با گذشت ۴ سال از فیلتر شدن؛ هنوز ۴۰ درصد مردم از تلگرام استفاده می‌کنند
چهار سال از فیلتر تلگرام در ایران می‌گذرد؛ اما این پیام‌رسان همچنان در میان ایرانیان محبوب است و نزدیک به ۴۰ درصد از مردم از آن استفاده می‌کنند.
به گزارش زومیت، ۱۱ اردیبهشت سال ۱۳۹۷ خبر فیلتر شدن تلگرام در حالی منتشر شد که نزدیک به ۶۰ درصد از کاربران از این پیام‌رسان خارجی استفاده می‌کردند. علاوه‌بر کاربران بسیاری از کسب‌وکارهای آنلاین روی این پیام‌رسان به رشد قابل توجهی رسیده بودند. هرچند دلایل متعددی برای مسدود شدن این رسانه اجتماعی محبوب کاربران ایرانی مطرح شده است؛ اما مجموع این علت‌ها را می‌توان در انتشار محتوای ضد امنیتی، خلاف اخلاق و ترویج‌کننده اقدامات و رفتارهای تروریستی در تلگرام خلاصه کرد.
نتایج نظرسنجی مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران (ایسپا) نشان می‌دهد، درحالی‌که این پیام‌رسان تا فروردین ۱۳۹۷، توسط ۵۹٫۴ درصد از کاربران استفاده می‌شد، بعد از اعمال فیلترینگ تنها حدود ۱۰ درصد از کاربران ایرانی خود را از دست داد.
روند نزولی تعداد کاربران ایرانی این پیام‌رسان در سال‌های بعد نیز ادامه پیدا کرد و در بهمن‌ماه ۱۳۹۹ به جایی رسید که تنها ۳۶٫۳ درصد از کاربران ایرانی اعلام کردند که از تلگرام استفاده می‌کنند. البته میزان استفاده از تلگرام در سال ۱۴۰۰ بار دیگر رشد کرد. نظرسنجی ایسپا در مرداد سال گذشته حاکی از آن است که ۴۰ درصد از مردم ایران با گذشت چندین سال از فیلتر این پیام‌رسان همچنان از این پیام‌رسان استفاده می‌کنند. این میزان استفاده، تلگرام را به سومین رسانه اجتماعی کشور، پس از واتساپ و اینستاگرام، تبدیل کرده است.
وضعیت پیام‌رسان‌های داخلی
در همین نظرسنجی پیام‌رسان‌های ایرانی نیز حضور دارند اما نکته مهم در خصوص آن‌ها تفاوت فاحش میزان کاربران آن‌ها در مقایسه با نمونه‌های خارجی است. روبیکا، سروش، بله، ایتا، آی‌گپ و گپ رسانه‌های اجتماعی و پیام‌رسان‌هایی هستند که در نظرسنجی این مرکز افکارسنجی حضور دارند که مجموع کاربران آن‌ها رقمی معادل ۲۳٫۵ درصد را نشان می‌دهد که تقریباً یک‌دوم درصد استفاده کاربران ایرانی از تلگرامی است که چهار سال از فیلترینگ آن می‌گذرد.
افزایش تعداد کاربران پیام‌رسان‌های داخلی
با این وجود، امیر خوراکیان، معاون حقوقی مرکز ملی فضای مجازی، در آبان سال ۱۴۰۰ از بیست میلیونی شدن تعداد کاربران پیام‌رسان‌های داخلی خبر داد و گفت:
براساس برآوردهای ما با حذف کاربران مشترک، حدود ۲۰میلیون نفر کاربر یونیک از مجموع این پیام‌رسان‌ها استفاده می‌کنند که به تناسب وضعیتی که در سرویس‌دهی پیام‌رسان‌ها داخلی وجود دارد، عدد خوب و قابل توجهی است.
طبق اعلام خوراکیان، پیام‌رسان‌های سروش پلاس، ایتا، بله و گپ بیشترین تعداد کاربر ثبت‌نام‌شده و فعال را دارند و پیام‌رسان آی‌گپ با حدود یک میلیون نصب فعال، پیام‌رسان آفلاین هدهد با بیش از ۵۰ هزار نصب فعال و پیام‌رسان نوآ با بیش از ۲۰ هزار نصب فعال از دیگر پیام‌رسان‌های داخلی هستند.
