آیا پروژه پرداختیاری شکست خورده است؟
از امضای نخستین تفاهم‌نامه‌ها میان شاپرک و شرکت‌های پرداخت‌یار نزدیک به دو سال می‌گذرد. این شرکت‌ها اما طی این مدت با وجود برخورداری از پشتوانه قانونی لازم با موانع مختلفی برای فعالیت مواجه بوده‌اند تا آنجا که در برخی موارد به گفته خودشان نتوانسته‌اند به اهدافی که پیش‌بینی می‌شد با حضور این نوع از فعالان پرداختی تحقق پیدا کند، حتی نزدیک شوند. این موانع جنس و ابعاد مختلفی دارند؛ برخی از رقابت‌های خاص این شرکت‌ها با یکدیگر نشأت می‌گیرد، برخی محصول نوع رویکرد شرکت‌های پی‌اس‌پی به مقوله پرداختیاری است و دسته‌ای دیگر هم ناشی از چارچوبی است که بانک مرکزی و شاپرک برای فعالیت این شرکت‌ها در قالب مستند پرداختیاری تعیین کرده‌است.
هر چند هم‌اکنون تعداد شرکت‌هایی که تفاهم‌نامه پرداختیاری را با شاپرک امضا کرده‌اند از ۱۰۰ شرکت نیز عبور کرده و هر روز بر تعداد آن افزوده میشود و صف تقاضا برای امضای این تفاهم‌نامه نیز هر روز طولانی‌تر میشود اما فعالان این بازار معتقدند که پروژه پرداختیاری چندان موفق نبوده است و به تمامی اهداف پیش‌بینی شده‌اش نرسیده است.
مهدی عبادی، دبیر انجمن فین تک در گفت‌وگو با پیوست می گوید که پروژه پرداختیاری پروژه موفقی نبود. به عقیده او کندی عملکرد شاپرک در توسعه سرویس‌هایی که پرداخت‌یارها برای مهاجرت به پرداختیاری نیاز دارند، مهم‌ترین عاملی است که روی این پروژه تأثیرگذار بوده است.
عبادی معتقد است: «همین عامل سبب شده پرداخت‌یاران عضو انجمن، بتوانند تنها بخشی از پذیرندگان خود را به پرداختیاری مهاجرت دهند و بخشی از پذیرندگان شرکت‌های پرداخت‌یار به علت کمبود زیرساختهای فنی شاپرک، عملاً نتوانسته‌اند به مدل پرداختیاری مهاجرت دهند.
دبیر انجمن فین‌تک، مهدی عبادی، پروژه پرداختیاری را پروژه موفقی نمی‌داند. (عکس از راه‌پرداخت)
او با اشاره به مسدود شدن حساب‌های پرداختیاری از سوی دادستانی می‌گوید: «یکی از دلایل موفق نشدن این پروژه همین مسدود شدن حساب‌های تعدادی از پرداخت‌یارهاست.»
در ابتدا پیش‌بینی شده بود که با امضای تفاهم‌نامه پرداختیاری و پیادهسازی مدل پرداختیاری دیگر بخاطر تخلف پذیرنده ای حساب پرداخت‌یار از سوی دادستانی یا سایر نهادها مسدود نمی‌شود.
به عقیده او شاپرک به یکی از مهم‌ترین وعده‌های خود که صیانت از حساب‌های پرداختیاری در قبال مسدودسازی توسط سایر نهادهای قضایی و پلیسی است عمل‌نکرده و حتی حساب‌های پرداختیاری که در اختیار خود شرکت شاپرک بوده در موارد بسیاری از سوی این نهادها مسدود شده است. او این امر را یکی از عوامل بسیار مهم در موفق نشدن پروژه پرداختیاری می‌داند.
دبیر انجمن فین تک ایران می‌گوید: «درنهایت اینکه شاپرک مکانیسم تسویه تراکنشهای پرداختیاری را به‌طور کامل در اختیار خود گرفته است که در این بخش هم از مدلهای بسیار سنتی استفاده می‌کند و هم از فناوری‌های قدیمی و سنتی؛ این اتفاق باعث شده که مشکلات بسیار زیادی ایجاد شود و تسویه‌های شاپرک در حال حاضر یکی از غیرقابل‌اعتمادترین مدلهای تسویه در شبکه بانکی است که این عامل بسیار مهم و تأثیرگذاری در کامل نشدن فرآیند پرداختیاری بوده است.»
موانع چندوجهی در عدم پیشرفت پرداختیاری
از سویی برخی نیز معتقدند که هر چند گام‌های اولیه برای فعالیت پرداختیاری بسیار خوب برداشته شد اما بانک مرکزی نتوانست همان نگاه اولیه را پیگیری کند. محمدمهدی باریده، هم‌بنیان‌گذار و مدیرکسب و کار و توسعه پی‌پینگ در گفت‌وگو با پیوست می‌گوید:« بانک مرکزی و شاپرک با انتشار سند پرداختیاری گام مهمی در جهت ایجاد فضای نوآوری در صنعت پرداخت برداشتند و عملاً این حرکت تازه، امکان فعالیت کسب‌وکارهای خارج از فضای اخذ مجوز و در چارچوب مشخص‌شده را فراهم ساخت.»
