سهم پایین تولید محتوای موبایل در ایران
دنیای اقتصاد : اگر تا چند سال پیش اپراتورهای تلفن همراه در جهان تنها به واسطه برقراری یک تماس تلفنی یا ارسال پیام کوتاه کسب در آمد می‌کردند، اما امروزه این اپراتورها به کمک خدمات ارزش افزوده یا VAS به درآمد هنگفتی دست پیدا کرده‌اند. در واقع به دنبال افزایش ضریب نفوذ تلفن همراه در بسیاری از کشورها، اپراتورها رویکرد ارائه سرویس‌های ارزش افزوده را در پیش گرفته‌اند تا بتوانند علاوه بر افزایش سطح درآمدهای خود، روند توسعه پایداری را نیز دنبال کنند.
اما استفاده از خدمات ارزش افزوده تلفن همراه در ایران با آنچه در جهان اتفاق می‌افتد کمی متفاوت است. در حال حاضر در بازار رقابتی اپراتورهای تلفن همراه ایران تنها دو اپراتور یعنی همراه اول و دوم هستند که با یکدیگر به رقابت جدی می‌پردازند. در ابتدای فعالیت اپراتور دوم یا ایرانسل، شاید تنها برگ برنده‌ای که این اپراتور زرد رنگ نسبت به رقیب کهنسال خود داشت، ارائه خدمات ارزش افزوده متفاوت بود. شاید همین حرکت ایرانسل هم باعث شده تا همراه اول، از پوسته قدیمی خود بیرون بیاید و سعی کند به جز ارائه خدمات صوتی و متنی، به فکر ارائه خدمات دیگری روی سیمکارت‌هایش باشد.
گرچه در حال حاضر اپراتور اول در حال تست و آزمایش خدمات جدید خود است اما به باور فعالان حوزه تولید محتوا روی تلفن همراه، با تمام تلاش‌هایی که طی چند سال اخیر این دو اپراتور در حوزه تولید خدمات ارزش افزوده کرده‌اند، اما هنوز نتوانسته‌اند درآمد چندانی از محل این سرویس‌ها به دست بیاورند.
سهم اپراتورها از بازار vas
تا کنون هیچ‌گاه این اتفاق نیفتاده است که اپراتورهای فعال در کشور آماری از میزان درآمدشان از خدمات VAS ارائه کنند. حتی در کنفرانس‌های مختلف نیز هر یک از این اپراتورها تنها به تشریح بازار خود در حوزه خدمات VAS و اعلام کلی از سهم خود در این بازار می‌پردازند.
براساس اظهارات محمدرضا سوهانیان، مدیرکل خدمات ارزش افزوده همراه اول، اپراتور اول هم‌اکنون با همکاری 20 شرکت داخلی و خارجی، بیش از 250 خدمت ارزش افزوده ارائه می‌دهد. به گفته وی این 250 خدمت جدید در 25 دسته اصلی از طریق پورتال همراه اول ارائه شده است.
وی تاکید می‌کند که این اپراتور مشتریان بزرگ و اصلی تلفن همراه را در اختیار خود دارد بنابراین در تلاش است تا برای راضی نگه داشتن این گروه، با نهادهایی که بیشتر مردم با آن سر کار دارند نظیر بانک‌ها و سازمان‌های مرتبط همکاری خوبی داشته باشد. مدیرکل خدمات ارزش افزوده همراه اول با بیان اینکه رویکرد استراتژیک اپراتور اول در خدمات ارزش افزوده مبتنی بر واقعیت‌های موجود جهان است، می‌افزاید: «در حال حاضر در جهان رشد درآمد از ناحیه مکالمه تقریبا به صفر رسیده است، در مقابل این اتفاق، کارشناسان پیش‌بینی کرده‌اند که بین سال‌های 2008 تا 2014، درآمد اپراتورها از ناحیه سرویس‌هایی غیر از مکالمه حدود 12 درصد رشد خواهد داشت.»