مقایسه آمار اعلام‌شده توسط مرکز ملی فضای مجازی در سال ۱۴۰۰ نشان از رشد بالای تعداد کاربران پیام‌رسان‌های ایرانی نسبت به سال ۹۷ و پیش از فیلتر شدن تلگرام دارد. در آن زمان، تعداد نصب پیام‌رسان سروش ۵ میلیون و تعداد کاربران فعال آن ۲ میلیون و ۵۰۰ هزار نفر اعلام شده بود. پیام‌رسان گپ یک میلیون و ۶۰۰ هزار نصب و حدود یک میلیون و ۳۰۰هزار کاربر فعال دارد. تعداد نصب در پیام‌رسان بله نیز یک میلیون و تعداد کاربرانی که در این پیام‌رسان فعال بودند، ۵۵۰ هزار نفر برآورد شده بود. ایتا نیز ۹۵۰ هزار دفعه نصب شده بود و از این تعداد ۷۰۰ هزار نفر آن فعال بوده‌اند.
تلاش‌هایی برای افزایش کاربران پیام‌رسان‌های داخلی
هرچند آمار جدید تعداد کاربران پیام‌رسان‌های بومی از رشد تعداد مخاطبان آن‌ها در چهار سال اخیر خبر می‌دهد، برخی کارشناسان با استناد به میزان ترافیک مصرفی پیام‌رسان‌های داخلی، معتقدند این آمار و ارقام نمی‌تواند چندان دقیق باشد، چراکه در صورت استفاده ۲۰ میلیون کاربر از پیام‌رسان‌ها، حجم ترافیکی که آن‌ها مصرف می‌کنند باید بیشتر از میزان مصرف فعلی که مرکز داده شبکه ملی اطلاعات اعلام کرده، باشد. باوجوداین، حتی با مفروض گرفتن دقیق بودن این ارقام، مقایسه آن با آمار مربوط به نمونه‌های خارجی نشان می‌دهد که تلاش‌های انجام‌گرفته مبنی بر توسعه پیام‌رسان‌های داخلی و جذب کاربر با فیلترینگ نمونه‌های خارجی تا امروز چندان موفقیت‌آمیز نبوده است.
این وضعیت در حالی به وجود آمده که پس از فیلتر شدن تلگرام بحث پیام‌رسان‌های داخلی بیش از پیش در کشور مطرح شد و حمایت‌های مختلفی برای افزایش میزان کاربران آن‌ها صورت گرفت. تأمین مالی با ارائه وام پنج میلیاردی به این پیام‌رسان‌ها یکی از تلاش‌های دولت در این زمینه بود. تمهیداتی همچون کاهش حجم ترافیک مصرفی پیام‌رسان‌های داخلی نسبت به نمونه‌های خارجی نیز اندیشیده شد. ارائه زیرساخت‌های فنی به پیام‌رسان‌های برتر داخلی که تاکنون هم نامشان اعلام نشده از دیگر حمایت‌های دولت از اکوسیستم پیام‌رسان‌های داخلی بوده است.
صداوسیما نیز نه‌تنها برای ساخت و راه‌اندازی پیام‌رسان خود (سروش) سرمایه‌گذاری کرد، بلکه راهکارهایی نظیر مشارکت در برنامه‌ها صرفاً ازطریق یک اپلیکیشن خاص (روبیکا) را نیز اجرا کرد تا کاربران بیشتری جذب این پیام‌رسان‌ها شوند. نمونه‌هایی از عضویت اجباری کاربران در پیام‌رسان‌های داخلی یا ساخت پروفایل‌های جعلی برای افراد از دیگر اقدامات برای افزایش تعداد اعضای این پیام‌رسان‌ها است که برخی کاربران به آن‌ها اشاره کرده‌اند.
راه درازی باقی است…
مجموع این آمار و اطلاعات، بقای محبوبیت تلگرام در میان کاربران ایرانی با وجود فیلترینگ را نشان می‌دهد. فیلتر شدن تلگرام، تا امروز از یک سو منجر به افزایش استفاده از وی‌پی‌ان‌ها و فیلترشکن‌ها شده و از سوی دیگر، به واتساپ کمک کرده تا در جذب کاربران ایرانی از رقیب خود پیشی بگیرد؛ اما اعمال فیلترینگ تا امروز کمکی به تحقق هدف افزایش کاربران پیام‌رسان‌های ایرانی نکرده و آن‌ها هنوز راه طولانی برای رسیدن و حتی نزدیک شدن به میزان و تعداد کاربران نمونه‌های خارجی خود در پیش دارند.