کارخانه نوآوری آزادی که در نزدیک میدان آزادی تهران قرار دارد، یکی از شعب پارک فناوری پردیس معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری است. این کارخانه آبان ماه سال‌جاری توسط رئیس جمهوری افتتاح شد. این مرکز دارای سوله‌های زیادی است که یکی از این سوله‌ها «هم آوا» نام دارد. در یک عصر روز زمستانی به این بخش سری زدیم جایی که در آن سالن بزرگی پر از میزهای سفید و با صندلی‌های طوسی آبی قرار دارد. هرچند گفته می‌شود به‌دلیل امتحانات، سالن خلوت است اما تا چشم کار می‌کند نیروهای جوان از دختران و پسران دور این میزها نشسته‌اند و مشغول کار هستند. فضایی که در آن جوانان از طریق «هم آوا» میزکار به همراه اینترنت و دیگر ابزار لازم راه‌اندازی یک کسب و کار را اختیار دارند. محیطی دوستانه که در سکوت غوطه ور است و اگر خواهان گفت‌و‌گو باشید باید به بیرون از این فضا بروید و به اتاق جلسه یا دیگر مکان‌هایی که برای گفت‌و‌گوی تلفنی و محل گپ و گفت در نظر گرفته شده است، هدایت شوید. به اتاقی راهنمایی شدیم و با چند تیم که در این فضا مشغول کار استارتاپی هستند و از قدیمی‌های این کسب و کار محسوب می‌شوند درباره کارشان و اینکه آیا از این فضا راضی‌اند و اینکه برای رشد و توسعه خود با چه مشکلاتی مواجه هستند به گفت‌و‌گو نشستیم.

 

رسیدن به هدف با فضای کاری اشتراکی

 

«هم آوا» فضای کار اشتراکی است. از برخی از فعالان استارتاپی حاضر در هم آوا درباره راه‌اندازی و ساخت چنین فضایی به کمک دولت و بخش خصوصی پرسیدیم.

سامان احمدی و مهرشاد موسی خانی با محصول پلتفرمی در حوزه پوشاک به‌ نام «بوتیک» در هم آوا حضور دارند که به خریداران این امکان را می‌دهند که محصول موردنظر خود را از هزاران فروشنده پیدا کنند. ایده آنها درسال 94 شکل گرفت و مورد حمایت شتابدهنده آواتک قرار گرفت و بعد از گذراندن دوره 6 ماهه توانستند محصولی را به جامعه ارائه داده و کاربر جمع کرده و به درآمدزایی برسند. موسی خانی درباره راه‌اندازی چنین فضایی معتقد است که «هم آوا» منحصربه فرد و ارزشمند است. وی در ادامه افزود: هم آوا برای استارتاپ‌ها فضای کاری اشتراکی خوب و بزرگترین آورده محسوب می‌شود و داشتن چنین فضای اکوسیستمی برای فعالان استارتاپی عالی است و می‌توانند تجربه خوبی در این محیط برای آنها رقم بزند.

 علی پدرام مدیر فنی تیم استارتاپی«سبک تو» است. تیم 3 نفره آنها کار خود را با تولید محتوای صوتی میکرو کتاب شروع کرده است و کتاب‌ها را به‌صورت صوتی و خلاصه به‌کاربران خود ارائه می‌دهند. هرچند نانو کتاب را هم که چکیده کتاب‌ها است، راهی بازار می‌کنند و توانستند با جذب کاربران میلیونی به درآمدزایی برسند. پدرام درباره فراهم کردن کارخانه‌ای همچون آزادی و بخش هم آوا گفت: قطعاً بودن در این فضا بهتر از کار در فضای بیرون است. هزینه‌ها در این فضا از بیرون قابل قبول‌تر است از سوی دیگر تعامل و ارتباطات و هم‌افزایی در این مکان بالا است و از همه نظر فعالان استارتاپی می‌توانند با داشتن تیم خوب، ایده خود را پرورش داده ومحصول تولید کرده و به دست کاربران خود برسانند.

