمایه‌گذاری در زمینة فناوری‌های نوین به‌دلیل بی‌اعتمادی و سوءاستفادة معدودی از سودجویان در قالب ارائه انحصاری و بی‌كیفیت سرویس‌ها و بسیاری مشكلات و معضلات دیگر، از پیامدهای بی‌توجهی به این امر است.
چند پیشنهاد
در پایان برای ایفای درست و مؤثر نقش رگولاتوری، نكات زیر قابل توجه است:
• جستجو برای ارائة راه‌های هوشمندانه و مفید برای شفاف كردن و ارتقای فرایند تخصیص طیف (البته در چارچوب مقررات و اصول بین‌المللی تخصیص فركانس) و دادن مجوز استفاده از طیف برای باندهای نیازمند به اخذ مجوز؛
• اتخاذ سیاست استفادة انعطاف‌پذیر از طیف‌ها و تسهیل استفاده از طیف‌های اختصاص داده‌شده برای دسترسی بی‌سیم جهت WiMax؛
• طراحی و اختصاص بلوك‌های فركانسی مشخص در باندهای آزاد، برای استفاده BWA مخصوصاً در مناطق كم‌تراكم؛
• كاهش محدودیت‌های غیرضروری و دست‌وپاگیر در مجوزهای فركانسی صادرشده برای فناوری‌های بی‌سیم باند وسیع، كه از یك سو امكان خلاقیت و انتخاب آزادانه را در ارائة سرویس به دارندة مجوز می‌دهد و از سوی دیگر، نظارت و ارزیابی بر مجوز صادرشده را برای رگولاتور آسان‌تر می‌سازد؛
• بررسی تجربة سایر كشورها در فرایندهای تخصیص طیف، اعطای مجوز و نحوة تعامل رگولاتور با فراهم‌آورندگان فناوری و سرویس‌دهندگان و استفاده از نكات مثبت آنها؛ البته با در نظر گرفتن تفاوت‌های جغرافیایی، اجتماعی، اقتصادی و...
منظور از اعطای مجوز انعطاف‌پذیر از سوی رگولاتور، اعطای مجوز در قالبی است كه صاحب مجوز را مجبور نكند لزوماً فناوری مشخصی را در چارچوب‌های محدود و تعریف‌شده عرضه كند؛ بلكه رگولاتور باید با حفظ بی‌طرفی تكنولوژیك ، صاحب مجوز را آزاد بگذارد تا با توجه به بازار و نیاز مشتركان در قالب مدل تجاری خود به عرضه سرویس بپردازد.
در پایان یادآوری می‌كنیم كه فناوری‌های بی‌سیم باند وسیع و كاربردهای آنها در مراحل اولیة پیاده‌سازی و توسعه است و هنوز ظرفیت و قابلیت‌های آنها كاملاً شكوفا نشده است. حمایت و برخورد درست دولت‌ها و رگولاتورها با این فناوری، باعث شتاب بخشیدن به گسترش آنها و كاهش هزینه‌های سرمایه‌گذاری و افزایش مزایای اجتماعی آنها خواهد شد. فراهم آوردن محیطی سالم برای همكاری انواع فعالان بازار ارتباطات بی‌سیم باند وسیع و شفاف كردن فرایندهای قانونی، تلاش برای ارتقا و بومی‌سازی فناوری‌های BWA، توجه به نیازها و تشویق تجمیع تقاضا در بحث استفاده از سرویس‌ها، همه و همه در پیاده‌سازی صحیح و بهره‌مندی همة فعالان بازار و كاربران از این سرویس‌ها، مهم و مؤثر خواهد بود.
از یاد نبریم كه "زمان منتظر ما نمی ماند". اگر امروز در ایجاد فضای مناسب برای عرضة فناوری‌های ارتباطی نوین اهمال كنیم، فردا مسلماً دیر است.
مرجع: كلیه آمارها و نمودارهای این مقاله از این مرجع استخراج شده است:
“The Business of WiMax” by: Deepak Pareek, 2006, John Wiley & Sons |
لینک
ثابت || اضافه شده توسط آرش کریم بیگی|| نسخه
قابل چاپ || بازگشت به صفحه اصلی
||
آرش کریم بیگی
عناوين
