چرا اینترنت فیبر نوری موفق نشد؟
دنیای اقتصاد : اینترنت فیبر نوری، سریع‌ترین تکنولوژی ارائه اینترنت پرسرعت است. در این تکنولوژی جریان داده بر اساس نور بوده و بنابراین قابلیت حجم انبوهی از دادهها را دارد. این در حالی است که در کابل‌های مسی انتقال اطلاعات مبتنی جریان برق بوده و به تبع سرعت کمی دارد. علاوه بر این، پهنای بالا و متقارن (به معنای سرعت آپلود و دانلود یکسان)، فرسودگی بسیار کمتر و عدم ایجاد اختلال در طیف وسیعی از فیبرهای نوری از دیگر مزایای این فناوری بود.
بنابراین، ارائه اینترنت از طریق فیبر نوری به جای کابل مسی به برنامه اصلی وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات تبدیل شد. ارائه اینترنت فیبر نوری به سال 90 برمی‌گردد که شرکت خدمات ارتباطی و الکترونیکی ایرانیان نت با عنوان اپراتور چهارم تلفن همراه و همچنین اولین و تنها دارنده مجوز ایجاد شبکه دسترسی پهن باند مبتنی بر فیبر نوری کشور برای ارائه این خدمات اعلام آمادگی کرد. با این حال، نتوانست قدم مثبتی در این راه بردارد. پس از ۶ سال، مخابرات، امکان واگذاری فیبر نوری به مشترکان را در پروژه‌ای تحت عنوان «تانوما» (تار نوری مخابرات ایران) در اختیار گرفت. تانوما به معنی فیبر نوری تا ساختمان (FTTB) یا خانه (FTTH) است. در اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۶، مرحله نخست گسترش شبکه دسترسی به فیبر نوری در منازل توسط شرکت مخابرات ایران تحت عنوان تانوما در هشت شهر به‌صورت رسمی افتتاح شد.
بر این اساس، انتقال فیبر نوری در هشت شهر تهران، مشهد، اصفهان، تبریز، شیراز، اهواز، کرمانشاه و کرج آغاز به کار کرد. در آن زمان اعلام شد، در هشت استان موردنظر شامل تهران با ۲۴۵ هزار پورت، اصفهان ۸۵ هزار پورت، خراسان رضوی،۸۰ هزار پورت، فارس ۶۱ هزار پورت، خوزستان ۶۱ هزار پورت، البرز ۲۸ هزار پورت و کرمانشاه ۲۰ هزار پورت امکانات آماده واگذاری است. همچنین، برنامه‌ای نیز برای توسعه حدود ۲ تا ۳ میلیون پورت تا پایان سال وجود دارد. البته این تنها برنامه وزارت ارتباطات برای توسعه اینترنت فیبر نوری در کشور در آن زمان نبود. به‌طوری که همزمان با بهرهبرداری پروژه تانوما، طی تفاهم‌نامه‌ای بین وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات و شرکت MTN، این شرکت به سرمایه‌گذاری ۳۰۰ میلیون دلاری به‌صورت مستقیم و ۴۵۰ میلیون دلار فاینانس برای ایجاد FTTX در هشت کلان‌شهر ایران صورت گرفت. به گفته محمود واعظی، وزیر ارتباطات دولت یازدهم، آمدن یک شرکت خارجی و رقیبی برای مخابرات در حوزه ارائه اینترنت فیبر نوری را به فال نیک گرفت و آن را به نفع توسعه کشور دانست.