البته پدرام معتقد است که فضا بعد از ادغام کمی تغییر کرده است و مدیران کمتر روی پیشرفت تیم‌ها متمرکز می‌شوند در حالی که پیش از ادغام مربیان خیلی حواس شان به تیم‌ها بود ولی اکنون آن فضا کمرنگ شده است. البته باید گفت که بعد از ادغام شتابدهنده‌ها، شرایط اقتصادی نیز تغییر کرد از این‌رو شاید این موضوعات هم بی‌تأثیر نبوده ولی با این حال امیدواریم فضای قبلی احیا شود.

رضا سجادی یکی از فعالان استارتاپی است که با تیم خود در دفتر کاری در «هم آوا» مستقر هستند. تیم آنها دستگاه کوچکی به همراه یک اپلیکیشن که به پلتفرم خانگی «هوم» معروف است، ساخته‌اند که به تلویزیون متصل می‌شود و آن را هوشمند می‌ کند و می‌توان سرویس متنوع از تلویزیون و صداوسیما دریافت یا اپلیکیشن نصب کرد. به عبارتی هر کاری را که با تلفن همراه می‌توان انجام داد با تلویزیون قابل انجام است.

سجادی نیز اعتقاد دارد که «هم آوا» بهترین فضا در ایران است از نظر امکانات پاسخگوی فعالان استارتاپی بوده و جو دوستانه و ارزشمندی دارد. از این فضا راضی هستیم و از امکانات آنها استفاده می‌کنیم اما در عین حال مشکلی نیز در میان است تا آنجا که باید گفت هنوز رسالت و چشم‌انداز «هم آوا» بعد از ادغام نامشخص بوده و دو دستگی در آن مشهود است و به جای اینکه آنها ما را به پیشرفت سوق دهند ما باید به‌دنبال آنها باشیم و علت آن نیز این است که بوروکراسی دولتی که سرعت گیر است، گریبانگیر این بخش نیز شده، چرا که کاهش سرعت کار باعث از بین رفتن کسب و کارهای نوپا می‌شود.

مجید کثیری با سایت «اخبار رسمی» به‌دنبال تولید محتوا برای سازمان‌ها و نهادها است و از آنجایی که فکر می‌کرد خلأیی بین کسب و کارها و رسانه‌ها وجود دارد، سعی کرده با این کسب و کار و با تولید محتوا آن خلأ را پر کند بنابراین سرویس ایرانی را راه‌اندازی کرد تا کسب و کارها در رسانه‌های داخلی و خارجی حضوری فعال و پررنگ داشته باشند و از این طریق خود را معرفی کنند. کثیری اعتقاد دارد وجود چنین فضای اشتراکی موجب می‌شود به‌جای اینکه فعالان استارتاپی به‌دنبال دغدغه‌های وقت گیر مانند بیمه، مالیات، مجوز، اجاره، پول آب و برق و گاز و… متمرکز شوند روی رشد کار خود تمرکز کنند. چنین فضایی از دغدغه‌های فعالان استارتاپی می‌کاهد و از سوی دیگر اجازه می‌دهد تا هم‌افزایی داشته باشند و بتوانند با دیگر فعالان تعامل خوبی برقرار کنند.

 

جذب سرمایه گذار با یک ایده خوب استارتاپی

 

برای استفاده از فضای اشتراکی «هم آوا» استارتاپ‌ها باید چه مراحلی را طی کنند تا بتوانند وارد این فضای دوستانه شوند؟