وی با تاکید بر اهمیت سرویس پرداخت از طریق تلفن همراه می‌گوید: «در میان خدمات ارزش افزوده تلفن همراه رشد پرداخت از طریق تلفن همراه از بقیه سرویس‌ها بیشتر بوده و خواهد بود. به خاطر همین همراه اول با ارائه سرویس جیرنگ، گام جدیدی در پخش پرداخت و کیف الکترونیکی برداشته است.»
باقر صمدی، مدیر ارشد خدمات شرکتی ایرانسل هم در خصوص سهم این شرکت در بازار خدمات VAS می‌گوید که در حال حاضر حدود 74 درصد درآمد ایرانسل از محل خدمات متنی و 18 درصد آن مربوط به دیتا است. وی با بیان اینکه درآمد آینده اپراتورهای تلفن همراه از طریق سرویس‌های دیتا به دست می‌آید، به گزارش موسسه تحقیقاتی اینفورما اشاره می‌کند و می‌گوید: « میزان درآمد اپراتورهای کشورهای در حال توسعه در سال 2009 از محل دیتا 20 تا 22 درصد بوده که پیش‌بینی میشود این درآمد تا سال 2015 به 40 درصد برسد. این در حالی است که این رقم در کشورهایی مانند ژاپن و آمریکای شمالی هم‌اکنون 40 درصد برآورد میشود.»
صمدی با بیان اینکه درآمد ایرانسل به‌عنوان اپراتور پیشرو در حوزه خدمات ارزش افزوده کشور، در سال 2008 از محل دیتای با احتساب پیامک، 24 درصد بوده که هم‌اکنون این رقم به 30 درصد رسیده است، می‌افزاید: «درآمد ایرانسل از محل دیتا بدون احتساب پیامک که خدمات ارزش افزوده را شامل میشود در سال 2008 حدود 2 درصد بوده که در حال حاضر به 5 درصد رسیده است.»
وی با تاکید بر اینکه این آمار از روند گسترش تکنولوژی و علاقه مشتریان به استفاده از آن حکایت دارد، تصریح می‌کند که با وجودی که در سال 2015 فناوری نسل سوم و چهارم، تکنولوژی‌های مسلط بازار خواهند بود، تمرکز بر بستر خدمات ارزش افزوده می‌تواند نقش موثری در درآمد اپراتورها ایفا کند.
به گفته صمدی ارائه خدمات موبایل مبتنی بر رایانش ابری، SDP،RCS برای ارائه به شرکت‌های تجاری، ارائه سرویس‌های M2M، بانکداری همراه و پرداخت‌های خرد، پسورد یکبار مصرف و NFC به مشترکان از سرویس‌هایی است که ایرانسل برای ارائه در سال آینده در برنامه خود دارد.
چالش‌ها و تهدیدها
اما کارشناسان این حوزه بر این باورند که ایران از نظر استفاده از این خدمات بسیار عقب‌تر از کشورهای پیشرفته و حتی منطقه است. در واقع اپراتورهای فعال در کشور به جز سرویس‌های ارزش‌افزوده که بیشتر در بخش سرگرمی ( نظیر فال، تست روانشناسی و…) است، در دیگر زمینه‌های ارائه خدمات کاربردی ( نظیر پرداخت الکترونیکی، پرداخت بانکی، پیامک صوتی، چت رایگان و…) چندان رشدی نداشته‌اند. در واقع درآمد اپراتورهای ایرانی از محل خدمات تلفن همراه همچنان از محل صوت و متن تامین میشود. این در حالی است که برای مثال هم‌اکنون 40 میلیون کاربر تلفن همراه روستاهای چین از طریق تلفن همراه خود از قیمت بازار محصولات کشاورزی، وضعیت آب و هوا و اطلاعات مورد نیاز خود بهره‌مند می‌شوند.
یا امضای دیجیتال از جمله سرویس‌هایی است که هنوز وزارت بازرگانی ایران نتوانسته از پس عرضه آن در محیط اینترنت برآید و شک و شبهه‌ها و تردیدهای فراوانی بر سر عرضه آن وجود دارد. اما دو اپراتور ترکسل و آوای ترکیه توانسته‌اند امضای موبایل را به مشترکان خود عرضه کنند و آنها با احراز هویت از طریق این امضا امور بانکی خود را بر بستر تلفن همراه انجام می‌دهند.