ایجاد بازار انحصاری
با حضور MTN در عرصه ارائه اینترنت فیبر نوری، بازار این خدمات شکل جدیدی میتوانست پیدا کند. بازاری که میتوانست یک بازیگر آن مخابرات و دیگری ایرانیان‌نت باشد. همزمان با ورود مجدد ایرانیان‌نت به بازار اینترنت فیبر نوری، واعظی با اشاره به انحصار این شرکت گفت: انحصار برای هشت کلان‌شهر بر اساس پروانه‌ای است که به ایرانیان نت داده شده است. ما این شرط را قائل شدیم که اگر ایرانیان‌نت بتواند سرمایه‌گذار بیاورد انحصارش را تمدید کنیم، بنابراین با سرمایه‌گذاری MTN این انحصار تمدید میشود. البته شرکت مخابرات با توجه به اینکه از ابتدا شبکه‌دار غالب بود و شامل این انحصار نمی‌شود. این در حالی بود که محمدجواد آذری جهرمی، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات در آذر سال ۹۶ درباره فیبرنوری اظهار کرده بود: در بحث FTTX انحصاری در کشور وجود ندارد، چرا که شرکت‌های FCP مجوز فعالیت در بخش FTTC را دارا هستند و در نهایت تنها یک بخش FTTH (فیبر نوری به در منازل) است که در انحصار شرکت ایرانیان نت قرار دارد. در این میان نکته مهم آنکه این طرح نیاز به سرمایه‌گذاری عظیم دارد و نوع سرمایه‌گذاری آن از جنس دیربازده است. اما اکنون اکثر شرکت‌ها از مخابرات گرفته تا شرکت‌های FCP با وجود ادعاهای متعددی که در حوزه سرمایه‌گذاری دارند، طی یک سال اخیر سرمایه‌گذاری عمده‌ای انجام نداده‌اند.
با وجود اینکه وزیر ارتباطات از شکست انحصار در بازار اینترنت فیبر نوری خبر می‌داد، اما ظاهرا سایر شرکت‌ها انگیزه کافی برای ورود در این بازار را نداشتند. حتی این در حالی بود که در مرداد سال گذشته، MTN عرصه رقابت ارائه اینترنت فیبر نوری را برای مخابرات خالی کرد. چرا که در مرداد سال ۹۷، رئیس سازمان رگولاتوری از توقف سرمایه‌گذاری خارجی MTN در اپراتور فیبرنوری (ایرانیان‌نت) خبر داد. به گفته فلاح جوشقانی، سرمایه‌گذاری لازم از سمت طرف خارجی انجام نشد و تیمی که قرار بود به کشور بیایند تا ایرانیان‌نت را همراهی کنند اعلام کردند که به خاطر برخی شرایط وارد بازار ایران نمی‌شوند. البته پیش از این آذری جهرمی از احتمال انصراف سرمایه‌گذاری MTN در ایرانیان‌نت به خاطر تغییر مدل قیمت‌گذاری اینترنت و نرخ ارز خبر داده بود.
اگرچه از خبر شکست انحصار مخابرات در ارائه اینترنت فیبر نوری حدود یک سال و نیم میگذرد، اما هنوز هیچ شرکتی در این عرصه وارد نشده است. از طرفی، اکنون که نزدیک به دو سال از کلید خوردن پروژه تانوما خبر میگذرد، به گفته مدیرعامل شرکت مخابرات ایران، ثبت‌نام گسترده تانوما از بهمن‌ماه آغاز شده است. با این حال، هزینه‌های کابل‌کشی منازل از ۳۰۰ هزار تومان به بالا و قیمت مودم هم مزید بر این علت شده بود که مشترکان جذب این سرویس نشوند. به این ترتیب، مخابرات درصدد است با ارائه تسهیلات مانند خرید قسطی امکان استفاده از این اینترنت را برای کابران فراهم کند. از نظر مدیران مخابرات، این امر به خاطر هزینه بالای سرمایه‌گذاری در اینترنت فیبر نوری است. اما آنچه که مشخص است عدم حضور سایر شرکت‌ها هر چند به دلیل حجم بالای سرمایه‌گذاری است، اما نباید از قدرت انحصار مخابرات در حوزه ارتباطات کشور غافل شد. انحصاری که قبلا درباره ADSL و تلفن ثابت وجود داشته و تجربه تعطیلی یا ورشکستگی شرکت‌های ارائه دهنده اینترنت ثابت و مهاجرت کاربران به اینترنت موبایل شده است.
این قدرت انحصاری مخابراتی در حالی بود که حتی این شرکت نتوانست رضایت کاربران ADSL را جلب کند. ماحصل همه این اتفاقات، ضعف شرکت‌های خصوصی شده که اخیرا وزیر ارتباطات برای بهبود وضعیتشان، ادغام آنها را پیشنهاد داده است. حالا باید منتظر ماند و دید که آیا سیاست‌گذاران پروتکلهای اینترنت میتوانند از تجربیات خود عبرت بگیرند یا اینکه سرنوشت اینترنت ADSL در انتظار تانوما است.