 چه استارتاپ‌هایی می‌توانند از این فضای اشتراکی و حمایت‌های جانبی بهره‌مند شوند. رضا سجادی از استارتاپ «هوم» با بیان اینکه باید ایده خوب و جذاب و منطقی باشد، گفت: از سوی دیگر باید بتوان ایده را به محصول تبدیل کرده و به جامعه تحویل داد و به درآمدزایی رسید. از آنجایی که ایده ما ایده خوبی بود و توانستیم در دوره 6 ماهه آن را به محصول تبدیل کرده و به بازار ارائه دهیم توانستیم در این فضا باقی بمانیم. مجید کثیری از سایت «اخبار رسمی» نیز معتقد است که وقتی ایده خوب باشد و بتواند به محصول برسد، می‌تواند حمایت‌های شتابدهنده‌ها را جذب کرده و وارد چنین فضایی شود. کثیری گفت: ایده ما در سال 92 مدال طلا در حوزه برترین کسب و کارها در دانشگاه شریف را از آن خود کرد و بعد وارد شتابدهنده آواتک و در سال 94 رونمایی شد و بعد از ادغام نیز دوباره به این فضا وارد شدیم تا بتوانیم در این فضای منحصربه‌فرد به کار خود ادامه دهیم. احمدی از تیم استارتاپی بوتیک نیز گفت: آنچه باعث شد که ما از حمایت شتابدهنده آواتک برخوردار شده و در این فضا نیز مستقر شویم داشتن تیم خوب بود. تیم ما توانست محصولی ساخته و مخاطب جذب کنند. به‌طوری که تیم سه نفره ما به 12 نفر رسیده و 9 هزار فروشنده با ما کار می‌کنند و دو میلیون و 400 هزار کاربر داریم و توانستیم برای هزاران فروشگاه در 200 شهر اشتغالزایی کنیم که نه تنها بیشتر آنها مغازه فیزیکی ندارند، بلکه حدود 80 نفر آنها سرپرست خانوار هستند.

 

مشکلات داخلی؛ سد راه توسعه استارتاپ‌ها

 

استارتاپ‌ها دوست دارند کسب و کار خود را توسعه داده و رونق دهند اما چه مشکلاتی پیش روی آنها قرار دارد؟

 محمدرضا قدوسی از «آی‌فینک» معتقد است نخبه‌ها کار تیمی را آموزش ندیده‌اند و در دانشگاه و جامعه نیز به آنها آموزش‌های لازم در این زمینه داده نشده و این یکی از مشکلات راه توسعه کسب و کارها است. رضا سجادی از تیم «هوم» نیز اعتقاد دارد که زیرساخت‌ها و قوانین کماکان سنتی است در صورتی که کسب و کار نوپا نیاز به قوانین جدید دارد و نمی‌توان با آن قوانین اکوسیستم استارتاپی راه‌اندازی کرد. هنوز نگاه سازمان  مالیات به استارتاپ‌ها نگاه کسب و کار پرخطر نیست که نمی‌تواند تا سه سال سوددهی داشته باشد. وی گفت: از سوی دیگر سرمایه‌گذار وجود ندارد البته در دوره اول دولت تدبیر و امید اوضاع خوب بود ولی بعد سرمایه‌ها از کشور خارج یا در بخش‌های دیگر جذب شدند. هر چند صندوق نوآوری کمک حال استارتاپ‌ها است ولی کافی نیست باید سرمایه‌های دیگری را برای رشد جذب کرد. مجید کثیری از تیم اخبار رسمی نیز اعتقاد دارد بیشتر مشکلات داخلی مانند بیمه مالیات و… است. مهمتر اینکه در این فضای کاری ثبات اقتصادی سیاسی وجود ندارد. برای رشد نیاز به آرامش و ثبات است. سامان احمدی از تیم «بوتیک» نیز گفت: مشکل کلی نبود ثبات اقتصادی کشور است از سوی دیگر قوانین خوبی نداریم. سیستم مالیاتی با اینکه بحث مالی ما شفاف است، فکر می‌کنند فرار مالیاتی داریم و هنوز نگاه به این حوزه سنتی بوده و قوانین بسیار سختگیرانه است.