اینفورما به عنوان یک مرجع معتبر در خصوص آمارهای مرتبط با حوزه تلفن همراه در مورد میزان سرویس‌های ارزش افزوده ایران و درآمد اپراتورهای ایرانی نیز آماری ندارد و تنها پیش بینی کرده است در صورت به کارگیری نسل سوم تلفن همراه از سوی تمامی اپراتورهای ایران امکان رشد سریع بازار عرضه سرویس‌های مختلف فراهم میشود و در غیر این صورت مشترکان ایرانی چندان از خدمات جدیدی بهره‌مند نخواهند شد. البته اگر بخواهیم نیمه پر لیوان را هم ببینیم در میان خدمات ارزش افزوده تنها سرویس‌های دیتا است که وضعیت به نسبت بهتری در ایران دارد و درواقع این سرویس قابل توجه ترین بستری است که اپراتورهای ایرانی از آن برخوردارند.
علی‌اصغر عمیدیان، معاون پارلمانی وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات، با بیان اینکه در سال 85 مطالعات مربوط به سرویس‌های ارزش افزوده در ایران آغاز شد، اعلام می‌کند که سرویس‌های خدمات ارزش افزوده باید با توجه به حساسیت فرهنگی و مسائل امنیتی در هر کشور ارائه شوند.
وی با بیان اینکه چالش سرویس‌های ارزش افزوده را می‌توان به پنج دسته تقسیم کرد، می‌گوید: «این پنج چالش به سهم اپراتورها، چالش‌های مربوط به فناوری، تنظیم قانون و قوانین، شرکت تامین‌کننده و درنهایت کاربران مربوط است.»
او تصریح می‌کند: «نبود حفاظت از حقوق و حریم خصوصی کاربران یکی دیگر از چالش‌هایی است که در حوزه خدمات ارزش افزوده اپراتورها با آن مواجه هستیم و کاربران عنوان می‌کنند که چگونه باید اطمینان کنیم که حریم خصوصی رعایت میشود و در این جا است که امنیت اهمیت پیدا می‌کند.»
معاون پارلمانی وزیر ارتباطات در ادامه با بیان اینکه سرویس‌های خدمات ارزش افزوده در کشور باید جایگاه خود را پیدا کنند، اعلام کرد که در حال حاضر یک سوم کل درآمد اپراتورهای خارجی از محل درآمد سرویس‌های ارزش افزوده است.
وی با اشاره به نبود ضمانت اجرایی قوانین فعلی تاکید کرد که در کشورهای مختلف، کمیسیون‌های قانون‌گذاری و اجرای قوانین وجود دارد که به مسائل مربوط به سرویس می‌پردازند. در کشور ما نیز کمیسیونی در سازمان تنظیم مقرارات وجود دارد اما فرابخشی است و باید با مسائل محتوایی غنی‌سازی شود. در همین حال مدیرعامل اپراتور سوم نیز معتقد است، نداشتن استطاعت مالی مشتریان برای خرید دستگاه‌های متصل، سواد دیجیتالی پایین، کمبود پهنای باند از جمله تهدیدهای بخش ارائه خدمات ارزش افزوده است.
حمید فرنگ، با تاکید بر اینکه هم اکنون درآمدزایی کشور در حوزه مخابرات کلاسیک دنبال میشود، تاکید می‌کند که آمارها نشان می‌دهد می‌توان در خدمات OTT تمام سرویس‌ها را به بستر پروتکل‌های وب ارائه و کسب درآمد کرد.
او به ویدئوکال به‌عنوان یکی از راهکارهای ارائه خدمات ارزش افزوده بدون نیاز به اتصال پهنای باند اختصاصی، اشاره و ابراز می‌کند که افزایش گستره مشتریان و توانمند شدن شبکه مخابراتی اپراتورها، کاهش زمان ورود به بازار، افزایش گستره مشتریان بدون نیاز به ارتقای شبکه از جمله اهداف توسعه خدمات ارزش افزوده خواهد بود.