او اینگونه ادامه می‌دهد که «اگرچه بانک مرکزی دید بلندمدتی را درزمینه فعالیت پرداختیاری ترسیم کرد اما نتوانست زیرساختهای لازم را به همان سرعت و با همان فرآیند پیش ببرد و عملاً پرداخت‌یارها که باوجود فضای رقابتی بنا بود مدل محدودکنندهای نداشته باشند، در فاز عملیاتی نتوانستند فرآیند پرداختیاری را بهدرستی پیادهسازی کنند.»
به عقیده باریده پرداختیاری مصونیتی را برای شرکت‌های پرداخت ایجاد کرد که بتوانند در یک چارچوب مشخص فعالیت کنند اما به علت شناخت ناکافی و توجیه مناسب نهادهای نظارتی مثل دادستانی و فتا و نهادهای قضایی از سوی شاپرک، همچنان شاهد مشکلاتی در این بخشها هستیم.
هم‌بنیان‌گذاری پی‌پینگ، محمد مهدی باریده معتقد است که پرداخت‌یاران به ۳۰ تا ۴۰ درصد اهداف اولیه خود دست یافته‌اند.
بر اساس ارزیابی هم‌بنیان‌گذار پی‌پینگ «پرداخت‌یارها تنها توانسته‌اند به ۳۰ تا ۴۰ درصد اهداف از پیش تعیین‌شده خود دست یابند و یکی از موانع جدی در این مسیر فرآیند تسویه توسط شاپرک بوده که این مدل تسویه در کنار وابستگی پرداخت‌یاران به شرکت‌های پی‌اس‌پی باعث شده که کسب‌وکارهای این حوزه نتوانند نوآوری موردنظر را به‌صورت دقیق اجرا کنند».
«کندی فرآیند تسویه» و «محدودیت در زیرساختهای فنی در شاپرک» که به کاهش سرعت و کیفیت تسویه می‌انجامد از دیگر مسائلی است که به اعتقاد باریده، سوئیچ پذیرندگان از مدل قبلی به مدل پرداختیاری را با کندی مواجه کرده است.
تغییرات پی‌در‌پی مشکل جدی است
تعدادی از فعالان پرداخت‌یار معتقدند که تغییراتی که در الزامات سند پرداختیاری طی این دوره زمانی کوتاه و به صورت مرتب اعمال شده است از جمله دلایل محقق نشدن اهداف پرداختیاری است.
ایمان اسدی، مدیرعامل شرکت رایان‌پارسی که جزو نخستین شرکت‌هایی بود که با امضای تفاهم‌نامه با شاپرک وارد جرگه پرداخت‌یاران شد در گفت‌وگو با پیوست می‌گوید: «پرداختیاری در دو سال اخیر درزمینه دستیابی به اهداف و برنامه‌های از پیش تعیین‌شده، توفیق بسیار کمی داشته است.»
مدیرعامل شرکت رایان‌پارسی، ایمان اسدی معتقد است که شرکت‌های پی‌اس‌پی تمایل چندانی برای همکاری با پرداخت‌یاران ندارند. (عکس از راه‌پرداخت)
او وابستگی بیش‌ازحد پرداخت‌یاران به شرکت‌های پی‌اس‌پی و کند بودن روند کار در این شرکت‌ها را از یک‌سو و تغییراتی که نهادهای حاکمیتی ازجمله شاپرک و بانک مرکزی با تغییر الزامات در چند نسخه متوالی در همان ابتدای مسیر در چارچوب کاری پرداخت‌یارها ایجاد کردند را ازجمله موانع در مسیر تحقق اهداف پروژه پرداختیاری برمی‌شمرد.
اسدی معتقد است: «کندی کار در پی‌اس‌پی‌ها و تجربه فعالیت در حوزه پرداختیاری طی این دو سال نشان داد، همان‌گونه که از قبل هم قابل‌تصور بود، تمایل و استقبال چندانی به فعالیت پرداختیاری از سوی شرکت‌های پی‌اس‌پی وجود ندارد.»
مدیرعامل شرکت رایان پارسی به‌ضرورت حمایت بیشتر شاپرک از فعالیت‌های پرداخت‌یاران اشاره می‌کند و می‌گوید: «در حال حاضر حتی گوش شنوایی برای شنیدن دغدغهها و مصائب پرداختیاری در رگلاتور وجود ندارد و برای رفع موانع در مسیر فعالیت این بخش از بازیگران حوزه پرداخت باید حمایت و پیگیری بیشتری از سوی شاپرک برای این امر صورت گیرد.»