 

 

گریز از یأس؛ رمز ماندگاری استارتاپ‌ها در کشور

 

این روزها تب مهاجرت نخبه‌ها داغ‌تر از قبل شده است ولی چرا افرادی که در بخش «هم آوا» در حال فعالیت هستند، ترک وطن نکرده‌اند؟

رضا سجادی از تیم استارتاپی «هوم» در این باره گفت: سال 95 به فکر مهاجرت بودم ولی باز نتوانستم کشورم را ترک کنم و سعی کردم یک بار دیگر برای راه‌اندازی استارتاپی تلاش کنم و حالا خوشحالم که ماندگار شدم چون در همین مدت 3 ساله تجربیات زیادی را به‌دست آوردم. سجادی معتقد است برای نگه داشتن نخبه‌ها باید زمینه کاری آنها را در کشور آسان کرد. نمی‌توان تنها با عرق ملی آنها را در وطن ماندگار کرد. وقتی نخبه‌ای به سازمانی ایده خوبی ارائه می‌دهد از آن حمایت کنند تا بتواند آن را عملیاتی کند. محمدرضا قدوسی از شتابدهنده‌ «ای فینک»نیز می‌گوید: تیم کاری ما قسم خورده‌اند که مهاجرت نکنند چرا که اگر همه بخواهند مهاجرت کنند که کسی برای ساختن وطن باقی نمی‌ماند.کسانی که اینجا کار می‌کنند به این موضوع ایمان دارند و می‌توان در چشمان آنها این موضوع را دید که می‌خواهند وطن خود را با وجود مشکلات بسازند. قدوسی معتقد است کسی که اینجا ایده‌اش را توضیح می‌دهد می‌توانست آن را به دیگر کشورها که امکانات بیشتری دارند، ارائه دهد ولی ما منفعت کشور را به منفعت شخصی خودمان ترجیح می‌دهیم چرا که وطن اولویت ماست. مجید کثیری از «اخبار رسمی» نیز اعتقاد دارد که دلیل رفتن نخبگان این است که دچار یأس شده‌اند و اگر این موضوع حل شود حتی مهاجرت معکوس از نخبگان را نیز شاهد خواهیم بود. می‌توانیم با راه‌اندازی شرکت‌های دانش بنیان و با استفاده از این نخبگان خلأهای تحریم را پر کنیم و بهترین راه این است که مشکلات مالیاتی، بیمه، سربازی و… را برای آنها حل کنیم به طوری که اگر در این بخش‌ها برای استارتاپ‌ها معافیت قائل شوند انگیزه آنها برای ماندگاری و کار بالا می‌رود و می‌توانند برای کشور خلق ثروت کنند. سال‌های 95 و 96 استارتاپ‌های زیادی خلق شد ولی نتوانستند ادامه دهند و حذف شدند از سال 97 نیز راه‌اندازی کسب و کارهای نوپا کاهش یافته و اگر تعدادی که سرپا مانده‌اند حمایت نشوند آنها نیز مأیوس می‌شوند. سامان احمدی از تیم «بوتیک» نیز اعتقاد دارد مهاجرت باعث شده است نیروی انسانی مهارت دیده در کشور کاهش یابد و اگر قبلاً رقیب ما برای جذب نیرو شرکت‌های داخلی بودند اما در حال حاضر این شرکت‌های خارجی هستند که با پیشنهادهای خوبی که ارائه می‌دهند نخبه‌ها را جذب می‌کنند. موسی خانی از این تیم نیز معتقد است نخبه‌ها تاجایی که جا دارد دوست دارند در کشورشان بمانند و خدمت کنند ولی بهتر است اینترنت را قطع نکنند، قوانین دست و پاگیر را حل کنند و از همه مهمتر اینکه در کشور ثبات سیاسی و اقتصادی فراهم کنند چرا که وقتی فردی نمی‌تواند برای دو سال آینده‌اش برنامه‌ریزی کند چاره‌ای جز مهاجرت ندارد.

 

بــــــرش

 

پرورش ایده‌های استارتاپی با «هم آوا»

 

در کارخانه نوآوری آزادی هر سوله در اختیار فعالان استارتاپی قرار دارد که به‌صورت تخصصی در حوزه نوآوری خاص خودشان مشغول به فعالیت هستند به‌عبارتی هر مرکز، افراد و تیم‌هایی را که در حوزه تخصصی مشغول هستند، جذب کرده و پرورش می‌دهند.

