پهپادها شمشیری دو لبه در دنیای فناوری
طی روزهای گذشته شاهد شکل گیری یک موج بزرگ رسانه ای در رابطه با استفاده روسیه از پهپادهای ایرانی در جنگ مقابل اوکراین بودیم. در این گزارش فارغ از صحت و سقم این موضوع قصد داریم به بررسی نقش پهپادها در جهان امروز بپردازیم.
این روزها همه مردم با واژه پهپاد برخورد کرده و با کاربرد این فناوری آشنا هستند. واژه پهپاد مخفف عبارت پرنده هدایت پذیر از دور است که در دهه های اخیر شاهد گسترش استفاده از این وسیله پرنده در سراسر دنیا هستیم. بسیاری از کارشناسان، پهپادها را شمشیری دو لبه در دنیای فناوری محسوب می کنند که می تواند علاوه بر استفاده به عنوان یک سلاح مخرب و کشنده، در حوزه های مختلف زندگی انسان کاربرد داشته و نقش آفرینی کند. برای نمونه از پهپادها در حوزه های مختلف علمی ، هواشناسی، نقشه برداری، شناسایی، عملیات امداد و نجات در شرایط اضطراری و حوادث و سوانح استفاده می شود.
امروزه پهپادها و هواپیماهای بدون سرنشین اهمیت بسیاری در زندگی انسان پیداکرده‌اند و بسته به‌اندازه و نوع آن‌ها قادر به انجام مأموریت‌های مختلفی بوده و حتی برخی از آن‌ها می‌توانند با خود محموله‌های باری یا انسانی را حمل کنند.
عمده‌ترین موارد استفاده از پهپادها در حال حاضر، برنامه‌های نظامی، پژوهشی، جاسوسی و خدماتی است. به طور کلی پهپاد می تواند یک سلاح مرگبار بوده و همزمان یک وسیله نجات بخش و حیاتی باشد. در ادامه به بررسی انواع این کاربردها می پردازیم:
کاربردهای صلح آمیز
در بسیاری از موارد، پهپادها در فعالیت های حیاتی و صلح آمیز استفاده می شوند. یکی از مواردی که پهپادها می توانند وظایف حیاتی و نجات بخش را بر عهده بگیرند، اجرای سریع و کم هزینه عملیات جستجو است.
این پهپادها باید قابلیت اجرای عملیات در مناطق مختلف آب و هوایی را داشته باشند برای نمونه نوعی پهپاد ویژه مناطق کوهستانی تولید شده است که در مناطق برفی و کوهستانی می تواند عملیات نجات و جستجوی افراد گرفتارشده در بهمن را انجام دهد. این پهپادها با دوربین های حرارتی مادون قرمز خود به جستجوی افراد مدفون شده در بهمن می پردازند. این پهپادها در مطالعات قطبی نیز کاربردهای متعددی دارند.
در یک نمونه دیگر، پهپادی توسط مرکز تحقیقات هسته ای بریست ول آکسفورد در انگلستان طراحی شده که با رصد کردن یک منطقه، تشعشعات اتمی موجود در آن را رصد می‌کند.
علاوه بر این در حوزه های پژوهشی و بررسی های میدانی همچون مطالعات باستان شناسی نیز می توان از پهپادها استفاده کرد. برخلاف سایر روش های جستجوی آثار و محوطه های باستانی، فسیل ها و رد پای باقی مانده از دایناسورها، هواپیماهای بدون سرنشین در فاصله چند متری از سطح زمین پرواز کرده و اطلاعات و شواهد باقی مانده باستانی را جستجو می‌کند. استفاده از این فناوری در بسیاری از مناطق و به ویژه مناطق صعب‌العبور و دور از دسترس، بسیار کارآمد است.
البته استفاده از پهپادها تنها در حیطه شناسایی آثار باستانی نبوده و سرقت اشیای باستانی در اقصی نقاط جهان مقوله ای جدی است و بسیاری از کشورها با کمک پهپادها فعالیت های قاچاقچیان عتیقه را رصد کرده و به موقع وارد عمل می شوند.