در همین راستا اگر تیم‌ها نیاز به سرمایه‌های اقتصادی، اجتماعی، دانشی و نمادین داشته باشند، در اختیار آن کسب و کار قرار می‌دهند تا بعد از مدتی حمایت، بتوانند وارد بازار شوند. بخش «هم آوا» به‌عنوان شریک تجاری دولت در راه‌اندازی کارخانه که از ادغام چند بازیگر اصلی زیست بوم کارآفرینی یعنی «آواتک» شتابدهنده در حوزه فناوری ارتباطات و اطلاعات، «شزان» شتابدهنده در حوزه فناوری‌های همگرا، «زاویه» فضای کار اشتراکی و در نهایت «نوآوا» ارائه‌کننده راهکارهای رشد به کسب و کارها… به وجود آمده است. شتابدهنده‌ها در سال‌های 92 و 93 شکل گرفته‌اند و جزو اولین واحدهای نوآور محسوب می‌شوند. این شرکت‌ها در سال 97 به‌صورت رسمی باهم ادغام شدند که هدف آنها کمک به صاحبان ایده و کسب و کارهاست. فضای کار اشتراکی هم‌آوا با نام «زاویه» 1000 مترمربع مساحت داشته و بزرگترین فضای کار اشتراکی کشور است. افراد و تیم‌ها در این مکان، به‌جای اینکه دفتر کاری را با هزینه بالا اجاره کرده و درگیر پرداخت بیمه، مالیات، دریافت انواع مجوزها و… شوند، بر مبنای مدت روزی که در این فضا فعالیت خواهند داشت، یک صندلی اجاره‌ای به‌عنوان میز کار در اختیار آنها قرار می‌گیرد. به‌گفته فعالان این حوزه، اجاره پرداختی به‌مراتب کمتر از اجاره یک دفتر کار به‌همراه تمام دغدغه‌های مرتبط است. «زاویه» دارای اتاق جلسات، اینترنت نامحدود پرسرعت رایگان، امکانات پذیرایی، کافی شاپ و حتی باشگاه ورزشی برای اعضا است.  از آنجایی‌که هدف «هم آوا» افزایش قدرت، دقت، سرعت و هم‌افزایی برای رسیدن به اهداف خود در حمایت از زیست بوم نوآفرینی و نوآوری است، بنابراین باید گفت فعالیت هم آوا به دو بخش تقسیم می‌شود: یک بخش آن شامل افراد و تیم‌هایی که پیش از ادغام از سوی شتابدهنده‌ها جذب شده بودند و در حال ادامه کار هستند که در حال حاضر 80 تیم استارتاپی، به‌عنوان پورتفولیو (سبد) هم‌آوا شناخته می‌شوند. درحقیقت این تیم‌ها که کار خود را از یک ایده شروع کرده‌اند اکنون به شرکت‌های موفق تبدیل شده و در محل هم آوا یا خارج از کارخانه نوآوری آزادی دارای دفتر کار هستند. بخش دوم افراد و تیم‌های استارتاپی هستند که در حوزه‌های فین‌تک، سلامت و… فعال بوده و به‌تازگی در حال پیوستن به این مجموعه هستند. به‌عبارتی هر فرد و تیمی که وارد «هم آوا» می‌شود، کسب و کار خود را با حمایت‌ها و آموزش‌هایی مانند بازاریابی، مالی، دانش فنی، استفاده از متخصصان رشد، راهکارهای نیازسنجی شده از مرحله صفر به رشد پایدار می‌رساند. برای این دسته نیز یک محیط پویا و تعاملی مهیا است. تیم‌های کارآفرینی در مراحل شکل دهی و شتابدهی از جنبه‌های فردی و تیمی، مهارت‌های مدیریتی و فنی توانمند می‌شوند و از فضای کاری، سرمایه نقدی، خدمات آزمایشگاهی، مشاوره و آموزش‌های عمومی و تخصصی از سوی منتورها و مربیان و مشاوران باتجربه استفاده می‌کنند. استارتاپ‌های جذب شده‌ جدید در این فضا نیز 3 تا 6 ماه فرصت دارند تا با آموزش فشرده، ایده خود را به یک محصول نزدیک کرده و بتوانند در این فضا بمانند، در غیر این صورت باید این فضا را ترک کنند.