طی سال های گذشته حیطه استفاده از پهپادها در زمینه پایش و محافظت از محیط زیست نیز بسیار پیشرفت داشته و امروزه از این فناوری به طور گسترده ای استفاده میشود. برای نمونه اخیراً مسئولان پارک ملی تارانگیره (Tarangire National Park) در تانزانیا، هواپیمای بدون سرنشینی را مورداستفاده قرار داده‌اند تا بر فراز پارک پرواز کرده و به هدایت فیل‌ها برای دور کردن آن ها از خطر بپردازد.
از سوی دیگر از پهپادها به منظور پایش آلاینده های جوی نیز استفاده می شود که قادر به بررسی و اندازه گیری گازهای گلخانه ای در سطوح مختلف جو است.
کاربری های صلح امیز پهپاد ها منحصر به این موارد نبوده و نمونه های متعددی از بارور کردن ابرها به کمک پهپادها، مقابله با حشرات موذی و آفات، دامداری و کنترل احشام، سمپاشی و نابودی حشرات مزاحم، مطالعه و سرشماری حیوانات و حتی حمل و نقل و ترابری و کنترل ترافیک در شهرهای بزرگ نیز قابل ذکر است.
از جمله دیگر فعالیت های صلح آمیز پهپادها می توان به کاربردها صنعتی و تجاری همچون تعمیر و نگهداری دکل های برق، آشپزی و رستوران داری و تصویربرداری در فیلم ها و کلیپ ها اشاره کرد. به گزارش سیناپرس، به هر روی پهپاد ها به قدری در زندگی امروزین انسان نقش ایفا می کنند که حذف کردن ان ها از آینده بشریت تقریبا غیر ممکن است.
کاربردهای نظامی و امنیتی
استفاده گسترده از پهپاد ها در جنگ‌های اخیر، نشان دهنده نقش مهم این فناوری در جنگ های مدرن بوده و به همین دلیل در سال های اخیر تعداد پهپاد های نظامی و جاسوسی موجود در ارتش های جهان افزایش بسیار زیادی داشته است.
این روزها بحث استفاده روسیه از پهپادهای ایرانی بسیار داغ بوده و علی رغم انتقادات وسیعی که به این دو کشور می شود، موضوع فوق نشان دهنده توان بالای ایران در تولید پهپادهای این حوزه بوده و این فناوری دارای سطح استانداردهایی است که یکی از برترین قدرت های نظامی جهان به استفاده از آن تن داده است.
بر اساس آمارهای رسمی ، در سال ۲۰۱۱ میلادی تنها ۱۸۰ پهپاد در ارتش روسیه به فعالیت مشغول بودند اما این آمار در سال ۲۰۱۵ میلادی به ۱۷۲۰ فروند بالغ شده و امروزه اگرچه آمار دقیقی از زرادخانه پهپادی روسیه در دست نیست اما قطعا این رقم بالغ بر ده ها هزار فروند پهپاد می شود.
از سوی دیگر طراحان و مهندسان چینی به تازگی موفق به ساخت و معرفی نسل جدیدی از پهپادهای بزرگ و نیرومند شده‌اند که عمدتاً کاربری نظامی داشته و می تواند به‌عنوان سلاحی مخوف در جنگ ها مورداستفاده قرار گیرد. این پهپاد جدید با عنوان CH-5 یا Caihong 5 معرفی‌شده است.
یکی از ویژگی های پهپادهای نظامی، عدم دخالت مستقیم نیروی انسانی در آن ها است و در ماموریت های حساس و در مواردی در حمله های تروریستی نیز از پهپادها استفاده می شود. برای نمونه در عملیات منتهی به شهادت سردار حاج قاسم سلیمانی، نیروهای آمریکایی از یک پهپاد نظامی بهره جستند.
نسل دیگری از پهپادهای نظامی نیز به سرکشی از مرزها و کنترل ترددهای غیر قانونی در این مناطق می پردازند. این پهپادها با بهره گیری از ایستگاه های راداری پیشرفته، سیستم های دید حرارتی و نوری و سیستم های هشدار دهنده با فناوری مدرن، به طور گسترده ای برای حفاظت از مرزهای زمینی و دریایی برخی کشورها از قبیل روسیه استفاده می شود.
در همین راستا کشتی ها و قایق های گارد ساحلی جدیدی در حال ساخت هستند که همگی بر پایه فناوری های مبتنی بر پهپادها طراحی شده اند. گونه دیگری از پهپادها نظامی با رویکرد امنیتی با عنوان R1 نا م‌گذاری شده و البته علاوه بر استفاده های جاسوسی، افرادی که علاقه مند به تصویربرداری از خود در شرایطی مانند دوچرخه سواری، اسکی بازی، قایقرانی و … هستند می توانند با کمک این فناوری، تصاویری باکیفیت بسیار بالا تهیه کرده و به‌طور هم زمان فیلم برداری نیز انجام دهد.
در حال حاضر برخی از پهپادها برای انجام وظایفی چون بررسی شرایط بیرونی ساختمان‌ها و برج‌ها، گشت‌های حفاظتی و آمارگیری در انبارها مورداستفاده هستند اما این پهپاد ها برای کنترل و هدایت دقیق، نیازمند افراد ماهری هستند که آن ها را در مسیر خود به پرواز درآورده و با محیط آشنا باشد. در غیر این صورت، محیط اطراف این پهپادها باید به صورت نقشه‌ای دقیق و با جزئیات کامل در اختیار دستگاه قرار داده شده باشد و در این حالت پهپاد ها قادر به انجام مأموریت های محوله هستند.
باید در نظر داشت که طراحی پهپادها هوشمندی که خود مسیرشان را پیدا می‌کنند نسبت به طراحی خودروهای هوشمند بدون راننده بسیار سخت‌تر است، زیرا برخلاف خودروهای بدون راننده، پهپادها باید در سه بعد مختلف محیط اطراف و اشیا و موانع را بررسی و نقشه برداری کنند که این موضوع نیازمند محاسبات بسیار پیچیده‌ای بوده و انرژی زیادی نیاز دارد. به همین دلیل استفاده از هوش مصنوعی می تواند در پیشبرد قابلیت ناوبری پهپادها بسیار مؤثرتر و مفیدتر باشد.
در سال‌های اخیر نسل جدید پهپادها مجهز به هوش مصنوعی توسط طراحان ساخته شده‌اند که می تواند افراد یا اهداف خاصی را به طور هوشمندانه تعقیب کرده و از آن ها تصویربرداری کند.
جنگ های اخیر در گوشه و کنار جهان نشان می دهد که موقعیت پهپادها در جنگ های آینده بدون رقیب بوده و حتی وزیر دفاع روسیه با تاکید بر اهمیت پهپاد ها در جنگ های مدرن ، به نقش تاثیر گذار این فناوری در جنگ های اخیر سوریه اشاره کرده و این فناوری را در جنگ های مدرن ، غیر قابل جایگزینی دانست .
ژنرال سرگئی شویگو Sergey Shoigu در این رابطه اعلام کرد : استفاده گسترده از پهپاد ها در جنگ های اخیر، نشان دهنده نقش مهم این فناوری در جنگ های مدرن بوده و امروزه باید پذیرفت نقش این فناوری در جنگ های مدرن غیر قابل انکار است .
این موضع گیری ها در شرایطی انجام می شود که ارتش های جهان طی سال های اخیر سرمایه گذاری های سنگینی در زمینه توسعه پهپادها داشته اند و چندی پیش روسیه از پهپاد جدید این کشور که بیست تن وزن داشته و قابلیت حمل انواع سلاح های جنگی را دارد، رونمایی کرد. این هواپیمای بدون سرنشین قابلیت رادار گریزی کامل را داشته و تا هزار کیلومتر در ساعت سرعت دارد.
این هواپیمای بدون سرنشین سنگین با عنوان اوخوتنیک (Okhotnik) معرفی شده و طراحی بدنه و بال های آن توسط دفتر طراحی سوخو انجام شده است. این پهپاد دارای فناوری رادارگریزی بوده و طراحی بال های ویژه آن اجازه داده است تا در این هواپیما از دم استفاده نشود که این موضوع باعث می شود به طرز بهتری از دید رادار مخفی بماند.
در نهایت پذیرفتن این واقعیت، اجباری است که در دنیای امروز استفاده از فناوری های مدرن برای اهداف مختلف نظامی و غیر نظامی، اجتناب ناپذیر بوده و خوشبختانه ایران از منظر تولید پهپاد و فناوری هواپیماهای بدون سرنشین در بین کشورهای برتر دنیا قرار داشته و از این نظر می تواند یک کشور پیشرو و اصلی محسوب شود.